Η έξοδος από την ευρωζώνη, το ξεπέρασμα της κρίσης και η "κάθαρση"

Το ενδεχόμενο της εξόδου της χώρας από την Ευρωζώνη, αρχικά εμφανίσθηκε στα διεθνή ΜΜΕ κατά το μήνα Νοέμβριο σαν "ακαδημαϊκή" συζήτηση, μέσα από άρθρα ευρωπαίων και αμερικανών πανεπιστημιακών. Βεβαίως, σε ακαδημαϊκό επίπεδο, το ζήτημα της "αντοχής" της παραμονής των ασθενών ευρωπαϊκών κρατών στην Ευρωζώνη, συζητιέται εδώ και αρκετά χρόνια. Από το μήνα Δεκέμβριο, το ζήτημα εμφανίσθηκε σαν θέμα αναλύσεων από αναλυτές επενδυτικών οίκων. Και τέθηκε πλέον σε επίπεδο καθημερινότητας από τις αρχές του Ιανουαρίου, έτσι ώστε να αναγκασθούν να πάρουν θέση επ' αυτού, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Σήμερα, σε άρθρο του στους Financial Times, ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας κ. Γεώργιος Προβόπουλος, αναφέρει ότι "η Ελλάδα έχει σοβαρά δημοσιονομικά προβλήματα και θα είναι σε καλύτερη θέση να τα αντιμετωπίσει ως μέλος της ευρωζώνης παρά εκτός της νομισματικής ένωσης". (Σημείωση: Πρόκειται για ένα από τα απλούστερα, πληρέστερα και με ισχυρά επιχειρήματα άρθρα που έχω διαβάσει κατά το τελευταίο διάστημα.)


Έξοδος από την Ευρωζώνη;

Ας δούμε πώς έχει το θέμα, όχι στην ακαδημαϊκή, αλλά στην πρακτική του άποψη.
Κατ' αρχάς, η Συνθήκη του Μάαστριχτ, δεν περιέχει σαφείς κανόνες ή τρόπους για το πώς μία χώρα εξέρχεται (ή "αποβάλλεται") από την Ευρωζώνη. Εκτιμώ ότι η Συνθήκη, αφήνει αυτή την εξέλιξη σε απόφαση του Κράτους - μέλους, το οποίο καθοδηγείται σε μία τέτοια απόφαση λόγω της οικονομικής του κατάστασης ή για πολιτικούς λόγους.

Πότε όμως θα ήθελε μία χώρα να αποχωρήσει από την Ευρωζώνη (εξαιρούμε πιθανούς πολιτικούς λόγους); Όταν η χώρα βλέπει ότι η παραμονή της στην Ευρωζώνη δε τη συμφέρει, αφού η σύνδεσή της με άλλες (ισχυρότερες ή ασθενέστερες) οικονομίες προκαλούν ανωμαλίες στο ισοζύγιο πληρωμών της που τελικά αντανακλώνται στην παραγωγή, στην αγορά εργασίας και στο επίπεδο των τιμών.

Στα ελληνικά δεδομένα του σήμερα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι όντως, η παραμονή της χώρας στην ευρωζώνη δε συμφέρει. Εάν η Ελλάδα ήταν εκτός της ζώνης του ευρώ, τότε θα μπορούσε να κάνει μία  υποτίμηση στο νόμισμά της, με αποτελέσματα την αύξηση της ανταγωνιστικότητάς της (μεσομακροπρόθεσμος στόχος) και τη μείωση του χρέους της, τουλάχιστον κατά το ποσοστό που αυτό αφορούσε σε δραχμές (μεσοβραχυπρόθεσμος στόχος). Δηλαδή, εάν τα πράγματα ήταν όπως παλαιότερα και ένα ποσοστό του Δημοσίου Χρέους ήταν σε δραχμές (έστω το 70%), τότε μία υποτίμηση (έστω κατά 30%) της δραχμής, θα μείωνε κατά 21% το χρέος σε δραχμές και θα αύξανε κατά 9% το χρέος σε συνάλλαγμα, με αποτέλεσμα να υπάρξει ένα όφελος και σε ποσό, αλλά και σε χρόνο. Βεβαίως, αυτό θα προκαλούσε αύξηση του πληθωρισμού καθώς και άλλα προβλήματα, που θα μπορούσαν όμως να αντιμετωπισθούν με μεγαλύτερη άνεση μέσα στο χρόνο.

