Ευρωπαϊκή Ανώνυμη Εταιρία: Η επόμενη ημέρα της επιχειρηματικότητας στην Ευρώπη

Του κ. Θεόδωρου Κουτρούκη (*)

Με τον κανονισμό 2001/2157/ΕΚ η ευρωπαϊκή επιχειρηματική κοινότητα εμπλουτίστηκε με ένα επιπλέον όχημα οικονομικής δράσης, την Ευρωπαϊκή Ανώνυμη Εταιρία (ΕΑΕ).  Η ΕΑΕ είναι μια μορφή Ανώνυμης Εταιρίας (το κεφάλαιό της διαιρείται σε μετοχές και ο μέτοχος ευθύνεται μέχρι του ποσού του κεφαλαίου που έχει καλύψει), η οποία μπορεί να δραστηριοποιείται σε περισσότερες των ενός χωρών-μελών της Ε.Ε., έχοντας κοινή διοίκηση, κοινή έδρα και υπαγόμενη σε ενιαίο νομικό έλεγχο, υπό τη νομοθεσία της χώρας στην οποία βρίσκεται η καταστατική της έδρα.

Στην ΕΑΕ προβλέπεται η συμμετοχή των εργαζομένων στα διοικητικά όργανα της εταιρίας καθώς και η ύπαρξη οργάνου εκπροσώπησης των εργαζομένων, πέρα από τα ήδη υπάρχοντα εθνικά όργανα εκπροσώπησης που προβλέπεται να υπάρχουν σε μια επιχείρηση από το εκάστοτε εθνικό εργατικό δίκαιο. Οι ευρωπαϊκές εταιρίες έχουν πολλούς λόγους για να υιοθετήσουν την ΕΑΕ ως νομικό όχημα επιχειρηματικής τους δραστηριότητας.

Λόγοι για τη σύσταση Ευρωπαϊκής Α.Ε.

• Άρση των πάσης φύσεως δυσχερειών (νομικών, φορολογικών, ψυχολογικών) για τη λειτουργία των επιχειρήσεων στα διαφορετικά κράτη μέλη.
• Παράλληλα με τις εταιρείες που υπάγονται σε ορισμένο εθνικό δίκαιο, θα πρέπει να προβλεφθεί η ίδρυση και η λειτουργία επιχειρήσεων που θα διέπονται από κοινοτικό κανονισμό, άμεσα εφαρμοστέο σε όλα τα κράτη μέλη.
•  Διαχωρισμός μεταξύ των αρμοδιοτήτων των προσώπων που αναλαμβάνουν τη διαχείριση και αυτών που αναλαμβάνουν την εποπτεία.
  
  

Η ‘εθνικότητα’ μιας επιχείρησης δεν παίζει κανένα ρόλο προκειμένου να υιοθετήσει τη μορφή της ΕΑΕ. Αυτό που ορίζει ρητά ο Κανονισμός είναι ότι η εταιρία θα πρέπει :

• Να έχει συσταθεί σύμφωνα με τη νομοθεσία ενός Κράτους-Μέλους
• Να έχει την καταστατική της έδρα στην Κοινότητα
• Να έχει την Κεντρική Διοίκηση στην Κοινότητα.
  
  

Στο άρθρο 2 του κανονισμού, προβλέπεται πως ένα Κράτος μέλος μπορεί να προβλέψει για μια εταιρία που δεν έχει την κεντρική της διοίκηση στην Κοινότητα (αλλά που εκπληρώνει τα άλλα δυο κριτήρια) να συμμετάσχει στη σύσταση μιας ΕΑΕ, αρκεί να διατηρεί πραγματικό και συνεχή δεσμό με την οικονομία του Κράτους-Μέλους. Αυτό όμως έγκειται στη διακριτική ευχέρεια του κάθε Κράτους-Μέλους να το ορίσει και θα φανεί με την υιοθέτηση του Κανονισμού και της Οδηγίας στο εκάστοτε εθνικό δίκαιο. Η κεντρική διοίκηση και η έδρα μιας ΕΑΕ πρέπει να βρίσκονται στην Κοινότητα και μάλιστα στο ίδιο Κράτος μέλος (άρ. 7). Ένα Κράτος μέλος, μπορεί να προβλέψει πως έδρα και διοίκηση πρέπει να βρίσκονται και στον ίδιο τόπο. Μεταφορά της έδρας της ΕΑΕ είναι δυνατή, εφ’ όσον ακολουθηθεί μια σχετική διαδικασία, όπως προβλέπεται στο άρθρο 8.

