Η "μάχη της Μαδρίτης" και η ιστορική καμπή της Ευρώπης

Η κρίση των ευρωπαϊκών ομολόγων δείχνει να εισέρχεται στην πιο κρίσιμη φάση της, κάνοντας τις μέρες αυτές, ιστορικές, με την έννοια ότι για πολλά χρόνια θα αναφέρονται στην ιστορία των χρηματοοικονομικών αγορών, ως παράδειγμα μίας μεγάλης χρηματοοικονομικής κρίσης. Όμως, μπορεί να αναφέρονται και για το λόγο ότι, κάτι σημαντικό συνέβη στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Η συμφωνία της Συνόδου Κορυφής της 28 - 29 Οκτωβρίου, για τη δημιουργία ενός μόνιμου μηχανισμού χειρισμού των περιπτώσεων των υπερχρεωμένων μελών της Ευρωζώνης, ο οποίος -μεταξύ των άλλων- θα προβλέπει και διαδικασίες για την ελεγχόμενη χρεοκοπία ενός κράτους, προκάλεσε εντάσεις στις αγορές και οδήγησε σε κρίση την Ιρλανδία, η οποία αναγκάστηκε να προσφύγει στο μηχανισμό στήριξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Παράλληλα, οδήγησε σε γενικότερη αύξηση των επιτοκίων των ευρωπαϊκών ομολόγων, αφού ένας μεγάλος αριθμός επενδυτών, λόγω της εξέλιξης της κατάστασης, προτίμησε να μειώσει τις θέσεις του σε ομόλογα των χωρών της Ευρωζώνης. (Σημείωση: Η άνοδος των επιτοκίων ενός ομολόγου προκαλείται από την πτώση της τιμής του).

Πέραν των ομολόγων της Ιρλανδίας και της Ελλάδας, τη μεγαλύτερη αύξηση σημείωσαν τα επιτόκια των ομολόγων της Πορτογαλίας (τα οποία ξεπέρασαν το “όριο κατάρρευσης” του 7,00%) και της Ισπανίας (τα οποία ξεπέρασαν το “όριο συναγερμού” του 5,00%).
Ήδη γίνονται συζητήσεις μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Πορτογαλίας, για προσφυγή της χώρας στο μηχανισμό στήριξης και τη δανειοδότησή της με ποσό που θα κυμανθεί ανάμεσα στα 60 με 70 δισεκατομμύρια ευρώ για τα επόμενα 3 χρόνια.

Οι αγορές συχνά λειτουργούν περίεργα. Και σήμερα, λειτουργούν φοβισμένα και με την ψυχολογία της αγέλης. Όταν υπάρχει ένα μικρής ή μεγάλης σημασίας αίτιο και όταν η εμπιστοσύνη έχει υποσκαφθεί επί μήνες, αρκεί ένα -φαινομενικά ακίνδυνο- γεγονός, ή μία κακά διατυπωμένη δήλωση, για να προκληθεί η μαζική επέλαση της αγέλης.

Η “αγέλη” σήμερα βρίσκεται έξω από τη Μαδρίτη. Και προκαλεί τον “μεγάλο παίκτη” της περιφέρειας της Ευρωζώνης, ή καλύτερα, την ίδια την Ευρωζώνη και το ίδιο το ευρώ. Η Ισπανία αντιπροσωπεύει το 11,7% του συνολικού ΑΕΠ των χωρών της Ευρωζώνης, μέγεθος υπερδιπλάσιο από το συνδυασμένο μέγεθος της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας και οι δανειακές της ανάγκες για τα επόμενα τρία χρόνια ξεπερνούν σημαντικά το ποσό των 350 δισεκατομμυρίων ευρώ.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, τόσο μέσω των οργάνων της, όσο και μέσω των ηγετών των κυριότερων χωρών της, προσπάθησε να διαβεβαιώσει τις αγορές ότι, ο υπάρχων μηχανισμός στήριξης θα ενισχυθεί με τα απαραίτητα κεφάλαια για να στηρίξει κάθε κράτος - μέλος της Ένωσης που θα χρειασθεί να προσφύγει σ’ αυτόν.