Όμως, η Ελλάδα είναι μέσα στην ευρωζώνη και όπως προκύπτει από το Δελτίο Δημόσιου Χρέους που εκδίδει ανά τρίμηνο το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, το 99,6% του χρέους είναι σε ευρώ. Και αυτό δε μπορεί να αλλάξει, ακόμη και εάν η χώρα αποχωρήσει από την ευρωζώνη. Το χρέος θα παραμείνει σε ευρώ και θα γίνει ακόμη πιο δυσβάστακτο εάν, μετά την αποχώρησή της, προχωρούσε σε μία υποτίμηση της δραχμής έναντι του ευρώ.

Σε μία τέτοια (απίθανη) περίπτωση, μπορεί η υποτίμηση να βελτίωνε την ανταγωνιστικότητα της χώρας (η πραγματική πηγή του προβλήματος), αλλά η αύξηση του δημοσίου χρέους θα την κατέστρεφε κυριολεκτικά. Βεβαίως, όπως αναφέρει και ο κ. Προβόπουλος στο σημερινό του άρθρο, υπάρχουν πολλές άλλες δυσλειτουργίες και ανωμαλίες που σε μία τέτοια περίπτωση θα προκαλούνταν στην εξέλιξη της ελληνικής οικονομίας.

Συνεπώς, δε βλέπω λογικό να προκρίνεται από κανέναν και σε καμία περίπτωση η επιλογή της αποχώρησης από την Ευρωζώνη. Και καθώς κανείς δε μπορεί να μας υποχρεώσει να φύγουμε (αφήνουμε κατά μέρος το ότι θα επρόκειτο για "ήττα" της Ευρωπαϊκής Ένωσης μία τέτοια εξέλιξη), η επιλογή της "αποχώρησης" θα πρέπει να αποκλεισθεί κατηγορηματικά. Ας παραμένει ως θέμα "ακαδημαϊκής συζήτησης" μεταξύ των καθηγητών σε όλο το κόσμο, αφού είναι άλλωστε γνωστό ότι ένα μεγάλο μέρος της ακαδημαϊκής κοινότητας συχνά δεν έχει άμεση επαφή με την πραγματικότητα.

Παραμένοντας όμως στην Ευρωζώνη, πώς θα μπορούσε η χώρα να λύσει το τεράστιο πρόβλημα του Δημοσίου Χρέους; Κατά το προηγούμενο διάστημα έχουν δοθεί απίστευτα πολλές απαντήσεις στο ζήτημα αυτό. Βεβαίως και εμείς έχουμε ασχοληθεί ήδη από το καλοκαίρι με αυτό το θέμα. Και έχουμε πολλές φορές ισχυρισθεί ότι, πρακτικά, δεν υπάρχει λύση. Η Ελλάδα είναι καταδικασμένη να μπει σε μία πολυετή ύφεση. Αυτό θα συμβεί εάν η χώρα επιχειρήσει να λύσει το πρόβλημα (θετικό σενάριο), αλλά κυρίως εάν παραιτηθεί από κάθε προσπάθεια και δεν επιδιώξει πραγματικά να το λύσει.


Το "ρεαλιστικό" σενάριο για το ξεπέρασμα της κρίσης

Όμως, επειδή οι κοινωνίες δεν πεθαίνουν, αλλά ούτε και αφανίζονται ξαφνικά, ας προσπαθήσουμε να δούμε ένα "ρεαλιστικό" σενάριο, με την έννοια ότι, με κάποιο τρόπο θα πρέπει να υπάρξει μία λύση.