Η ΕΑΕ δεν μπορεί να συσταθεί από φυσικά πρόσωπα, αλλά μόνο από νομικά. Προκειμένου να συσταθεί μια ΕΑΕ, θα πρέπει, οι εταιρίες που θα τη συστήσουν, να καλύπτουν τα εξής γενικά κριτήρια:

1. Να έχουν συσταθεί σύμφωνα με τη νομοθεσία ενός κράτους-μέλους
2. Να έχουν την καταστατική τους έδρα σε ένα κράτος μέλος
3. Να έχουν την κεντρική τους διοίκηση σε ένα κράτος μέλος
   

Υπάρχουν βασικά τέσσερις τρόποι για τη σύσταση-δημιουργία μιας ΕΑΕ:

1. Μέσω συγχώνευσης
2. Μέσω σύστασης εταιρίας χαρτοφυλακίου (ΕΑΕ Holding)
3. Μέσω ίδρυσης θυγατρικής ΕΑΕ
4. Μέσω μετατροπής
   

Ουσιαστικά, η μόνη σημαντική αλλαγή που θα επέλθει στα εθνικά νομικά συστήματα θα είναι η υιοθέτηση του Κανονισμού και της Οδηγίας από τα κράτη μέλη. Όπως ορίζεται ρητά και μέσα στον Κανονισμό και την Οδηγία, οι ΕΑΕ διέπονται από το εκάστοτε εθνικό δίκαιο. Φυσικά, κάθε Κράτος-Μέλος έχει την ευχέρεια να εισάγει κάποιους νόμους, οι οποίοι θα διευκολύνουν τη δράση της ΕΑΕ εντός των εθνικών συνόρων ή να ρυθμίζουν ενέργειες που δεν καλύπτονται επαρκώς από τον Κανονισμό 2001/2157/ΕΚ. Αυτοί οι νόμοι είναι πιθανό να αφορούν όλο το νομικό πλαίσιο το οποίο ορίζει τη δράση και λειτουργία των επιχειρήσεων.

Σύμφωνα με το άρ. 3 §1, η ΕΑΕ θεωρείται Α.Ε. υπαγόμενη στο δίκαιο του Κράτους-Μέλους της καταστατικής της έδρας. Με άλλα λόγια το δίκαιο που ακολουθεί η ΕΑΕ (φορολογικό, ασφαλιστικό, εμπορικό, αστικό, ποινικό, δικονομικό, εργατικό) είναι πλέον το εκάστοτε εθνικό στο οποίο έχει την καταστατική της έδρα.

Η λειτουργία της ΕΑΕ, ορίζεται από:

1. Τον παρόντα Κανονισμό
2. Εφόσον το επιτρέπει ο παρών Κανονισμός, ρητά από τις διατάξεις του καταστατικού της
3. Τις νομοθετικές διατάξεις, που θεσπίζουν τα Κράτη μέλη προς εφαρμογή κοινοτικών μέτρων που αφορούν ειδικά τις ΕΑΕ
4. Τις νομοθετικές διατάξεις που αφορούν τις Α.Ε. του Κράτους-Μέλους στο οποίο η ΕΑΕ έχει την καταστατική της έδρα
5. Τις διατάξεις του καταστατικού της, αλλά υπό τις προϋποθέσεις που ισχύουν για την εφαρμογή αυτών των διατάξεων και για τις Α.Ε. που εδρεύουν στο Κράτος μέλος, στο οποίο η ΕΑΕ έχει την καταστατική της έδρα.
6. Αν η φύση της λειτουργίας της ΕΑΕ ρυθμίζεται από ειδικές εθνικές νομοθετικές διατάξεις, τότε αυτές εφαρμόζονται πλήρως στην ΕΑΕ.
   
   

Μια επιχείρηση, υιοθετώντας τη νομική μορφή της ΕΑΕ, μπορεί να αποκομίσει ποικίλα οφέλη.

Οφέλη από τη σύσταση Ευρωπαϊκής Α.Ε.

• Διευκόλυνση της διασυνοριακής συνεργασίας και αναδιοργάνωσης τωξν επιχειρήσεων
• Δημιουργία ενός εταιρικού τύπου που θα είναι αναγνωρίσιμος σε όλη την Ε.Ε. με κοινά τα βασικά του χαρακτηριστικά σε όλα τα κράτη μέλη
• Δυνατότητα μεταφοράς της έδρας της ΕΑΕ στο κράτος μέλος της επιλογής της χωρίς λύση της εταιρίας και δημιουργία νέου νομικού προσώπου   
• Εξοικονόμηση σημαντικού συναλλακτικού κόστους (transaction cost)
• Μεταφορά κερδών στη χώρα που θέλουν να φορολογηθούν
• Υιοθέτηση ενός ενιαίου συστήματος διοίκησης και σχέσεων με τους εργαζόμενους
• Άσκηση αποτελεσματικότερου διοικητικού ελέγχου, λαμβάνοντας υπόψη και τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα

Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της προσέλκυσης ΕΑΕ. από ένα κράτος μέλος, σχετίζονται με την ελαχιστοποίηση του συναλλακτικού κόστους, την ταχύτητα διεκπεραίωσης των υποθέσεων και την ελαχιστοποίηση όλων των τύπων της επιχειρηματικής αβεβαιότητας και ειδικότερα είναι ιδιαίτερα κρίσιμα στοιχεία:

• Η ποιότητα λειτουργίας του κρατικού μηχανισμού, σχετικά με την ελαχιστοποίηση του συναλλακτικού κόστους (ταχύτητα διεκπεραίωσης, γραφειοκρατία, διαφθορά, διαπλοκή).
• Η κουλτούρα και η ποιότητα λειτουργίας του συστήματος εργασιακών σχέσεων, η οποία θα επιτρέψει την εφαρμογή και την επέκταση σύγχρονων συστημάτων συμμετοχής των εργαζομένων στη λήψη αποφάσεων και διευθέτησης των εργασιακών διαφορών.
• Η γενικότερη οικονομική υποδομή ενός κράτους–μέλους για την υποστήριξη των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων.
  
• Οι αναμενόμενες επιπτώσεις από τη σύσταση της ευρωπαϊκής ανώνυμης εταιρίας (ΕΑΕ) στις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης: 
  
• Τα διαφορετικά συστήματα εργασιακών και βιομηχανικών σχέσεων στις χώρες της Ε.Ε. θα αρχίσουν να προσεγγίζονται.
• Οι κυβερνήσεις των χωρών μελών της Ε.Ε. θα αντιμετωπίσουν αυξημένες αβεβαιότητες σε ότι αφορά τα δημόσια έσοδα και την οικονομική τους πολιτική.
• Η εισροή των επενδύσεων προς τις χώρες μέλη της Ε.Ε. θα αυξηθούν.
• Η ανταγωνιστικότητα των Ευρωπαϊκών επιχειρήσεων θα βελτιωθεί.
  

Οι διατάξεις που θεσπίζουν τα Κράτη μέλη για τις ΕΑΕ, πρέπει να συμβαδίζουν με τις οδηγίες που ισχύουν στο εκάστοτε Κράτος μέλος σχετικά με τις νομικές μορφές των εταιριών που αναφέρονται στο Παράτημα 1 του Κανονισμού. Μια ΕΑΕ καταχωρείται στα εθνικά μητρώα της χώρας στην οποία βρίσκεται η καταστατική της έδρα και η κεντρική της διοίκηση. Προκειμένου όμως να γίνει αυτή η καταχώρηση πρέπει να έχει καθορισθεί επακριβώς ο ρόλος των εργαζομένων σε αυτή. Αν δεν έχει ληφθεί μια τέτοια απόφαση ή αν οι διαπραγματεύσεις καταλήξουν σε αποτυχία, τότε μια ΕΑΕ δεν μπορεί να καταχωρηθεί στα εθνικά μητρώα, πράγμα που συνεπάγεται και τη διάλυσή της.

Πιο συγκεκριμένα, μια ΕΑΕ δεν μπορεί να καταχωρηθεί στα εθνικά μητρώα παρά μόνο αν:

• Η διοίκηση και οι εκπρόσωποι των εργαζομένων έχουν καταλήξει σε μια συμφωνία σχετικά με το ρόλο των εργαζομένων.
• Οι εκπρόσωποι των εργαζομένων αποφάσισαν πως δεν επιθυμούν να διαπραγματευθούν για το ρόλο τους στην ΕΑΕ.
• Ισχύουν οι διατάξεις αναφοράς σχετικά με το ρόλο των εργαζομένων, κάτι που συνήθως συμβαίνει όταν οι διαπραγματεύσεις με την εργοδοσία αποτύχουν.

Ο αντίστοιχος κανονισμός δίνει τη δυνατότητα στην ΕΑΕ να επιλέξει μεταξύ δυο μοντέλων διοίκησης, του μονιστικού και του δυαδικού. Ανάλογα με την σχετική επιλογή, τα όργανα διοίκησης της ΕΑΕ μπορεί είναι:

• Γενική Συνέλευση (Γ.Σ.) των μετόχων
•  Ένα διοικητικό όργανο (μονιστικό σύστημα) είτε
•  Ένα εποπτικό και ένα διευθυντικό όργανο (δυαδικό σύστημα)

