Το πρόβλημα της Ευρώπης, η κρίση και η δρομολόγηση των λύσεων

Η συμπεριφορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά τη διάρκεια της παρούσας κρίσης των χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας, θα μπορούσε -για λόγους σχολιασμού- να διαχωρισθεί σε δύο φάσεις: α) στη περίοδο από την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων του προβλήματος, έως την 9η Μαίου (ημέρα που αποφασίστηκε η σύσταση του προσωρινού μηχανισμού στήριξης -European Financial Stability Facility- ο οποίος θα διέθετε 750 δισεκατομμύρια ευρώ και β) στην περίοδο από την 9η Μαίου 2010, έως και την προσεχή Σύνοδο Κορυφής, που θα πραγματοποιηθεί στις 16 και 17 Δεκεμβρίου, όπου αναμένεται να αποφασισθεί η δημιουργία του μόνιμου μηχανισμού στήριξης, ο οποίος θα λειτουργήσει από το 2013.

Είναι ξεκάθαρο, ότι κατά την πρώτη φάση, οι Ευρωπαίοι ηγέτες και αξιωματούχοι, αιφνιδιάστηκαν. Όπως άλλωστε αιφνιδιάστηκε και το μεγαλύτερο μέρος όσων συμμετέχουν στις αγορές. Ίσως να έφταιγε η έως τότε παγιωμένη εντύπωση ότι δε μπορεί να χρεοκοπήσει μία χώρα μέλους της Ευρωζώνης, ίσως να έφταιγε η εντύπωση περί αξιοπιστίας που είχε έως τότε σχηματισθεί για τα στοιχεία της Eurostat και των στατιστικών αρχών των χωρών μελών της Ε.Ε.
Οι δε αντιδράσεις των ηγετών και των φορέων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ήταν σε πολλές περιπτώσεις σπασμωδικές, αντιφατικές και αναποτελεσματικές.

Οι αποφάσεις, αρχικά για τη δημιουργία του μηχανισμού της στήριξης της Ελλάδας και στη συνέχεια, η διεύρυνση του μηχανισμού αυτού ώστε να αποκτήσει την οικονομική ισχύ για να μπορέσει να συμπεριλάβει και άλλες χώρες που ενδεχόμενα θα παρουσίαζαν χρηματοδοτικά προβλήματα στο μέλλον, υπήρξε όχι απλά πολύ σημαντική, αλλά προσδιοριστική του μέλλοντος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέσα από τη δημιουργία αυτού του μηχανισμού στήριξης, υιοθετήθηκε η άποψη για τη διαμόρφωση μίας κοινής οικονομικής και δημοσιονομικής πολιτικής και ξεκίνησε η δρομολόγηση των διαδικασιών για την επίτευξη του στόχου αυτού.

Κατά τη δεύτερη περίοδο, οι ευρωπαίοι ηγέτες και οι αξιωματούχοι, διαπραγματεύονταν για τον τρόπο λειτουργίας, όχι μόνον του μόνιμου μηχανισμού στήριξης των αδύναμων κρατών, αλλά για τον τρόπο λειτουργίας των μηχανισμών μίας κοινής πολιτικής στον οικονομικό και το δημοσιονομικό τομέα.

Ουσιαστικά, η Ευρώπη, χάραξε το δρόμο της, με τη ρηξικέλευθη απόφαση της 7ης Μαίου 2010. Οι διαφωνίες, οι παλινδρομήσεις και όσα περιστατικά σημειώθηκαν μετά την ημερομηνία αυτή, ήταν “παράγωγα” ζητήματα της βασικής γραμμής για τη διατήρηση, την αναδιάταξη και την ενίσχυση της Ευρωζώνης. Τα περιστατικά αυτά, είχαν επίδραση στις αγορές, επίδραση που κατά το τελευταίο διάστημα ήταν σημαντική και που προκάλεσαν νέα προβλήματα (προσφυγή της Ιρλανδίας στον μηχανισμό) και νέους φόβους (ενδεχόμενη προσφυγή της Πορτογαλίας και ίσως και άλλων κρατών).
Όμως, μετά την εμπειρία των πρώτων μηνών του 2010, κατά το τελευταίο διάστημα, η αντίδραση των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν καλύτερα συντονισμένη και περισσότερο αποτελεσματική.
Η στάση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, αυτά που είπε ο κ. Trichet, αλλά και αυτά που δεν είπε, αλλά έκανε, έδωσαν τις συντεταγμένες, για τις διαθέσεις και τη δυναμική της Κεντρικής Τράπεζας, αλλά κυρίως για τις διαθέσεις των ευρωπαίων ηγετών.

