Ο κύκλος της ύφεσης και της ανεργίας στην Ελλάδα

Οι απόψεις ενός αναγνώστη του site, όπως εκφράστηκαν σε μήνυμα που μου έστειλε χθες το βράδυ, με προβλημάτισαν ιδιαίτερα. Κρίνω σκόπιμο να σας μεταφέρω το μήνυμα, αλλά και να δημοσιοποιήσω την απάντηση που έχω ετοιμάσει γι’ αυτό.
Το μήνυμα έχει εξής: “Εμένα με προβληματίζει πάρα πολύ αυτή η εκτόξευση της ανεργίας. Τα μεγάλα κανάλια επιμελώς ασχολούνται ελάχιστα με το θέμα αλλά η πραγματικότητα είναι εδώ-είναι δίπλα μας. Που θα απορροφηθούν όλοι αυτοί οι άνεργοι; Τι κάνουν άραγε όλοι αυτοί που κλείνουν τα μαγαζιά τους; Δεν ξέρω που θα οδηγήσει αυτό γιατί ακόμα δεν διαφαίνεται ένας κλάδος της οικονομίας που να έχει ξεπεράσει πλήρως την ύφεση και να μπορέσει να συμπαρασύρει προς τα πάνω και τους υπόλοιπους.”

Ο προβληματισμός του συνδρομητή μας είναι πάρα πολύ αληθινός και -ταυτόχρονα- πάρα πολύ ανθρώπινος. Πού θα απορροφηθούν όλοι αυτοί οι άνεργοι; Με τί απασχολούνται και πώς επιβιώνουν όλοι αυτοί που κλείνουν τα μαγαζιά τους; Έχουμε αντιληφθεί πόσο οξύ είναι το πρόβλημα και πόσο τραγικές καταστάσεις βιώνονται καθημερινά μέσα στην κοινωνία;

Η οικονομική επιστήμη είναι μία “κοινωνική” επιστήμη, καθώς εξετάζει τα φαινόμενα που δημιουργούνται και εξελίσσονται μέσα σε μία κοινωνία. Όμως, η οικονομική επιστήμη είναι μία “ρεαλιστική” επιστήμη και ο ρεαλισμός αυτός πολλές φορές έχει ένα “απάνθρωπο” και για το λόγο αυτό συχνά “μη αποδεκτό” (ή “μη αρεστό”) πρόσωπο.

Εκ των πραγμάτων, είμαι υποχρεωμένος να δώσω μία απάντηση στο συνδρομητή μας, σαν οικονομολόγος και όχι σαν μέλος της ίδιας κοινωνίας που βιώνει και που νοιώθει την ανθρώπινη πλευρά του ελλείμματος.

Δύο είναι οι λόγοι που έδρασαν παράλληλα και που οδήγησαν τη χώρα στην κατάσταση χρεοκοπίας: α) το (ανοήτως) σπάταλο Κράτος και β) η μη ανταγωνιστική οικονομία.