Ο Κανονισμός και η Οδηγία που αφορά στη ρύθμιση της συμμετοχής των εργαζομένων σε μια ΕΑΕ, τίθεται σε εφαρμογή την 8η Οκτωβρίου 2004. Ειδικότερα για τη συμμετοχή και το ρόλο των εργαζομένων η οδηγία 2001/86/ΕΚ ορίζει σαφώς τις διαδικασίες και τα δικαιώματα των εργαζομένων σε μια ΕΑΕ. Με την Οδηγία αυτή, εισάγεται η δυνατότητα για τους εργαζομένους να πληροφορούνται και να επηρεάζουν τα ζητήματα της ΕΑΕ. Οι εργαζόμενοι έχουν ουσιαστικά τριών ειδών δικαιώματα: α) Δικαίωμα ενημέρωσης β) Δικαίωμα διαβούλευσης και γ) Δικαίωμα συμμετοχής (Πιν. 3)

Τα δικαιώματα των εργαζομένων στην ΕΑΕ

Δικαιώματα ενημέρωσης:
Το δικαίωμα ενημέρωσης ορίζει ότι το όργανο εκπροσώπησης των εργαζομένων έχει το δικαίωμα να ενημερώνεται για θέματα που αφορούν την ΕΑΕ ή τις θυγατρικές της στις εγκαταστάσεις της που εδρεύουν σε άλλη χώρα. Η ενημέρωση αυτή πρέπει να είναι τέτοια ώστε, οι εκπρόσωποι των εργαζομένων να μπορούν  να εκτιμήσουν σε βάθος τις τυχόν συνέπειες και να προετοιμάσουν διαβουλεύσεις με το αρμόδιο όργανο της ΕΑΕ. Τα δικαιώματα αυτά αναφέρονται σε ενημέρωση για:

1. Τη δομή της ΕΑΕ
2. Την οικονομική και χρηματοπιστωτική της κατάσταση
3. Τις πιθανές εξελίξεις των εργασιών, της παραγωγής και των πωλήσεων
4. Την κατάσταση της απασχόλησης και τις πιθανές τάσεις της
5. Τις επενδύσεις
6. Τις ουσιαστικές αλλαγές αναφορικά με την οργάνωση, την εισαγωγή νέων μεθόδων εργασίας ή παραγωγικών διαδικασιών
7. Τις μεταφορές παραγωγής
8. Τις συγχωνεύσεις
9. Τη σύμπτυξη ή το κλείσιμο επιχειρήσεων, εγκαταστάσεων ή σημαντικών τμημάτων τους
10. Τις συλλογικές απολύσεις

Ο κατάλογος αυτός δεν είναι δεσμευτικός. Τα μέλη μπορούν να συμφωνήσουν πως το δικαίωμα της ενημέρωσης μπορεί να επεκταθεί και σε άλλους τομείς.

Δικαιώματα διαβούλευσης:
Το δικαίωμα της διαβούλευσης ορίζει ότι οι εργαζόμενοι σε μια ΕΑΕ έχουν το δικαίωμα να ανταλλάσσουν απόψεις και να εισέρχονται σε διάλογο με το αρμόδιο όργανο της ΕΑΕ για όλα τα θέματα, τα οποία άπτονται και της ενημέρωσης.

Δικαιώματα συμμετοχής:
Το δικαίωμα της συμμετοχής ορίζει ότι το όργανο εκπροσώπησης των εργαζομένων μπορεί να επηρεάζει τις υποθέσεις της ΕΑΕ μέσω:

1. του διορισμού ή της εκλογής μελών στο εποπτικό (στην περίπτωση του δυαδικού συστήματος) ή στο διοικητικό (στην περίπτωση του μονιστικού συστήματος) όργανο της ΕΑΕ και
2. μέσω του δικαιώματος να εισηγούνται ή/ και να απορρίπτουν το διορισμό ορισμένων ή όλων των μελών του εποπτικού ή διοικητικού οργάνου της εταιρίας.

Ωστόσο, τα δικαιώματα συμμετοχής εφαρμόζονται μόνο κάτω υπό ορισμένες προϋποθέσεις.

Οι αναμενόμενες επιπτώσεις από τη σύσταση της ΕΑΕ στις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορούν να εντοπιστούν στη σύγκλιση των διαφορετικών συστημάτων εργασιακών και βιομηχανικών σχέσεων στις χώρες της Ε.Ε., την αύξηση των κυβερνητικών αβεβαιοτήτων  σχετικά με τα δημόσια έσοδα και την οικονομική τους πολιτική, την αύξηση των επενδυτικών εισροών στις χώρες μέλη και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Σε κάθε περίπτωση η ΕΑΕ αποτελεί ένα ιδεώδες επιχειρηματικό όχημα στο στίβο της παγκοσμιοποίησης.

(*) Ο κ. Θεόδωρος Κουτρούκης είναι Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου