Πώς μπορεί να λειτουργήσει ένας ευρωπαϊκός μηχανισμός “αυτόματης ελεγχόμενης χρεοκοπίας”;

Στη Σύνοδο Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έγινε στις Βρυξέλλες στις 28 και στις 29 Οκτωβρίου, η Γερμανία, κατόρθωσε να αποσπάσει τη συναίνεση των κρατών - μελών για τη δημιουργία ενός μόνιμου μηχανισμού αντιμετώπισης των καταστάσεων υπερβολικών ελλειμμάτων και υπερβολικού χρέους των μελών της Ένωσης. Ο μηχανισμός αυτός θα περιλαμβάνει και διαδικασίες αναδιάρθρωσης του χρέους μίας χώρας, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο.

Ο κ. Jean-Claude Trichet, όπως όλοι οι αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, φάνηκε ανήσυχος με τις εξελίξεις αυτές. Προειδοποίησε τους αρχηγούς κρατών ότι, η συζήτηση γύρω από “διαδικασίες αναδιάρθρωσης” θα προκαλέσει εκνευρισμό στις αγορές ομολόγων και τελικά θα οδηγήσει στην αύξηση του κόστους δανεισμού, ειδικά για τις πιο αδύναμες χώρες.

Αποδείχθηκε ότι ο κ. Trichet είχε δίκιο. Αμέσως μόλις έγιναν γνωστά τα θέματα που συζητήθηκαν, τα spreads των ομολόγων των “αδύναμων” χωρών εκτοξεύθηκαν σε μεγάλα ύψη και προκλήθηκαν φόβοι για τη βιωσιμότητα της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας και σοβαρές ανησυχίες για την κατάσταση της Ισπανίας, της Ιταλίας και του Βελγίου.

Όμως, η επιθυμία για τη δημιουργία διαδικασιών για την ομαλότερη επίτευξη μίας χρεοκοπίας κράτους, δεν είναι κάτι το καινούργιο. Η επιθυμία αυτή βασίζεται στην αντίληψη ότι, εάν μία χρεοκοπία κράτους μπορεί να γίνει λιγότερο επώδυνη, τόσο για το ίδιο το κράτους, όσο και για τους πιστωτές τους ή και το διεθνές σύστημα, τότε η λύση αυτή θα πρέπει να προτιμηθεί από τις προσπάθειες για τη διάσωση του κράτους, που συχνά καταλήγουν (όπως στην περίπτωση της Αργεντινής κατά το 2001) στην κατασπατάληση πόρων και στις άδικες θυσίες των πολιτών του κράτους αυτού.

Η ιδέα αυτή έχει εφαρμογή και στην περίπτωση της Ελλάδας. Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν, μία προγραμματισμένη και καλά μελετημένη χρεοκοπία, είναι τελικά προτιμότερη από την αβέβαιη κατάσταση που έχει εμπλακεί σήμερα η Ελλάδα, όπου ο λαός της υποβάλλεται σε μεγάλη δοκιμασία και θυσίες, χωρίς ωστόσο να είναι βέβαιο ότι οι θυσίες αυτές θα έχουν αποτέλεσμα,αφού όπως διαπιστώνεται σήμερα, το χρέος θα παραμείνει ιδιαίτερα υψηλό, χωρίς τη δυνατότητα να μειωθεί σε “βιώσιμα” επίπεδα. Στο μεταξύ, αυτοί που κυρίως θα ωφεληθούν από αυτή την περιπέτεια της χώρας, θα είναι μερικοί από τους ομολογιούχους, οι οποίοι θα αποπληρωθούν κανονικά, ενώ αυτοί είναι που διέπραξαν το επενδυτικό λάθος και δάνεισαν τη χώρα, χωρίς να μπουν στον κόπο να εξετάσουν το χάλι των δημοσίων οικονομικών της.

Το πρόβλημα για τη δημιουργία διαδικασιών μίας γρήγορης και ελεγχόμενης χρεοκοπίας βρίσκεται στο σχεδιασμό ενός συστήματος που θα επιτρέπει μία γρήγορη συμφωνία μεταξύ μίας χώρας και των πιστωτών της, για το ποιό θα είναι το ύψος των ζημιών που αυτοί θα είναι διατεθειμένοι να καταγράψουν.