Η ανεργία αυξάνεται σήμερα λόγω πτώσης της ζήτησης, μία πτώση που προκαλείται από την περιστολή των κρατικών δαπανών και την αύξηση των φόρων, αλλά και από τη μείωση του εισοδήματος που παράγει ή που έχει στη διάθεσή του ο ιδιωτικός τομέας.
Για να αυξηθεί και πάλι η ζήτηση, θα πρέπει αφ’ ενός μεν να προσαρμόσει τα ελλείμματά του το Κράτος και να μειώσει τους φόρους και από την άλλη πλευρά, να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα του ιδιωτικού τομέα. Όμως, για να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα σε μία περίοδο παντελούς έλλειψης των επενδύσεων, θα πρέπει να μειωθεί το κόστος α’ υλών και το κόστος λειτουργίας.
Παράλληλα, κατά τη διάρκεια της ύφεσης, οι “οριακές επιχειρήσεις” κλείνουν και αυτό σταδιακά αυξάνει τη “σχετική” ανταγωνιστικότητα όσων αντέχουν και παραμένουν. Σε κάποια στιγμή, οι ρυθμοί πτώσης της οικονομικής δραστηριότητας μειώνονται, αφού ακόμη και η ύφεση, έχει κάποια όρια στα οποία μπορεί να φθάσει. Στο σημείο εκείνο, όσοι έχουν αντέξει και έχουν παραμείνει στην αγορά, αρχίζουν να εμφανίζουν κέρδη, αφού η προσφορά είναι χαμηλότερη από τη ζήτηση. Τα κέρδη τους οδηγούν σε νέες επενδύσεις (μεταξύ αυτών και προσλήψεις), εξέλιξη που αυξάνει το εισόδημα στην κοινωνία, γεγονός που αυξάνει τη ζήτηση και τα κέρδη όσων έχουν διατηρηθεί στην αγορά. Τα κέρδη όμως, προσελκύουν και νέες επιχειρήσεις στην παραγωγή (φάση ανάπτυξης) που με τη σειρά τους βοηθούν στην αύξηση του εισοδήματος στην κοινωνία κ.ο.κ.
Δηλαδή, η απάντησή μου στο αναγνώστη μας είναι ότι, η ανεργία θα συνεχίσει να αυξάνεται όσο βαθαίνει η ύφεση και όσο η προσφορά στην αγορά είναι μεγαλύτερη από τη ζήτηση.

Στην Ελλάδα, για κοινωνικούς και ιστορικούς λόγους, έχει γίνει μία τεράστια σπατάλη και κακή χρήση του παραγωγικού κεφαλαίου. Καθώς η χώρα εμφανίζει έλλειψη μεγάλων επιχειρήσεων και το μεγαλύτερο ποσοστό μικρών επιχειρήσεων και αυτοαπασχολούμενων σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση, αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν πάρα πολλές επιχειρήσεις, οι οποίες σε ένα σύστημα ανοιχτής αγοράς και “σκληρού” νομίσματος, απλά δε χρειάζονται. Και έως σήμερα, είτε απλά επιβίωναν, είτε συνέχιζαν να λειτουργούν με ζημιά (κατατρώγοντας και το κεφάλαιο που είχε συσσωρευθεί στο παρελθόν). Καθώς αυτό δε μπορεί να συνεχιστεί, σήμερα οι άνθρωποι αυτοί βγαίνουν στην ανεργία.

Ως πότε; Έως ότου “ξεκαθαρίσει” (πραγματικά άσχημη λέξη) η αγορά. Έως ότου βγουν εκτός αγοράς οι επιχειρήσεις που σήμερα δε χρειάζονται και που με την παρουσία τους προκαλούν ανισορροπία στη λειτουργία της αγοράς.

Για να πραγματοποιηθεί ο κύκλος της “ύφεσης” θα απαιτηθεί πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Και αυτό λόγω του ότι, λόγω διαφόρων πολιτικών και οικονομικών ιδιαιτεροτήτων, στην Ελλάδα δημιουργήθηκε μία “ιδιαίτερη” οικονομία η οποία  δε λειτούργησε ποτέ με βάση το σκληρό, αλλά παράλληλα και “εξυγιαντικό” μοντέλο των κύκλων “ύφεσης και ανάπτυξης”. Και ουσιαστικά, κατά τα τελευταία 60 χρόνια, δεν έχει υπάρξει ένα “ξεκαθάρισμα” στην οικονομία για να αποσαφηνισθεί τί θα παράγει ο καθένας και πού θα δουλεύει ο καθένας. Δυστυχώς, αυτό το βρίσκουμε σήμερα μπροστά μας.

Και δεν είναι μόνον αυτό. Η αγορά εργασίας και η κοινωνία ολόκληρη, στα επόμενα 3 - 4 χρόνια, θα βιώσουν μερικές ακόμη, πολύ σημαντικές, “πληγές”. Κατά την άποψή μου, αυτές θα είναι: α) η ανεργία που θα προκύψει από τη μείωση της απασχόλησης στο δημόσιο τομέα (είτε μέσω άμεσων ή “έμμεσων” απολύσεων, είτε μέσω της δραματικής μείωσης των προσλήψεων) και β) η αναμενόμενη αύξηση της ανεργίας στον αγροτικό τομέα, λόγω της διακοπής του καθεστώτος επιδοτήσεων και της μη κερδοφορίας πολλών αγροτικών εκμεταλλεύσεων.

