Κλιμακώνεται η διπλωματική ρήξη μεταξύ Τουρκίας - ΗΠΑ

«Είναι φρικτό να αντιμετωπίζει η Τουρκία την ίδια διάθεση με εκείνη που επιφυλάσσουν οι Αμερικανοί για χώρες όπως η Σομαλία, η Υεμένη, το Ιράν, η Λιβύη και η Καμπότζη». Με αυτά τα λόγια σχολίασε ο Εντζίν Αλτάι, αντιπρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας του κεμαλικού κόμματος CHP, την «κρίση της βίζας» που ξέσπασε την Κυριακή, βυθίζοντας στο ναδίρ τις σχέσεις των δύο παραδοσιακών συμμάχων.

Ρόλο πυροκροτητή διαδραμάτισε η σύλληψη, στις 4 Οκτωβρίου, του Ματίν Τοπούζ, Τούρκου υπηκόου ο οποίος εργαζόταν στο αμερικανικό προξενείο της Κωνσταντινούπολης. Οι τουρκικές αρχές τον κατηγορούν ότι συνδέεται με το παράνομο δίκτυο του Φετουλάχ Γκιουλέν, του αυτοεξόριστου στις ΗΠΑ ιεροκήρυκα, ο οποίος θεωρείται από την Αγκυρα ο ιθύνων νους του αποτυχημένου πραξικοπήματος του 2016. Η Ουάσιγκτον θεωρεί παντελώς αβάσιμες τις κατηγορίες και αποφάσισε, εν είδει αντιποίνων, να αναστείλει την έκδοση θεωρήσεων για όλους τους Τούρκους που θέλουν να επισκεφθούν τις ΗΠΑ, με εξαίρεση μόνο τη μεταναστευτική βίζα. Λίγες ώρες αργότερα, η Αγκυρα αντέταξε τα ίσα, περιορίζοντας και αυτή την έκδοση βίζας για τους Αμερικανούς που θέλουν να επισκεφθούν την Τουρκία.

Χθες το πρωί, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών κάλεσε για διαβουλεύσεις εκπρόσωπο της αμερικανικής διπλωματικής αποστολής στην Αγκυρα, ζητώντας από την κυβέρνησή του να άρει την αναστολή της βίζας, κάνοντας λόγο για «ανώφελες εντάσεις» μεταξύ των δύο χωρών. Την ίδια ώρα, όμως, οι τουρκικές αρχές έριχναν κι άλλο λάδι στη φωτιά, εκδίδοντας ένταλμα προσωρινής κράτησης και για δεύτερο υπάλληλο του αμερικανικού προξενείου. Το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων έδωσε στη δημοσιότητα μόνο τα αρχικά του υπαλλήλου, προσθέτοντας ότι δεν είχε διπλωματική ασυλία. Οπως έγινε γνωστό, από την ανάκριση του Τοπούζ προέκυψαν επιβαρυντικά στοιχεία για τις σχέσεις της συζύγου και της κόρης του εν λόγω διπλωματικού υπαλλήλου με το δίκτυο Γκιουλέν. Οι δύο συγγενείς του υπαλλήλου επίσης συνελήφθησαν στην Αμάσεια της Μαύρης Θάλασσας.

Η άκρως ασυνήθιστη, για δύο κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ, διπλωματική ρήξη προκάλεσε ισχυρούς τρανταγμούς στην τουρκική χρηματαγορά. Η λίρα έπεσε κατά 2,4% και ο βασικός δείκτης του χρηματιστηρίου υποχώρησε κατά 4,7%, με τις αεροπορικές εταιρείες να υφίστανται τις μεγαλύτερες απώλειες. Η μεγαλύτερη εργοδοτική ένωση της χώρας, η TUSIAD, προειδοποίησε τους πολιτικούς πως αν συνεχιστεί αυτή η πορεία, οι επιπτώσεις στην τουρκική οικονομία μπορεί να είναι πολύ επώδυνες.

Η αφορμή

Πολιτικοί αναλυτές στην Αγκυρα σημειώνουν ότι η σύλληψη του διπλωματικού υπαλλήλου της αμερικανικής πρεσβείας ήταν απλώς η αφορμή. Τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών δηλητηρίαζαν όλο το προηγούμενο διάστημα οι υποψίες του προέδρου Ερντογάν και των συνεργατών του για αμερικανική ανάμειξη στο στρατιωτικό κίνημα του 2016, όπως και η στρατιωτική υποστήριξη που παρέχουν οι ΗΠΑ στους Κούρδους της Συρίας.

Τη δυσαρέσκεια για την απόφαση των ΗΠΑ να περιορίσει στο ελάχιστο την έκδοση βίζας μοιράζονται κυβέρνηση και αντιπολίτευση. Στις προαναφερθείσες δηλώσεις του, ο εκπρόσωπος των Κεμαλικών χαρακτήρισε «εντελώς απαράδεκτη» τη στάση των ΗΠΑ, αν και δεν παρέλειψε να καταλογίσει ευθύνες στην κυβέρνηση, κάνοντας λόγο για «ανικανότητα, ρηχότητα και τυχοδιωκτισμό» στην εξωτερική της πολιτική, ιδίως στη Μέση Ανατολή.

