Ο Θεός Καιρός. Ο “Θεός” - προστάτης των επενδυτών

Το παρόν άρθρο, αποτελεί τμήμα της ύλης του τεύχους 210 (Νοέμβριος 2019) του περιοδικού ΧΡΗΜΑ & ΑΓΟΡΑ - Δείτε το τεύχος σε μορφή flipbook εδώ.

Η χρηματιστηριακή ...μυθολογία

Ο Θεός Καιρός. Ο προστάτης των επενδυτών

Ο Ερμής, ως Θεός του Εμπορίου, θεωρείται και ο “Θεός”, ο προστάτης του Χρηματιστηρίου. Η κεφαλή του βρισκόταν, ήδη από την ίδρυση του Χρηματιστηρίου Αξιών της Αθήνας, το 1880, σε όλα τα εμβλήματα και τα έγγραφά του. Το άγαλμά του, ο “φτερωτός Ερμής”, αντίγραφο του εξαίσιου ορειχάλκινου αγάλματος του Τζαμπολόνια (Giambologna, 1529 – 1608, που βρίσκεται στο Λούβρο, κοσμούσε από τις αρχές του 20ου αιώνα, αρχικά την αίθουσα συναλλαγών του Παλαιού Χρηματιστηρίου, στη συνέχεια το φουαγιέ του 2ου ορόφου του κτιρίου της Σοφοκλέους και σήμερα την αίθουσα εκδηλώσεων του σύγχρονου κτιρίου του Χρηματιστηρίου της Αθήνας, στη Λεωφόρο Αθηνών.

Είναι όμως ο Θεός Ερμής και ο “Θεός των επενδυτών”; Όχι, δεν είναι. Δεν πρέπει να είναι, αφού τα χαρακτηριστικά και οι ιδιότητες των επενδυτών δεν εκφράζονται μέσα από τις ιδιότητες του Ερμή. Βεβαίως, στην αρχαιότητα δεν υπήρχε θεσμοθετημένη η έννοια του επενδυτή, ώστε να φροντίσουν οι πρόγονοί μας να ορίσουν και έναν Θεό, προστάτη της συμπαθούς αυτής κατηγορίας πολιτών.

Η απάντηση -και η ιδέα να προτείνω έναν “Θεό - προστάτη” για τους επενδυτές- μου δόθηκε μία μέρα που έψαχνα την ετυμολογία της λέξης “καίριος”.

Σύμφωνα με το λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη, καίριος σημαίνει “αυτός που γίνεται στην κατάλληλη στιγμή - ο αποτελεσματικός”.

Και ποιά είναι η κατάλληλη στιγμή, ποιά είναι η “ευ-καιρία”; Η κατάλληλη στιγμή είναι ο “καιρός” στην αρχική σημασία που είχε η λέξη, τουλάχιστον μέχρι τα ελληνιστικά χρόνια: “στιγμή κατάλληλη για κάποια ενέργεια, κατάλληλο χρονικό σημείο, ευνοϊκή περίσταση”. Στην ελληνιστική περίοδο έλαβε τη σημασία του απροσδιόριστου χρονικού διαστήματος, της εποχής και λίγο αργότερα άρχισε να χρησιμοποιείται για τη δήλωση των μετεωρολογικών συνθηκών. Η δε ετυμολογία της λέξης “καιρός”, πιθανολογείται ότι βασίζεται στο αρχαίο ρήμα “κύρω” (κόβω), με τη σημασία της “αποφασιστικής στιγμής, τμήμα χρόνου”.

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο Καιρός ήταν θεότητα που προσωποποιούσε την ευνοϊκή χρονική στιγμή. Γραπτή μαρτυρία για την ύπαρξη του εμφανίζεται για πρώτη φορα τον 5ο αιώνα π.Χ. (στα ομηρικά έπη δεν συναντάται ο Καιρός, παρά μόνο το επίθετο «καίριος»). Προς τιμή του Καιρού συνέθεσε ποίημα ο Ίων ο Χίος, όπου τον αποκαλεί “τον νεότερο γιο του Δία”, μάλλον μία ποιητική έκφραση και όχι μαρτυρία μιας παλαιότερης γενεαλογίας. Ο Μένανδρος επίσης αναφέρεται στον Καιρό ως θεό, ενώ η αντίστοιχη ρωμαϊκή θεότητα ήταν ο Occasio ή Tempus.