Όμως, αρκούν οι διαβεβαιώσεις αυτές; Αλλά και εάν ακόμη βρεθούν τα κεφάλαια για την ενίσχυση του μηχανισμού στήριξης, μπορούν οι ταμειακές διευκολύνσεις προς τα κράτη που προσφεύγουν σ’ αυτό να λύσουν τα δομικά προβλήματα και της ανισορροπίες της Ευρωζώνης;

Η “αγέλη”, δεν κατευθύνεται για να ισοπεδώσει τη Μαδρίτη. Ο στόχος των αγορών, ή καλύτερα, η αμφισβήτηση των αγορών, έχει να κάνει με τη νομισματική επιβίωση του ευρώ και τη συνοχή του “κατασκευάσματος” της Ευρωζώνης.

Η Ισπανία μπορεί να προσφύγει και μπορεί να μην προσφύγει στο μηχανισμό στήριξης. Η ουσία για τον ισπανικό λαό θα είναι η ίδια, αφού θα υποχρεωθεί να αντιμετωπίσει σκληρά προγράμματα λιτότητας, ώστε να μπορεί η χώρα να βρίσκει τα κεφάλαια για τη χρηματοδότηση των ελλειμμάτων και του χρέους της. Όμως, για πόσο καιρό θα μπορεί να γίνεται αυτό; Και ποιό θα είναι το κόστος δανεισμού, που θα επιβάλλουν οι καχύποπτοι κεφαλαιούχοι, για τις χώρες που βγαίνουν (συμμορφωμένες πλέον) από το μηχανισμό στήριξης; Και ποιά μπορεί να είναι η εξέλιξη στα επόμενα χρόνια.

Είναι πιθανό ότι, ο αναμορφωμένος -κατ’ επιταγή της Γερμανίας- μηχανισμός στήριξης που θα αποφασιστεί στις 16-17 Δεκεμβρίου στις Βρυξέλλες, να μη λειτουργήσει ποτέ. Τουλάχιστον με τη μορφή με την οποία θα σχεδιασθεί. Και αυτό επειδή, έως το 2013, είτε θα έχει αποφασισθεί κάποια διαφοροποίηση στη φυσιογνωμία της Ευρωζώνης με αποχωρήσεις χωρών ή με δημιουργία μίας “ζώνης” δύο η περισσότερων ταχυτήτων, είτε η Ευρωζώνη, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, θα αποκτήσει μία άλλη διάσταση και άλλες αρμοδιότητες, αναλαμβάνοντας όχι μόνο τον έλεγχο, αλλά το σχεδιασμό και την υλοποίηση των βασικών αρχών της οικονομικής πολιτικής των μελών της.

Το πρώτο, δηλαδή η διάσπαση της Ευρωζώνης, με την αποχώρηση είτε των οικονομικά ασθενέστερων, είτε των ισχυρότερων κρατών, είναι το πιο εύκολο να γίνει. Όμως, αυτό θα είναι μία αποτυχία και ουσιαστικά θα υποβιβάσει την Ευρωπαϊκή Ένωση σε επίπεδο κατώτερο ακόμη απ’ αυτό που βρισκόταν το 1992, όταν δηλαδή δεν αποτελούσε τίποτα περισσότερο από μία ένωση κρατών με κοινή αγροτική πολιτική.

