Ενώ εις την οδόν έξω, ουδέν ακούουν οι λαοί...

Κάποια πράγματα συμβαίνουν μία ή δύο φορές κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου. Μεταξύ αυτών, είναι και οι “οικονομικοί” και οι “χρηματιστηριακοί” κύκλοι. Οι κύκλοι αυτοί είναι εξαιρετικά μακροχρόνιοι και -τις περισσότερες φορές- διαρκούν για μερικές δεκαετίες. Έτσι όμως, σπάνια έχουμε την ευκαιρία να εφαρμόσουμε τα διδάγματα που διδαχθήκαμε βιώνοντας έναν κύκλο και τελικά, δε μπορούμε να διορθώσουμε κάτι στην προσωπική μας συμπεριφορά, ώστε να μην επαναλάβουμε τα ίδια λάθη.

Μία σειρά από συμπτώσεις, με έκαναν να ασχοληθώ επαγγελματικά με το Χρηματιστήριο και τις επενδύσεις από πολύ νεαρή ηλικία. Έτσι, είχα την ευκαιρία -και την τύχη- να βιώσω ολόκληρο τον τελευταίο μεγάλο “κύκλο” της χρηματιστηριακής αγοράς της Αθήνας. Άλλες συμπτώσεις, με οδήγησαν να ασχοληθώ και να μελετήσω συστηματικά την οικονομική ιστορία της χώρας και την ιστορία του Χρηματιστηρίου. Δαπάνησα περισσότερα από 3 χρόνια από τη ζωή μου μέσα σε βιβλιοθήκες, κρατώντας σημειώσεις ή και φωτογραφίζοντας σελίδες παλαιών εφημερίδων και χρηματιστηριακών εντύπων, ή και χρηματιστηριακών εκδόσεων που τηρούνται στο -ελλιπές- αρχείο του Χρηματιστηρίου της Αθήνας.

Επεξεργαζόμενος όλο αυτό το υλικό -θα πάρει ακόμη χρόνια για να ολοκληρωθεί η επεξεργασία- μπόρεσα να “συνθέσω” την εξέλιξη της χρηματιστηριακής μας αγοράς, από την πρώτη μέρα λειτουργίας της, την Παρασκευή 2 Μαΐου 1880, έως και σήμερα, έτσι ώστε να μπορέσω να διακρίνω τις περιόδους “καμπής”, οι οποίες αποτέλεσαν τα σημεία “έναρξης” και “λήξης” των μεγάλων κύκλων της χρηματιστηριακής αγοράς, οι οποίοι βέβαια συνήθως συμπίπτουν με τους μεγάλους κύκλους της οικονομίας μας. Παράλληλα όμως, μέσα από την αρθρογραφία κάθε περιόδου, αλλά και τη συμπεριφορά των επενδυτών της κάθε περιόδου, μπόρεσα να διακρίνω τη διακύμανση της ψυχολογίας και τη σύνδεσή της με τη συμπεριφορά και τις διακυμάνσεις των τιμών των μετοχών.

Κατά την περίοδο των τελευταίων 12 μηνών, μία σειρά από γεγονότα στον ελληνικό χώρο, αλλά και στην ελληνική χρηματιστηριακή αγορά (η οποία έχει σε μεγάλο βαθμό “αποσυνδεθεί” από τις εξελίξεις στη διεθνή σκηνή) μας δείχνουν, δειλά στην αρχή, πιο καθαρά στη συνέχεια και ξεκάθαρα σήμερα, πως κάτι αλλάζει στην οικονομία, αλλά και στη χρηματιστηριακή αγορά. Για τη μεν οικονομία, η αλλαγή φαίνεται στους μακροοικονομικούς δείκτες, ενώ σταδιακά αρχίζει να φαίνεται και έξω στους δρόμους. Για δε το Χρηματιστήριο, η αλλαγή φαίνεται όχι μόνον από την πορεία του Γενικού Δείκτη, αλλά από πολλά ακόμη στοιχεία: τα αποτελέσματα των επιχειρήσεων, το κλίμα και τις ανακοινώσεις των διοικήσεων στις Γενικές Συνελεύσεις, τον όγκο των συναλλαγών, τη συμπεριφορά των μετοχών, τη δραστηριότητα των ξένων επενδυτών, την -σταδιακή- απεμπλοκή των τραπεζών από τα μεγάλα προβλήματά τους.