Και θα υπάρξει λύση. Όμως, η λύση είναι μακρυά από τους τρόπους που σήμερα μας λένε οι πολιτικοί μας ή που περιγράφουν στο Πρόγραμμα Σταθερότητας. Επειδή, η χώρα δεν έχει πλέον επιλογές. Και όταν δεν έχεις επιλογές, κάνεις αυτό που σου ζητούν οι δανειστές σου να κάνεις και μάλιστα χωρίς τη δυνατότητα της πολυτέλειας του χρόνου.

Το πρόβλημα είναι το Δημόσιο Χρέος. Το αίτιο του προβλήματος είναι η χαμηλή ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Και αφού δεν υπάρχει πλέον άλλος χρόνος, θα πρέπει να αντιμετωπισθούν παράλληλα.
Στα τέλη του 2009, το χρέος ήταν στα 302 δισεκ. ευρώ περίπου. Στα τέλη του 2010 θα είναι μεταξύ 327 και 330 δισεκ. ευρώ. Στην καλύτερη περίπτωση, στο τέλος του 2011, θα είναι μεταξύ 345 και 350 δισεκ. ευρώ. Αυτός ο "μηχανισμός καταστροφής" θα πρέπει να σπάσει!

Ο μόνος τρόπος για να σπάσει ο μηχανισμός αυτός είναι ο παράλληλος μηδενισμός του δημοσιονομικού ελλείμματος (και όχι μόνον του πρωτογενούς) και η αύξηση του ΑΕΠ.

Με λίγα λόγια, η χώρα θα πρέπει οπωσδήποτε έως το 2012 να μειώσει το έλλειμμα κάτω του 3,0% όπως έχει δεσμευθεί. Και ο επόμενος στόχος θα πρέπει να είναι να το μηδενίσει και μάλιστα να προχωρήσει σε πλεονάσματα. Έτσι, με μηδενισμένο χρέος, η χώρα θα μπορεί να πληρώνει τους τόκους του Χρέους από τα λεφτά που εξοικονομεί μέσα στη χρονιά. Και όχι να δανείζεται για να πληρώσει το μέρος του κεφαλαίου, τους τόκους, αλλά και το έλλειμμα που βγάζει η κάθε χρονιά, όπως γίνεται έως σήμερα!

Εάν η χώρα έχει μηδενικό δημοσιονομικό έλλειμμα, σημαίνει ότι το χρέος δεν αυξάνεται. Παράλληλα, εάν σε κάποια στιγμή υπάρξει και αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ (για ουσιαστική αύξηση του ΑΕΠ μπορούμε να μιλάμε μόνον μετά το 2011), τότε το Χρέος θα μειώνεται σα ποσοστό του ΑΕΠ, γεγονός που σημαίνει ότι εάν η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας έχει βελτιωθεί και οι πολιτικοί δεν αρχίσουν και πάλι να ξοδεύουν αχαλίνωτα, τότε μέσα σε διάστημα μίας δεκαετίας (από τη στιγμή που το δημοσιονομικό έλλειμμα μηδενισθεί) η χώρα θα μπορούσε να αναπνεύσει, αφού το χρέος θα είναι σε ποσό στάσιμο, ενώ θα αποτελεί όλο και μικρότερο ποσοστό του ΑΕΠ που στο μεταξύ θα αυξάνεται.

Βεβαίως, έχουμε καταγράψει πολλά "αν" μέχρι στιγμής και ο αναγνώστης έχει πιθανότατα κουρασθεί ή χαμογελάει ειρωνικά, αφού τα όσα περιγράφω είναι μάλλον σενάριο οικονομικής φαντασίας. Όμως, πολύ φοβούμαι ότι είναι η αλήθεια. Και ότι αυτό θα αναγκασθεί να κάνει η χώρα. Δεν αναφέρομαι σε Κυβέρνηση, αναφέρομαι σε "χώρα", αφού καμία Κυβέρνηση δε θα μπορέσει να σταθεί εάν δεν κάνει αυτά που θα πρέπει να κάνει. Η ταλαιπωρία που θα περάσει η χώρα στα επόμενα χρόνια θα είναι τόσο μεγάλη, που νομίζω ότι ο ελληνικός λαός δε θα επιτρέπει -για πολλές δεκαετίες- σε κάποια Κυβέρνησή του να "παρασπονδήσει".