Το περασμένο Σάββατο, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Ρεξ Τίλερσον επικοινώνησε με τον Τούρκο ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου, σε μια προσπάθεια να ξεπεραστεί το πρόβλημα με απελευθέρωση του Τοπούζ. Ωστόσο οι Τούρκοι ήταν ανένδοτοι. Σύμφωνα με την εφημερίδα Hurriyet, η γενική εισαγγελία Κωνσταντινούπολης διαθέτει στοιχεία που δείχνουν ότι ο συλληφθείς είχε τηλεφωνικές επικοινωνίες με τέσσερις αξιωματικούς της αστυνομίας και έναν εισαγγελέα που έχουν απολυθεί και διώκονται με την κατηγορία ότι συμμετείχαν ενεργά στο δίκτυο Γκιουλέν. Ο Αμερικανός πρεσβευτής στην Τουρκία, Τζον Μπας, εξέφρασε την ενόχλησή του για τη σύλληψη του Τοπούζ, αλλά ο Τούρκος υπουργός Δικαιοσύνης Αμπντουλχαμίτ Γκιουλ ήταν κατηγορηματικός: «Το να δικάσουμε έναν Τούρκο πολίτη για ένα έγκλημα που διεπράχθη στην Τουρκία είναι δικαίωμά μας», δήλωσε στη διάρκεια τηλεοπτικής συνέντευξής του.

Οι ταραχώδεις σχέσεις των δύο χωρών

23 Ιουλίου 2015. Ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν επιτρέπει να χρησιμοποιηθεί η βάση Ιντσιρλίκ στις αμερικανικές αεροπορικές επιχειρήσεις κατά του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία.

11 Oκτωβρίου 2015. Οι ΗΠΑ ξεκινούν τη διαδικασία απομάκρυνσης από την Τουρκία συστοιχιών Patriot που βρίσκονταν στις πόλεις Γκαζιαντέπ και Αλεξανδρέττα. Οι πύραυλοι απομακρύνονται παρά το τουρκικό αίτημα να παραμείνουν.

15 Ιουλίου 2016. Απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία. Τα τουρκικά φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης υποστηρίζουν ότι οι ΗΠΑ γνώριζαν τα σχέδια των πραξικοπηματιών και ότι προστατεύουν τον θεωρούμενο ως εγκέφαλο του πραξικοπήματος Φετουλάχ Γκιουλέν, ο οποίος ζει στην Πενσιλβάνια. Τα τουρκικά αιτήματα για έκδοση του Γκιουλέν μένουν αναπάντητα.

28 Μαρτίου 2017. Ο Μεχμέτ Χακάν Ατίλα, υποδιευθυντής της μεγάλης κρατικής τουρκικής τράπεζας Χάλκμπανκ, συλλαμβάνεται στο αεροδρόμιο της Νέας Υόρκης με την κατηγορία ότι διακίνησε εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια ιρανικών εταιρειών μέσω του αμερικανικού τραπεζικού συστήματος, παρά τις κυρώσεις.

24 Απριλίου 2017. Οι ΗΠΑ εκφράζουν «βαθύτατη ανησυχία» για τα πλήγματα που εξαπέλυσε η Τουρκία εναντίον των αρχηγείων των Κούρδων συμμάχων των ΗΠΑ στο όρος Καρακότς της Συρίας «χωρίς τον κατάλληλο συντονισμό ούτε με τις ΗΠΑ ούτε με την ευρύτερη συμμαχία κατά του ISIS»

9 Μαΐου 2017. Ο Αμερικανός πρόεδρος Τραμπ εγκρίνει πρόγραμμα για τον απευθείας εξοπλισμό του συροκουρδικού YPG από τις ΗΠΑ. Η Αγκυρα διαμαρτύρεται θεωρώντας ότι έτσι ενισχύεται εμμέσως και το ΡΚΚ.

15 Ιουνίου 2017. Δικαστήριο της Ουάσιγκτον εκδίδει εντάλματα σύλληψης για 12 σωματοφύλακες του Τούρκου προέδρου Ερντογάν μετά τον ξυλοδαρμό διαδηλωτών που εξέφραζαν την αντίθεσή τους στην επίσημη επίσκεψη του Ερντογάν στις ΗΠΑ, ένα μήνα νωρίτερα.

17 Ιουλίου 2017. Ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν συμφωνεί να προμηθεύσει την Τουρκία με αντιαεροπορικούς πυραύλους τύπου S-400 αντί 2,5 δισ. δολαρίων.

7 Σεπτεμβρίου 2017. Δικαστήριο της Νέας Υόρκης απαγγέλλει κατηγορίες στον πρώην υπουργό Οικονομίας της Τουρκίας Μεχμέτ Αλί Τσαγκλαγιάν. Ο Τσαγκλαγιάν κατηγορείται ότι δωροδοκήθηκε για να αποκρύψει συναλλαγές με το Ιράν, οι οποίες παραβίαζαν τις αμερικανικές κυρώσεις.

5 Οκτωβρίου 2017. Οι τουρκικές αρχές συλλαμβάνουν τον υπάλληλο του αμερικανικού προξενείου της Κωνσταντινούπολης Μετίν Τοπούζ με την κατηγορία της συμμετοχής στο δίκτυο του ιεροκήρυκα Γκιουλέν και στόχο «την απόπειρα ανατροπής της τουρκικής κυβέρνησης».

8 Οκτωβρίου 2017. Η αμερικανική κυβέρνηση ανακοινώνει ότι αναστέλλει την έκδοση θεωρήσεων εισόδου για Τούρκους πολίτες, με την εξαίρεση μεταναστευτικών θεωρήσεων. Η τουρκική κυβέρνηση προχωρά στο ίδιο μέτρο.

9 Οκτωβρίου 2017. Η τουρκική λίρα σημειώνει σημαντικές απώλειες. Ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν εκφράζει τη λύπη του. Ενας ακόμη υπάλληλος του αμερικανικού προξενείου της Κωνσταντινούπολης καλείται στον εισαγγελέα. Ο τουρκικός φιλοκυβερνητικός Τύπος ζητεί το κλείσιμο της βάσης Ιντσιρλίκ.

Πηγή : kathimerini.gr

23