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), στο παρελθόν είχε επιχειρήσει να δημιουργήσει ένα τέτοιο σύστημα, το οποίο σκόπευε να ενσωματώσει στον κανονισμό λειτουργίας του. Όμως, αρκετές χώρες - μέλη του (με επικεφαλής τις ΗΠΑ) προέβαλαν αντιρρήσεις, αφού με τη λειτουργία ενός τέτοιου συστήματος, στην ουσία μία χώρα παραδίδει μέρος της κρατικής της εξουσίας σε έναν υπερεθνικό οργανισμό, όπως είναι το ΔΝΤ. Παράλληλα, μία σειρά από αναπτυσσόμενες χώρες, πρόβαλαν αντιρρήσεις, αφού ένα τέτοιο σχέδιο θα έκανε μία ενδεχόμενη χρεοκοπία τους περισσότερο εύκολη και συνεπώς θα αύξανε το κόστος δανεισμού τους από τις αγορές.

Η Γερμανία, η οποία επιθυμεί μεγαλύτερη σταθερότητα στο νόμισμα που χρησιμοποιεί για τις συναλλαγές της, θεωρεί ότι ένα τέτοιο σύστημα που θα προβλέπει τις διαδικασίες και που θα οδηγεί γρήγορα σε μία ελεγχόμενη χρεοκοπία, έχει περισσότερες πιθανότητες να ευδοκιμήσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Και αυτό επειδή τα κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι πλέον εξοικειωμένα με την παράδοση εξουσιών σε υπερεθνικά όργανα, ενώ παράλληλα αναγνωρίζουν (ιδίως στην Ευρωζώνη) ότι, η “διάχυση” των προβλημάτων ενός κράτους είναι εύκολο να προκαλέσει προβλήματα και στις δικές τους οικονομίες. Και αυτό αποδείχθηκε στην περίπτωση της Ελλάδας, όπου τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν σε όλα τα κράτη της Ευρωζώνης, ήταν ασυγκρίτως μεγαλύτερα από τα προβλήματα που δημιούργησε, πριν από δέκα χρόνια, η χρεοκοπία της Αργεντινής στα κράτη - μέλη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Κατά τα φαινόμενα, η άποψη της Γερμανίας θα υιοθετηθεί, αφού και δίκαιη φαίνεται να είναι (αναφορικά με το ποιός θα πρέπει να έχει το κόστος στην περίπτωση εμφάνισης υπερβολικού χρέους σε μία χώρα), αλλά και μπορεί να προστατέψει το σύστημα του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος. Όμως, θα χρειασθούν ορισμένες διευκρινίσεις, σχετικά με το πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει ένα τέτοιο σύστημα.

Κατ’ αρχάς, για να λειτουργήσει με επιτυχία ένας “μηχανισμός χρεοκοπίας”, θα πρέπει να υπάρχει κάποιος που θα κρίνει ότι το μέγεθος του χρέους είναι τέτοιο ώστε να είναι δυσβάστακτο και ότι πλέον δεν υπάρχει άλλη λύση.
Δεύτερον, θα πρέπει να υπάρχει ένας υπερεθνικός οργανισμός, όπως το ΔΝΤ ή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία θα συγκεντρώνει τις απαιτήσεις των ομολογιούχων και θα συντονίζει έναν διακανονισμό. Βεβαίως, για να πετύχει αυτό, θα απαιτηθούν τα κατάλληλα νομικά εργαλεία, τα οποία θα προβλέπουν τη δέσμευση του συνόλου των ομολογιούχων, στην περίπτωση που μία συγκεκριμένη πλειοψηφία (έστω 75% η 80%) συμφωνήσει σε ένα διακανονισμό, έτσι ώστε να προστατευθεί η χώρα που χρεοκοπεί από μελλοντικές απαιτήσεις εναντίον της.
Τρίτο, θα πρέπει να δημιουργηθεί ένας μηχανισμός χρηματοδότησης της χώρας, για το διάστημα που αυτή θα παραμένει εκτός αγορών, έτσι ώστε να μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί κανονικά. Και βεβαίως, τα κεφάλαια αυτά θα πρέπει να εξαιρούνται από μελλοντική χρεοκοπία και διακανονισμό. Δηλαδή, κάτι αντίστοιχο με αυτό που συμβαίνει σήμερα με το “μηχανισμό διάσωσης” της χώρας μας και τα κεφάλαια με τα οποία μας δανειοδοτεί.