Σχετικά με τη λατρεία του Καιρού υπάρχουν ελάχιστες ενδείξεις. Ο Παυσανίας αναφέρει την ύπαρξη βωμού του Καιρού, στην Ολυμπία, στην είσοδο του σταδίου, ενώ εκτιμάται ότι στους μεταγενέστερους αιώνες η λατρεία του Καιρού αναπτύχθηκε περισσότερο, όπως συνάγεται από την ύπαρξη πολλών αντιγράφων του αγάλματός του που είχε φιλοτεχνήσει ο Λύσιππος (390 π.Χ. - 300 π.Χ.).

Επρόκειτο για ένα χάλκινο άγαλμα που, όπως μαρτυρεί ο Ποσείδιππος, βρισκόταν στην οικεία του στη Σικυώνα (δείτε εδώ). Το άγαλμα αυτό παρίστανε ένα γυμνό έφηβο με κοντά μαλλιά και φτερούγες στα πόδια. Ότι γνωρίζουμε για το έργο αυτό, προέρχεται από περιγραφές ανθρώπων της εποχής τους και από ένα ρωμαϊκό αντίγραφο σε μάρμαρο το οποίο φυλάσσεται στο αρχαίο μουσείο του Τορίνο της Ιταλίας. Κατά τη ρωμαϊκή εποχή υπήρξε πολύ διαδεδομένη η συνήθεια να αντιγράφουν οι τεχνίτες αρχαιοελληνικά έργα και να τα διαθέτουν σε όλη την ελληνική επικράτεια.

Ο Λύσιππος εξάντλησε τη δημιουργική του φαντασία για να απεικονίσει μία τόσο αφηρημένη έννοια. Το πρόβλημα που είχε να αντιμετωπίσει ήταν να δείξει στους ανθρώπους πως όλα πρέπει να γίνονται την κατάλληλη στιγμή, η οποία όμως είναι τόσο σύντομη -έρχεται και παρέρχεται τόσο γρήγορα-, ώστε αν δεν την καταλάβουμε και αν δεν την προλάβουμε, θα χάσουμε την ευκαιρία για πάντα.

Στη σύλληψη αυτής της ιδέας φάνηκε για ακόμη μία φορά η μεγαλοφυία του Λυσίππου. Παρέστησε τον καιρό ως ένα νέο και φτερωτό άνδρα, ο οποίος κρατά στο χέρι του μία ζυγαριά. Τα φτερά στα πόδια και στις πλάτες δηλώνουν ότι ο ευνοϊκός καιρός, η ευ-καιρία δηλαδή, “πετάει”. Άλλωστε, μέχρι σήμερα χρησιμοποιούμε την έκφραση “πέταξε η ευκαιρία” ή την προτροπή “άρπαξε την ευκαιρία”. Στο πρωτότυπο χάλκινο άγαλμα του Λυσίππου, σύμφωνα με τις πηγές, ο καιρός πατούσε πάνω σε μία σφαίρα. Αυτή η λεπτομέρεια δεν έχει διασωθεί από τον Ρωμαίο αντιγραφέα. Η σφαίρα συμβόλιζε τον χρόνο που κυλάει, την κυκλικότητα του χρόνου, τον κύκλο της ζωής.

Η ευκαιρία όμως παρουσιάζεται μία φορά και πετάει τόσο γρήγορα που πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση για να “την αρπάξουμε”. Ο καιρός είναι στραμμένος προς τα αριστερά, με λυγισμένα τα πόδια και το κορμί του γέρνει προς τα εμπρός. Η ζυγαριά στο αριστερό του χέρι ισορροπεί πάνω στην κόψη του ξυραφιού. Μ’ αυτόν τον τρόπο ο Λύσιππος επέλεξε να δείξει πόσο γρήγορα και αστραπιαία περνά και χάνεται η ευκαιρία, όπως η ζυγαριά η οποία ισορροπεί μία μόνο στιγμή και πάλι θα γύρει προς τη μία ή άλλη κατεύθυνση.

