Αποψη: Ρευστότητα στην αγορά εργασίας

Ε​​κ πρώτης όψεως, οι αγορές εργασίας στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη δεν θα μπορούσαν να διαφέρουν περισσότερο. Στις ΗΠΑ, η ανεργία υποχωρεί σταδιακά από το 2010. Στην Ευρωζώνη συνεχίζει να κυμαίνεται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Οπότε δεν θα πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός πως η Τζάνετ Γέλεν, επικεφαλής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (Fed), και ο Μάριο Ντράγκι, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), τοποθετήθηκαν πολύ διαφορετικά στο ετήσιο οικονομικό συνέδριο του Τζάκσον Χολ, τέλη Αυγούστου. Η κ. Γέλεν ξεκαθάρισε πως η Fed δεν έχει κατασταλάξει ακόμη εάν η οικονομία βρίσκεται σε κατάσταση πλήρους απασχόλησης, αφήνοντας ανοικτό το ενδεχόμενο για το πότε θα αυξήσει τα επιτόκια, που βρίσκονται σε μηδενικά επίπεδα. Αντίθετα, ο κ. Ντράγκι υπονόησε πως μπορεί να ληφθούν πρόσθετα μέτρα για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής οικονομίας.

Ωστόσο, η κ. Γέλεν, ο κ. Ντράγκι και πολλοί άλλοι κεντρικοί τραπεζίτες μοιράζονται τις ίδιες ανησυχίες. Οι αγορές εργασίας των οικονομιών τους είναι διχοτομημένες ανάμεσα σε εργαζομένους με πολλές ικανότητες που καταλαμβάνουν ασφαλείς θέσεις εργασίας και σε εργαζομένους με λιγότερες ιδιότητες που μπορεί να χάσουν τη δουλειά τους ανά πάσα ώρα και στιγμή. Κυρίαρχος φόβος είναι μήπως αυτή η διχοτόμηση υποκρύπτει ακαμψίες στις αγορές εργασίας που δυσχεραίνουν την εξέλιξη των εργαζομένων.
Ιστορικά, η Ευρώπη και η Ιαπωνία εμφανίζουν μεγαλύτερα συμπτώματα ακαμψίας στις αγορές εργασίας. Στην Ισπανία, για παράδειγμα, η κεντρική διαπραγμάτευση των μισθών και άλλες δικλίδες ασφαλείας για την εξασφάλιση των θέσεων απασχόλησης καθιστούσαν ακόμη πιο δύσκολη τη μείωση των θέσεων εργασίας ή τις περικοπές μισθών για τους εργοδότες (αν και τελευταία έχουν χαλαρώσει αυτοί οι κανόνες). Αντί αυτού, οι εταιρείες προσέφεραν μαζικά θέσεις εργασίας με προσωρινή απασχόληση, με αποτέλεσμα αυτή η κατηγορία των εργαζομένων να επωμισθεί όλο το βάρος των απολύσεων το 2007. Παρομοίως, η επ’ αόριστον, ήτοι μέχρι τη συνταξιοδότηση, απασχόληση στην Ιαπωνία καθιστούσε πολύ δύσκολη τη μείωση μισθών για τις ιαπωνικές επιχειρήσεις όταν ο αποπληθωρισμός συρρίκνωνε τα κέρδη τους. Η αντίδραση των εργοδοτών ήταν να προσλαμβάνουν υπαλλήλους με καθεστώς μερικής απασχόλησης, οι οποίοι δεν απολαμβάνουν ανάλογες δικλίδες ασφαλείας.