Όμως, το πρόβλημα της Ευρώπης δεν είναι η δημοσιονομική κατάσταση των κρατών - μελών της Ε.Ε. Το πρόβλημα της Ευρώπης, είναι το ίδιο με το πρόβλημα των περισσότερων αναπτυγμένων κρατών: η συρρικνούμενη δημογραφική βάση και η σταδιακή απώλεια ανταγωνιστικότητας, στοιχεία τα οποία αυξάνουν το κόστος της δημόσιας διοίκησης, ενώ παράλληλα περιορίζουν τους πόρους των κρατικών ταμείων.

Η κρίση της Ευρώπης κατά το 2010, υπήρξε η “ηχηρή” προειδοποίηση, την οποία αρνούνταν να ακούσουν επί χρόνια οι πολιτικοί πολλών κρατών.
Τώρα, η προειδοποίηση αυτή “ακούστηκε” απ’ όλους. Ακούστηκε με άσχημο έως οδυνηρό τρόπο.
Αυτός άλλωστε είναι και ένας από τους ρόλους της λειτουργίας των αγορών: να προειδοποιούν για την πορεία μίας εταιρίας ή μίας χώρας. Και το μήνυμα των αγορών υπήρξε ξεκάθαρο: α) Το ευρώ είτε θα συμπεριφερθεί ως ένα κανονικό νόμισμα, με όλα τα χαρακτηριστικά των πολιτικών που προσδιορίζουν ένα νόμισμα (κοινή νομισματική και οικονομική πολιτική), είτε θα αποσυρθεί ταπεινωμένο, ανοίγοντας παράλληλα και τους ασκούς του Αιόλου για τη μετά ευρώ εποχή. β) Οι ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει να αντιληφθούν το σημαντικό βαθμό αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης που υπάρχει μεταξύ τους. Εφ’ όσον επιθυμούν να είναι όλες σε μία νομισματική και οικονομική ένωση, θα πρέπει να αλληλοϋποστηριχθούν και -κυρίως- να συντονισθούν.

Οι εξελίξεις των τελευταίων ημερών, δημιουργούν την εντύπωση ότι οι ηγέτες της Ευρώπης διάβασαν σωστά το μήνυμα των αγορών, το οποίο παράλληλα είναι και ένα μήνυμα “ρεαλισμού” και “ιστορικής αναγκαιότητας”. Οι εκτιμήσεις συγκλίνουν στο ότι, η Σύνοδος του διημέρου 16 και 17 Δεκεμβρίου, θα κινηθεί πάνω στο ίδιο πνεύμα: της σύσφιξης των πολιτικών, της αλληλοϋποστήριξης, αλλά και του ρεαλισμού για το μέγεθος των προβλημάτων και το είδος των πολιτικών που θα πρέπει να ακολουθηθούν για να μπορέσει η Ευρώπη να επιβιώσει στην περίοδο των γενικότερων προβλημάτων και της ευρύτερης κάμψης των αναπτυγμένων χωρών.

Εκτίμησή μου είναι ότι, η “χρηματιστηριακή” διάσταση του προβλήματος των χρεών των δημοσιονομικά αδύναμων κρατών της Ευρωζώνης, μπαίνει σε μία τάξη και οι ανησυχίες των αγορών δε θα είναι πλέον τόσο έντονες και τόσο σημαντικές. Απομένει βέβαια η “κοινωνική” και η “οικονομική” διάσταση του προβλήματος αυτού. Όμως, δυστυχώς, η αντιμετώπιση αυτών των διαστάσεων του προβλήματος, δε μπορεί να γίνει ούτε με δηλώσεις, ούτε με παρεμβάσεις στις αγορές.
Το “κοινωνικό” και το “οικονομικό” πρόβλημα του χρέους και των δημοσιονομικών των ευρωπαϊκών χωρών θα λυθεί μέσα σε μεγάλο βάθος χρόνου, αναγκαστικά με περιοριστικές πολιτικές, σμίκρυνση του κοινωνικού κράτους, ορθολογικοποίηση στη λειτουργία των δημόσιων τομέων, εντατικοποίησης της εργασίας και -κυρίως- προσπάθειες για τη βελτίωση της “δημογραφικής τρύπας” που δημιουργείται στην Ευρώπη, αλλά και σημαντικές επενδύσεις στην παιδεία.

Η κρίση δείχνει να ξεπερνιέται. Αυτό, αφήνει πλέον το πεδίο ανοιχτό για τη σταδιακή και αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των προβλημάτων που την προκάλεσαν.