Όμως, το πιο σημαντικό είναι η διαδικασία λήψης της απόφασης για να εισέλθει μία χώρα στη διαδικασία “ελεγχόμενης χρεοκοπίας”. Ποιός θα παίρνει την απόφαση αυτή; Και μέσα από ποιές μετρήσεις;
Η χρεοκοπία μίας χώρας είναι μία πολύ σοβαρή υπόθεση. Εάν η απόφαση για τη χρεοκοπία της αργήσει να ληφθεί, προκαλεί μεν μία προσωρινή ανακούφιση στην υπερχρεωμένη χώρα, αλλά τελικά τη βυθίζει σε μεγαλύτερα προβλήματα, αφού έχουν χαθεί άδικα, χρόνος και πόροι και ενώ ο λαός της χώρας μπήκε άσκοπα σε μία μεγάλη δοκιμασία.
Από την άλλη πλευρά, εάν η απόφαση ληφθεί γρήγορα, μπορεί να οδηγηθεί σε χρεοκοπία μία χώρα που θα μπορούσε τελικά να διασωθεί.
Ο προβληματισμός εδώ είναι πολύ μεγάλος. Και συνεπώς, ο σχεδιασμός στη δημιουργία ενός τέτοιου μηχανισμού θα πρέπει να είναι πάρα πολύ προσεκτικός.

Όμως, τελικά, η ουσία είναι -και αυτό πιστεύω ότι είναι το ζητούμενο από τη γερμανική πλευρά- ότι, η ύπαρξη ενός μηχανισμού “αυτόματης ελεγχόμενης χρεοκοπίας” θα αλλάξει τον τρόπο λειτουργίας των αγορών ομολόγων, αλλά και τη συμπεριφορά των Κυβερνήσεων.

Εάν υπάρξει ένας τέτοιος μηχανισμός, οι αγορές θα αντιληφθούν ότι ο κίνδυνος χρεοκοπίας μίας χώρας και απώλειας κεφαλαίων δεν είναι θεωρητικός (όπως συχνά συμβαίνει σήμερα, λόγω των μηχανισμών διάσωσης), αλλά υπαρκτός και συνεπώς θα πρέπει να δείχνουν μεγαλύτερη προσοχή και σύνεση στις τοποθετήσεις τους, αλλά και να χαλιναγωγούν τις κερδοσκοπικές τους διαθέσεις.
Από την άλλη πλευρά, οι Κυβερνήσεις θα αντιληφθούν ότι δε μπορούν να ξεπεράσουν χωρίς κόστος κάποια συγκεκριμένα επίπεδα χρέους, αφού κανείς δε θα σπεύσει να τις διασώσει και θα καταλήξουν αυτόματα σε κατάσταση χρεοκοπίας, με όποια αποτελέσματα έχει αυτό για τις χώρες τους, αλλά και την ίδια την πολιτική τους υπόσταση.

Συνεπώς, πέρα από την ύπαρξη και την ισορροπημένη λειτουργία του μηχανισμού αυτού, άλλο ένα κύριο σημείο είναι η ύπαρξη συγκεκριμένων, αυστηρών και διάφανων κανόνων λειτουργίας του, ώστε όλοι οι εμπλεκόμενοι -χώρες, επενδυτές και αναλυτές- να γνωρίζουν τα όρια και τις συνέπειες από τυχόν υπέρβασή τους.

Κατά την άποψή μου, κακώς έχει υπάρξει μία αρνητική εντύπωση στα ΜΜΕ και στην κοινωνία πάνω στο ζήτημα της “ελεγχόμενης χρεοκοπίας” ή ακόμη και στη λειτουργία αυτόματων μηχανισμών διαχείρισης των προβλημάτων υπερχρέωσης.
Εάν υπήρχαν και λειτουργούσαν παρόμοιοι μηχανισμοί στο παρελθόν, οι σπάταλες, ανέμελες και ανεύθυνες ελληνικές κυβερνήσεις του παρελθόντος θα γνώριζαν το πού οδηγούν τη χώρα και -το κυριότερο- δε θα είχαν αφεθεί να φθάσουν τη χώρα στη σημερινή της τραγική κατάσταση.
Όμως, εφ’ όσον δε μπορούμε να αλλάξουμε πλέον το παρελθόν, ας προσπαθήσουμε τουλάχιστον να διασφαλίσουμε μία καλύτερη λειτουργία των δημοσιονομικών της χώρας μας για το μέλλον.

Για τη συγγραφή του άρθρου αυτού, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από το άρθρο "Fail safe" της στήλης "Economics focus" του περιοδικού The Economist, του τεύχους της 6/11/2010 (σελ. 88)