Στις ΗΠΑ, αντίθετα, επικρατεί το μοντέλο της απόλυτης ευελιξίας. Κάθε μήνα, εκατομμύρια εργαζόμενοι υποβάλλουν την παραίτησή τους ή τους απολύουν κάθε μήνα. Παράλληλα, ακόμη περισσότεροι προσλαμβάνονται σε μια ατελείωτη διαδικασία δημιουργίας και κατάργησης θέσεων εργασίας. Αλλά η εικόνα αυτή είναι ατελής. Οπως επισήμαναν ο Στίβεν Ντέιβις του Πανεπιστημίου του Σικάγου και ο Τζον Χάλτιβαγκνερ του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ στο πλαίσιο ομιλίας τους στο Τζάκσον Χολ, «η αγορά εργασίας στις ΗΠΑ δεν παρουσιάζει την ίδια δυναμική που είχε κάποτε».

Στην έρευνά τους, οι δύο οικονομολόγοι περιγράφουν την κινητικότητα των εργαζομένων ως μια «ρευστή» κατάσταση, βασισμένοι σε δύο χαρακτηριστικά. Πρώτον, είναι η «ανακατανομή θέσεων εργασίας». Παρατηρείται όταν μια εταιρεία απολύει υπαλλήλους επειδή καταργεί δραστηριότητές της ή κηρύσσει χρεοκοπία όταν μια άλλη επεκτείνεται και αυξάνει το προσωπικό της. Η ανακατανομή των θέσεων εργασίας περιορίζεται ως φαινόμενο από τη δεκαετία του ’80. Δεύτερον, είναι η «τυπική αναζήτηση» εργασίας, δηλαδή η φυσιολογική κινητικότητα σε μια αγορά όπου γίνονται απολύσεις, προσλήψεις, παραιτήσεις και συνταξιοδοτήσεις, ανεξάρτητα εάν μια εταιρεία βάζει «λουκέτο» ή ιδρύεται. Η διαδικασία αυτή είναι πιο κυκλική καθώς επηρεάζεται, αναλόγως, στις περιόδους ύφεσης και ανάπτυξης. Ο συνολικός τζίρος των εργαζομένων, λαμβανομένων υπόψη της «ανακατανομής θέσεων εργασίας» και της «τυπικής αναζήτησης εργασίας», έχει υποχωρήσει από το 33,5% του συνολικού εργατικού δυναμικού το 1999 στο 24,1% το 2010.

Η υποχώρηση αυτή μπορεί να οφείλεται σε διαρθρωτικές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα σε μια οικονομία. Λιγότερες επιχειρήσεις δημιουργούνται σήμερα και κατ’ επέκταση θέσεις εργασίας. Σε ορισμένες βιομηχανίες, μεγάλες εταιρείες όπως η Wal-Μart, όπου ο χρόνος παραμονής σε μια θέση εργασίας είναι μεγαλύτερος, έχουν παραγκωνίσει τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Την ίδια ώρα, η σημερινή εποχή είναι αυτή της εξειδίκευσης, από το μασάζ σε άλογα μέχρι την κομμωτική για πλεξούδες. Οπότε τα εμπόδια για την άσκηση ενός επαγγέλματος έχουν αυξηθεί αισθητά.

Αυτή η ρευστότητα έχει επηρεάσει, κατά κύριο λόγο, τους νέους. Για τους νέους ανέργους, οι ευκαιρίες για την εύρεση εργασίας είναι λιγότερες. Ο Ρίτσαρντ Ρότζερσον του Πανεπιστημίου Πρίνστον είπε ότι την περίοδο που σημειώθηκε πτώση του τζίρου των εργαζομένων, δηλαδή από τη δεκαετία του ’80 έως τα μέσα της δεκαετίας του 2000, παρουσιάζεται και αύξηση του ποσοστού των εργαζομένων στον πληθυσμό. Δεδομένων όλων αυτών των μεταβλητών, οι υψηλοί αξιωματούχοι των κεντρικών τραπεζών και των κυβερνήσεων θα πρέπει να εστιάσουν στην απομάκρυνση των τεχνητών εμποδίων που παγιδεύουν τους εργαζομένους σε αμφίβολες θέσεις εργασίας με φτωχές προοπτικές και μισθούς.