Το δεύτερο, η ισχυροποίηση του κεντρικού ρόλου των αρχών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έτσι ώστε να επιτευχθεί η συγκέντρωση των αρμοδιοτήτων άσκησης νομισματικής πολιτικής σε μία κοινή -υπερεθνική- αρχή, είναι το δύσκολο. Αποτελεί όμως τη συμπλήρωση των “βημάτων” που αποφασίστηκαν στο Μάαστριχτ το 1992 και τη συμπλήρωση της υπάρχουσας νομισματικής πολιτικής με μία “κεντροποιημένη” οικονομική πολιτική. Σήμερα, μπορεί να φαίνεται ότι αποτελεί πλέον την “υπέρβαση”. Όμως, στο σχεδιασμό του 1992, αποτελούσε το φυσιολογικό “επόμενο βήμα”, για το οποίο όμως -κακώς- δεν προσδιορίστηκε ούτε ο χρονικός στόχος, αλλά ούτε και οι διαδικασίες υλοποίησής του.
Η επιλογή της εξέλιξης της “κεντροποίησης” ή της “ένωσης” της οικονομικής πολιτικής των κρατών της Ευρωζώνης, δεν είναι σήμερα εύκολο να γίνει. Και όχι τόσο για οικονομικούς λόγους, αλλά κυρίως για κοινωνικούς. Θα μπορούσε άραγε μία τέτοια απόφαση να περάσει από τη “βάσανο” των δημοψηφισμάτων, ή ακόμη και των ψηφοφοριών στα εθνικά Κοινοβούλια;

Εκτίμησή μου είναι ότι ουσιαστικά οι ηγέτες που θα συμμετάσχουν στις επόμενες Συνόδους Κορυφής, ουσιαστικά δεν έχουν επιλογές. Η διάσπαση της Ευρωζώνης και η υποβάθμιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πέραν του ότι θα στείλει το “ευρωπαϊκό οικοδόμημα” δεκαετίες πίσω, θα προκαλούσε ανυπολόγιστες συνέπειες, ενώ παράλληλα θα μπορούσε να βυθίσει στην ανυπαρξία τους πολιτικούς που θα την αποφασίσουν ή που θα την ανεχθούν.

Έτσι, δεν απομένει παρά μόνο η κατεύθυνση της αποδοχής της ανάγκης για την ύπαρξη μίας κεντροποιημένης οικονομικής πολιτικής. Είναι πολύ πιθανό, στην προσεχή ή σε κάποια από τις επόμενες Συνόδους Κορυφής, να κινηθούμε προς αυτή την κατεύθυνση. Αρχικά με την παρουσίασή της ως ιδέα για διαβούλευση. Και στη συνέχεια με την αποδοχή της και τον προσδιορισμό ενός “οδικού χάρτη” για  τη δημιουργία των μηχανισμών λειτουργίας.
Παράλληλα, μέσα σ’ αυτό το “νέο” πλαίσιο, θα ενσωματωθεί και ο (νέος) μηχανισμός ελέγχου και στήριξης των υπερχρεωμένων κρατών. Ένας μηχανισμός ο οποίος οπωσδήποτε θα παγιωθεί στα πλαίσια της κεντροποιημένης άσκησης οικονομικής πολιτικής.

Εάν τα πράγματα εξελιχθούν σύμφωνα με το παραπάνω σενάριο, κατά το επόμενο διάστημα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες, θα προσπαθήσουν να “αγοράσουν χρόνο”. Κατ’ αρχάς, δίνοντας μία απάντηση στις αγορές για το ποιά θα είναι η μετεξέλιξη της Ευρωζώνης. Και στη συνέχεια, δουλεύοντας πάνω στον “οδικό χάρτη” που σε κάποια στιγμή θα προσδιορισθεί.

Οι αγορές, διαπιστώνουν τα αδιέξοδα που οι ίδιες οδηγούν την Ευρωζώνη. Και αυτό αυξάνει τον ερεθισμό και τη νευρικότητα που τις διακατέχει εδώ και αρκετούς μήνες. Δεν επιζητούν ούτε την καταστροφή κάποιου κράτους ή του συνόλου της Ευρωζώνης. Έχουν διαπιστώσει τις σημερινές ανισορροπίες και πιέζουν να δοθεί απάντηση για το ποιό και το πώς θα είναι το μέλλον.
Αυτό, φέρνει σήμερα (η λέξη “σήμερα” έχει μία κυριολεκτική σημασία) τους Ευρωπαίους ηγέτες σε μία ιστορική καμπή: Να αποφασίσουν για το οικονομικό και το πολιτικό μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στην ουσία για το μέλλον ολόκληρης της ηπείρου.