Συνεπώς, αγαπητέ αναγνώστη μας, το πρόβλημα δεν έχει ακόμη λύση. Η λύση θα υπάρξει -θα τη φέρει η αγορά- όταν η ύφεση φθάσει στο χαμηλότερο σημείο της και όταν οι επιχειρήσεις αρχίζουν να έχουν -και πάλι- κέρδη. Και αυτό θα αργήσει πολύ. Όταν ο καφές σε μία απλή καφετέρια της Πλάκας (όπου και τα γραφεία μας) τιμάται 5 ευρώ, αυτό σημαίνει ότι ο καταστηματάρχης δεν έχει βιώσει ακόμη τη μείωση της ζήτησης και συνεπώς δεν έχει κανένα λόγο να μειώσει την τιμή. Άρα, η μείωση της ζήτησης δεν έχει φθάσει ακόμη στα σημεία που να ωθεί προς τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας (βεβαίως, ο καφές δεν είναι το αντιπροσωπευτικότερο δείγμα, αλλά εν τούτοις είναι ένα στοιχείο καθημερινό).

Εκτίμησή μου είναι ότι η ανεργία θα εξακολουθήσει να αυξάνεται τουλάχιστον έως το 2014. Το πρόβλημα της κατασπατάλησης πόρων στην Ελλάδα είναι τόσο έντονο (μπείτε στο “εμπορικό τρίγωνο” του κέντρου της Αθήνας για να δείτε χιλιάδες μαγαζιά και μαγαζάκια, όπου κανείς δε ξέρει πώς επιβιώνουν), έτσι ώστε η ανεργία στην Ελλάδα θα συνεχίσει να αυξάνεται ακόμη και όταν η χώρα επιστρέψει σε θετικούς ρυθμούς ανάτπυξης (κάτι που ενδεχόμενα θα συμβεί από το 2012).
Η υψηλή ανεργία είναι βεβαίως ένα τρομερό πρόβλημα. Είναι όμως το “μέσο” που θα εξαναγκάσει σε εξορθολογισμό του κράτους, της αγοράς και -επί τέλους- και της πολιτικής.

Τέλος, ας μη συγχέουμε την κατάσταση στην αγορά εργασίας με την κατάσταση στις χρηματιστηριακές αγορές. Γνωρίζετε ότι, μετά τον Ιούλιο, η επί χρόνια απαισιόδοξη στάση μας, μεταβλήθηκε, αναφέροντας ότι “η οικονομία της χώρας έχει βρει τον “πάτο” της”. Όχι όμως και η κοινωνία. Οι αγορές κινούνται με άλλη ταχύτητα και με άλλους “χρόνους” σε σχέση με την κοινωνία. Οι κοινωνίες κινούνται αργά. Και αργούν να προσαρμοστούν.
Η θέση μου ότι “η οικονομία της χώρας έχει βρει τον “πάτο” της”, αναφέρεται στο ότι, επιτέλους, σταμάτησε ο δομικός και διαρθρωτικός της κατήφορος και ότι κάποιοι -έστω και πολύ αργά, έστω και όταν ο ασθενής ήταν “ημιθανής”- κατάλαβαν ότι το “γαϊτανάκι” του χρέους της τελευταίας 30ετίας δε μπορεί να συνεχιστεί.

Το δεύτερο μεγάλο βήμα για τη χώρα θα είναι όταν οι πολιτικοί μας, αντιληφθούν ότι δε μπορούν να εμπαίζουν πλέον τη νοημοσύνη μας και ότι ο λαϊκισμός δεν επιφέρει πλέον θετικά πολιτικά αποτελέσματα. Αυτή η εξέλιξη θα είναι ακόμη πιο σημαντική.