Ωστόσο, η κ. Γέλεν, ο κ. Ντράγκι και πολλοί άλλοι κεντρικοί τραπεζίτες μοιράζονται τις ίδιες ανησυχίες. Οι αγορές εργασίας των οικονομιών τους είναι διχοτομημένες ανάμεσα σε εργαζομένους με πολλές ικανότητες που καταλαμβάνουν ασφαλείς θέσεις εργασίας και σε εργαζομένους με λιγότερες ιδιότητες που μπορεί να χάσουν τη δουλειά τους ανά πάσα ώρα και στιγμή. Κυρίαρχος φόβος είναι μήπως αυτή η διχοτόμηση υποκρύπτει ακαμψίες στις αγορές εργασίας που δυσχεραίνουν την εξέλιξη των εργαζομένων.
Ιστορικά, η Ευρώπη και η Ιαπωνία εμφανίζουν μεγαλύτερα συμπτώματα ακαμψίας στις αγορές εργασίας. Στην Ισπανία, για παράδειγμα, η κεντρική διαπραγμάτευση των μισθών και άλλες δικλίδες ασφαλείας για την εξασφάλιση των θέσεων απασχόλησης καθιστούσαν ακόμη πιο δύσκολη τη μείωση των θέσεων εργασίας ή τις περικοπές μισθών για τους εργοδότες (αν και τελευταία έχουν χαλαρώσει αυτοί οι κανόνες). Αντί αυτού, οι εταιρείες προσέφεραν μαζικά θέσεις εργασίας με προσωρινή απασχόληση, με αποτέλεσμα αυτή η κατηγορία των εργαζομένων να επωμισθεί όλο το βάρος των απολύσεων το 2007. Παρομοίως, η επ’ αόριστον, ήτοι μέχρι τη συνταξιοδότηση, απασχόληση στην Ιαπωνία καθιστούσε πολύ δύσκολη τη μείωση μισθών για τις ιαπωνικές επιχειρήσεις όταν ο αποπληθωρισμός συρρίκνωνε τα κέρδη τους. Η αντίδραση των εργοδοτών ήταν να προσλαμβάνουν υπαλλήλους με καθεστώς μερικής απασχόλησης, οι οποίοι δεν απολαμβάνουν ανάλογες δικλίδες ασφαλείας.

Στις ΗΠΑ, αντίθετα, επικρατεί το μοντέλο της απόλυτης ευελιξίας. Κάθε μήνα, εκατομμύρια εργαζόμενοι υποβάλλουν την παραίτησή τους ή τους απολύουν κάθε μήνα. Παράλληλα, ακόμη περισσότεροι προσλαμβάνονται σε μια ατελείωτη διαδικασία δημιουργίας και κατάργησης θέσεων εργασίας. Αλλά η εικόνα αυτή είναι ατελής. Οπως επισήμαναν ο Στίβεν Ντέιβις του Πανεπιστημίου του Σικάγου και ο Τζον Χάλτιβαγκνερ του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ στο πλαίσιο ομιλίας τους στο Τζάκσον Χολ, «η αγορά εργασίας στις ΗΠΑ δεν παρουσιάζει την ίδια δυναμική που είχε κάποτε».