Το ότι η ζυγαριά ισορροπεί πάνω στην κόψη ενός ξυραφιού σημαίνει, ότι όλα εξαρτώνται από μία και μόνο στιγμή, όλα βρίσκονται στην κόψη του ξυραφιού. Ο ελληνικός λαός εξακολουθεί να χρησιμοποιεί αυτήν την έκφραση μέχρι και σήμερα. Οι αρχαίοι έλεγαν: “επί ξυρού ακμής ίσταται” (μία έκφραση που συναντάται και στα ομηρικά έπη), δηλαδή στέκεται στην κόψη του ξυραφιού (“ξυρός”, στα αρχαία ελληνικά αποκαλείται το ξυράφι στα αρχαία ελληνικά και ακμή είναι η κόψη, το άκρο). Η έκφραση αυτή, χρησιμοποιείται για να δηλώσει κάτι το οποίο συμβαίνει ακαριαία σε μία δεδομένη στιγμή. Το θέμα δηλαδή στο οποίο αναφερόμαστε βρίσκεται σε κρισιμότατο σημείο. Το ελάχιστο που θα συμβεί μπορεί να αποβεί μοιραίο.

Η δημιουργική φαντασία του Λυσίππου δεν σταματά εδώ. Καταφεύγει σε μία εντελώς πρωτότυπη και μοναδική σύλληψη για την παγκόσμια τέχνη. Στην απεικόνιση της κεφαλής του έφηβου Καιρού, παρατηρούμε πως στο μπροστινό μέρος της υπάρχουν πλούσια μαλλιά, μακριά που κρέμονται σε βοστρύχους. Στο πίσω μέρος της κεφαλής όμως είναι φαλακρός. Με αυτή την απεικόνιση ο Λύσιππος δείχνει πως πρέπει να αρπάξεις την ευκαιρία έγκαιρα, όσο ακόμη βρίσκεται μπροστά σου από τα μακριά μαλλιά. Αν σε προσπεράσει, δεν έχεις λαβή να την πιάσεις. Μέχρι σήμερα λέμε την έκφραση “άρπαξε την ευκαιρία από τα μαλλιά”. Φράση που σημαίνει πως κάποιος πρέπει να τολμήσει γρήγορα, αστραπιαία.

Οι βασικές αρετές του επενδυτή είναι η σύνεση και η ωριμότητα. Η εργασία του και παράλληλα το καθήκον του είναι να παρατηρεί τις συνθήκες, να μελετά τα δεδομένα και τη συγκυρία και να περιμένει, να ελλοχεύει, για την κατάλληλη ευκαιρία, τον κατάλληλο χρόνο, τον καιρό, για να δράσει καίρια και να να “αρπάξει” αρπάξει την ευκαιρία από τα μαλλιά, αναλαμβάνοντας ρίσκο, δηλαδή να σταθεί “επί ξυρού ακμής”.

Δε γνωρίζω εάν χρειάζονται έναν “Θεό” οι επενδυτές. Όμως, αν χρειάζονται κάποιον να τους εμπνέει, να τους υπενθυμίζει το βασικό τους καθήκον, αλλά και να απεικονίζει ή και να συμβολίζει τη φόρτιση που νιώθουν και τη θέση που βρίσκονται κάθε φορά, κατά τη διαδικασία λήψης μιας επενδυτικής απόφασης, τότε εκτιμώ ότι ο “Θεός Καιρός” είναι ο πλέον κατάλληλος για το ρόλο αυτό.

(Στο παραπάνω κείμενο χρησιμοποιήθηκαν τμήματα από άρθρο της κας Νάνσυ Μπίσκα, καθηγήτριας στα Adelphi University and St. John’s University, της Νέας Υόρκης - εδώ).

Γιάννης Σιάτρας