Παράλληλα, η χώρα θα αναγκασθεί να πουλήσει πολλά περιουσιακά στοιχεία, έτσι ώστε να μειώσει το ποσό του Χρέους. Όχι μόνον τα "ασημικά" όπως αρέσκονται να αναφέρουν μερικοί δημοσιογράφοι, αλλά και το αυτοκίνητο, τα έπιπλα και άλλα είδη του "σπιτιού" που δεν είναι απαραίτητα για τη "βιολογική μας επιβίωση". Με άλλα λόγια: Θα πουληθούν εταιρίες, δικαιώματα για επιχειρηματικές δραστηριότητες και ακίνητα. Θυμάστε που πριν από πολλά χρόνια λέγαμε να βγάλουμε στο "σφυρί" μερικά ξερονήσια; Νομίζω ότι το θέμα θα ξαναέλθει στην επικαιρότητα. Και καλά θα κάνουμε εάν μπορούμε να πουλήσουμε μερικά.

Η "κάθαρση"

Η χώρα μόλις μπήκε σε μία απίστευτη περιπέτεια. Το κρίσιμο διάστημα της περιπέτειας αυτής είναι η πρώτη τριετία. Όπου το ερώτημα θα είναι εάν "θα επιζήσουμε" οικονομικά ή δεν "θα επιζήσουμε". Θα επιζήσουμε βέβαια. Και είναι ακριβώς το μέγεθος του προβλήματος που μου δίνει τη βεβαιότητα ότι θα λειτουργήσουν τα ένστικτα της αυτοσυντήρησης του λαού, ώστε να μην αποτύχουμε. Όμως, αυτό θα γίνει με μία πρωτοφανή ύφεση και απίστευτες περικοπές και πρωτοβουλίες του Δημόσιου Τομέα. Εκτιμώ ότι στα επόμενα 3 έως 5 χρόνια θα δούμε μία εκ βάθρων μεταβολή ολόκληρου του (σήμερα σάπιου και καταστροφικού) οικοδομήματος του Δημόσιου Τομέα. Αυτό βεβαίως θα επηρεάσει και τον Ιδιωτικό Τομέα. Το "άγχος" του Χρέους θα μας κυνηγά για τουλάχιστον μία δεκαετία αφ' ότου ολοκληρωθούν οι θεμελιώδεις αλλαγές και μηδενισθεί το έλλειμμα.

Η χώρα θα ταλαιπωρηθεί πολύ. Πιο πολύ και περισσότερο απ' ότι σήμερα φανταζόμαστε. Όμως, νομίζω ότι το αποτέλεσμα θα μας αρέσει. Αφού θα ζήσουμε σε μία περισσότερη σύγχρονη, αποτελεσματική, ανταγωνιστική και δίκαιη χώρα.

Η εποχή αυτή δεν είναι απλά κρίσιμη. Είναι ιστορική για την πορεία της χώρας. Θα αναφέρεται επί δεκαετίες στα ιστορικά βιβλία. Θα αναφέρεται σαν η "περίοδος της οικονομικής κρίσης". Και όπως ιστορικά συμβαίνει πάντα, οι κρίσεις στις κοινωνίες τελικά λετουργούν σαν "καθαρτήριο". Και τις βοηθούν να αναγεννηθούν και να πορευθούν προς το μέλλον περισσότερο ισχυρές. Αυτό, νομίζω ότι έστω και με τα λίγα που έχουν αλλάξει στους τελευταίους μήνες στη χώρα και στη νοοτροπία των πολιτών, έχουμε ήδη αρχίσει να το διαπιστώνουμε.