Στην έρευνά τους, οι δύο οικονομολόγοι περιγράφουν την κινητικότητα των εργαζομένων ως μια «ρευστή» κατάσταση, βασισμένοι σε δύο χαρακτηριστικά. Πρώτον, είναι η «ανακατανομή θέσεων εργασίας». Παρατηρείται όταν μια εταιρεία απολύει υπαλλήλους επειδή καταργεί δραστηριότητές της ή κηρύσσει χρεοκοπία όταν μια άλλη επεκτείνεται και αυξάνει το προσωπικό της. Η ανακατανομή των θέσεων εργασίας περιορίζεται ως φαινόμενο από τη δεκαετία του ’80. Δεύτερον, είναι η «τυπική αναζήτηση» εργασίας, δηλαδή η φυσιολογική κινητικότητα σε μια αγορά όπου γίνονται απολύσεις, προσλήψεις, παραιτήσεις και συνταξιοδοτήσεις, ανεξάρτητα εάν μια εταιρεία βάζει «λουκέτο» ή ιδρύεται. Η διαδικασία αυτή είναι πιο κυκλική καθώς επηρεάζεται, αναλόγως, στις περιόδους ύφεσης και ανάπτυξης. Ο συνολικός τζίρος των εργαζομένων, λαμβανομένων υπόψη της «ανακατανομής θέσεων εργασίας» και της «τυπικής αναζήτησης εργασίας», έχει υποχωρήσει από το 33,5% του συνολικού εργατικού δυναμικού το 1999 στο 24,1% το 2010.

Η υποχώρηση αυτή μπορεί να οφείλεται σε διαρθρωτικές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα σε μια οικονομία. Λιγότερες επιχειρήσεις δημιουργούνται σήμερα και κατ’ επέκταση θέσεις εργασίας. Σε ορισμένες βιομηχανίες, μεγάλες εταιρείες όπως η Wal-Μart, όπου ο χρόνος παραμονής σε μια θέση εργασίας είναι μεγαλύτερος, έχουν παραγκωνίσει τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Την ίδια ώρα, η σημερινή εποχή είναι αυτή της εξειδίκευσης, από το μασάζ σε άλογα μέχρι την κομμωτική για πλεξούδες. Οπότε τα εμπόδια για την άσκηση ενός επαγγέλματος έχουν αυξηθεί αισθητά.

Αυτή η ρευστότητα έχει επηρεάσει, κατά κύριο λόγο, τους νέους. Για τους νέους ανέργους, οι ευκαιρίες για την εύρεση εργασίας είναι λιγότερες. Ο Ρίτσαρντ Ρότζερσον του Πανεπιστημίου Πρίνστον είπε ότι την περίοδο που σημειώθηκε πτώση του τζίρου των εργαζομένων, δηλαδή από τη δεκαετία του ’80 έως τα μέσα της δεκαετίας του 2000, παρουσιάζεται και αύξηση του ποσοστού των εργαζομένων στον πληθυσμό. Δεδομένων όλων αυτών των μεταβλητών, οι υψηλοί αξιωματούχοι των κεντρικών τραπεζών και των κυβερνήσεων θα πρέπει να εστιάσουν στην απομάκρυνση των τεχνητών εμποδίων που παγιδεύουν τους εργαζομένους σε αμφίβολες θέσεις εργασίας με φτωχές προοπτικές και μισθούς.

Ε​​κ πρώτης όψεως, οι αγορές εργασίας στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη δεν θα μπορούσαν να διαφέρουν περισσότερο. Στις ΗΠΑ, η ανεργία υποχωρεί σταδιακά από το 2010. Στην Ευρωζώνη συνεχίζει να κυμαίνεται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Οπότε δεν θα πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός πως η Τζάνετ Γέλεν, επικεφαλής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (Fed), και ο Μάριο Ντράγκι, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), τοποθετήθηκαν πολύ διαφορετικά στο ετήσιο οικονομικό συνέδριο του Τζάκσον Χολ, τέλη Αυγούστου. Η κ. Γέλεν ξεκαθάρισε πως η Fed δεν έχει κατασταλάξει ακόμη εάν η οικονομία βρίσκεται σε κατάσταση πλήρους απασχόλησης, αφήνοντας ανοικτό το ενδεχόμενο για το πότε θα αυξήσει τα επιτόκια, που βρίσκονται σε μηδενικά επίπεδα. Αντίθετα, ο κ. Ντράγκι υπονόησε πως μπορεί να ληφθούν πρόσθετα μέτρα για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής οικονομίας.

THE ECONOMIST

Πηγή:kathimerini.gr

12