Όμως, ενώ για μερικούς, όλα αυτά τα “μηνύματα” φωνάζουν ότι κάτι αλλάζει, “εις την οδόν έξω, ουδέν ακούουν οι λαοί”. Μέσα στον πολιτικό φανατισμό της εποχής, οι μεν θεωρούν πως ό,τι κάνει η Κυβέρνηση είναι καταστροφικό και διαρκώς βλέπουν γύρω τους την κατάρρευση, ενώ οι “δε” αμύνονται λυσσαλέα, κατηγορώντας τους πρώην για τα χάλια του παρόντος και υμνούν τους νυν. Έτσι όμως χάνονται η ικανότητα της κρίσης και το μέτρο και τελικά η εικόνα που βλέπει η κοινωνία δεν είναι καθαρή.

Στον χρηματιστηριακό τομέα, η καταστροφή των περασμένων ετών είναι νωπή και ο κόσμος απλά αρνείται να ακούσει για το Χρηματιστήριο. Όσοι έχασαν στον προηγούμενο κύκλο θεωρούν πώς κάποιοι άλλοι φταίνε γι' αυτό, αρνούνται να δουν -και να μελετήσουν- τα δικά τους λάθη και καλύπτονται ψυχολογικά με το να θεωρούν ότι το Χρηματιστήριο είναι χώρος απατεώνων και ότι και αυτοί έπεσαν θύματα απάτης.

Στο Χρηματιστήριο υπάρχουν τόσοι απατεώνες, όσοι υπάρχουν και σε άλλους χώρους της κοινωνίας. Στο Χρηματιστήριο εξυφαίνονται τόσες απάτες, όσες ακριβώς εξυφαίνονται και παντού αλλού. Στο Χρηματιστήριο, η δράση του Κράτους είναι τόσο άθλια, όσο άθλια είναι και σε άλλους τομείς της οικονομίας. Στο Χρηματιστήριο μπορείς να πετύχεις όταν λειτουργείς με προσοχή, με σύστημα και μετά από μελέτη, όπως -όταν εφαρμόζεις όλα αυτά- μπορείς να πετύχεις παντού.

Όπως συνέβαινε πάντα στην ιστορία της ελληνικής χρηματιστηριακής αγοράς και όπως συμβαίνει πάντα στη ιστορία όλων των χρηματιστηριακών αγορών του κόσμου, όσο οι μνήμες της προηγούμενης πτώσης είναι ακόμη νωπές, η μεγάλη μάζα της κοινωνίας θα αρνείται να ασχοληθεί με το Χρηματιστήριο, θεωρώντας ότι η ενασχόληση αυτή είναι περίπου κάτι σαν “απάτη”. Για το λόγο αυτό, δε θα καταλάβει την αλλαγή των “κύκλων” και θα χλευάζει όλους όσοι ασχολούνται ή ακόμη και μιλούν για τη δραστηριότητα αυτή. Και όπως συμβαίνει πάντα, όταν οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες κάποια στιγμή μέσα στο χρόνο, συγκλίνουν και πάλι (πρόκειται για τις σπάνιες συγκλίσεις που όμως συμβαίνουν) και προκληθεί ο γενικός κοινωνικός ενθουσιασμός, η μάζα αυτή, και αφού στο μεταξύ έχει αλλάξει η γενιά, ξαφνικά, χωρίς να γνωρίζει περί τίνος πρόκειται, θα αρχίσει να προσεγγίζει τον χρηματιστηριακό χώρο, ανεβάζοντας απότομα τις τιμές και θα δημιουργήσει την επόμενη χρηματιστηριακή φούσκα. Όμως, τότε θα είναι αργά.

Διαβάζοντας τα πρωτογενή ιστορικά στοιχεία και συγγράφοντας την ιστορία του Χρηματιστηρίου της Αθήνας -αλλά και μελετώντας την ιστορία των χρηματιστηρίων άλλων κρατών- βλέπω το ίδιο φαινόμενο να επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά. Και βρίσκω εκπληκτικό το ότι η αλληλουχία αυτή δε μπορεί να αλλάξει, ούτε βέβαια και να διακοπεί. Και πολύ φοβάμαι πώς, όσο και αν κάποιοι προσπαθούμε να αλλάξουμε κάτι και να μεταλαμπαδεύσουμε την προσωπική πείρα και την ιστορική εμπειρία, δε θα μπορέσουμε να καταφέρουμε πάρα πολλά. Και διαρκώς μου έρχονται στο νου, οι στίχοι του Καβάφη.

Εκ των μελλόντων οι σοφοί τα προσερχόμενα
αντιλαμβάνονται. Η ακοή
αυτών κάποτε εν ώραις σοβαρών σπουδών
ταράττεται. Η μυστική βοή
τούς έρχεται των πλησιαζόντων γεγονότων.
Και την προσέχουν ευλαβείς. Ενώ εις την οδόν
έξω, ουδέν ακούουν οι λαοί.

Ίσως γι' αυτό, ο Καβάφης θα παραμένει πάντα επίκαιρος.