Το “φθινόπωρο” των χρηματιστηριακών αγορών – Τί συμβαίνει σε Ελλάδα, Ευρώπη και ΗΠΑ;

Πολλοί θα υποστηρίξουν πως, η γενική πτώση που αυτές τις μέρες παρατηρείται στις χρηματιστηριακές αγορές δείχνει να είναι μία ακόμη περίπτωση “χρηματιστηριακού συγχρονισμού”, σαν απ' αυτές που, επί δεκαετίες τώρα, συμβαίνουν.

Όμως, κατά την άποψή μας, τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Για πρώτη φορά, εδώ και πάρα πολλά χρόνια, υπάρχει μία έντονη διαφοροποίηση στα όσα συμβαίνουν στις μεγάλες διεθνείς οικονομίες και ένας αποσυγχρονισμός στην πορεία και τις προοπτικές των αγορών τους.

Κατ' αρχάς, τα αίτια της πτώσης του Χρηματιστηρίου στην Ελλάδα, είναι αρκετά πιο απλά να ανιχνευθούν. Επιγραμματικά, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι:
α) Η Ελλάδα έχει οικονομικά προβλήματα που τα μεταφέρει από παλιά. Σήμερα, παρά τις προσπάθειες της Κυβέρνησης να κρύψει την αλήθεια, η Ελλάδα εξακολουθεί να έχει ένα τεράστιο πρόβλημα ανταγωνιστικότητας, το οποίο δεν οφείλεται στα κόστη παραγωγής, αλλά στο αλλοπρόσαλλο και ανοργάνωτο οικονομικό περιβάλλον που υπάρχει στη χώρα. Άλλωστε, το πρόβλημα αυτό επισημαίνουν όλοι οι οικονομικοί δείκτες των τελευταίων μηνών.
β) Η Ελλάδα έχει ένα πολιτικό πρόβλημα που οξύνθηκε έντονα στο τελευταίο διάστημα. Τόσον η Κυβέρνηση με τον πανικό που προσπαθεί να ενσπείρει στην κοινωνία για την περίπτωση που αυτή χάσει τις εκλογές (τα όσα είπε ο Πρωθυπουργός και προβεβλημένα στελέχη της ΝΔ για το τραπεζικό σύστημα κλπ), όσο και η αντιπολίτευση, πριονίζουν το κλαδί που κάθονται. Το δυστύχημα είναι ότι, στο ίδιο κλαδί κάθεται και ολόκληρος ο ελληνικός λαός.
γ) Υπάρχει πρόβλημα κάμψης των ρυθμών ανάπτυξης διεθνώς και στην Ευρώπη υπάρχουν φόβοι για διολίσθηση σε ύφεση.
δ) Οι διεθνείς χρηματιστηριακοί δείκτες, μετά από 6 χρόνια ανόδου, βρέθηκαν σε πολύ υψηλά επίπεδα και σε (σχετικές) αποτιμήσεις που συνήθως θεωρούνται ως πρόδρομες για μία επερχόμενη διόρθωση.

Όλα τα παραπάνω, συνιστούν ένα “εκρηκτικό” μείγμα για τη χρηματιστηριακή αγορά της Ελλάδας, η πορεία της οποίας, έχει βεβαίως διαφοροποιηθεί από την πορεία των υπολοίπων χρηματιστηριακών αγορών, εδώ και 5 ακριβώς χρόνια (δηλαδή από τον Οκτώβριο του 2009, όταν και αποκαλύφθηκε ότι η Ελλάδα παραποιούσε τα στατιστικά της στοιχεία και ότι το δημοσιονομικό της έλλειμμα ήταν πολλαπλάσιο απ' αυτό που η ίδια διαβεβαίωνε και δήλωνε).

Βέβαια, το Χρηματιστήριο της Ελλάδας ουδέποτε αποτέλεσε μία σοβαρή χρηματιστηριακή αγορά έτσι ώστε οι διακυμάνσεις της να λαμβάνονται υπ' όψη από τους επενδυτές του εξωτερικού ή να προκαλούν σ' αυτούς κάποια αίσθηση.
Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα με τις μεγάλες χρηματιστηριακές αγορές της Ευρώπης και της Αμερικής. Η διακύμανση των αγορών αυτών, επί δεκαετίες δείχνει να έχει μία θετική συσχέτιση (κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση και με τις ίδιες -περίπου- μεταβολές). Η συσχέτιση αυτή, κατά τους τελευταίους μήνες έχει διαταραχθεί. Εκτίμησή μας είναι ότι η τάση αυτή, της αποσυσχέτισης, θα συνεχιστεί και στα επόμενα χρόνια. Και αυτό, επειδή, ίσως για πρώτη φορά στη μεταπολεμική περίοδο, αποκλίνουν σημαντικά οι δομές των οικονομιών της Αμερικής και της Ευρώπης.

Η Ευρώπη δείχνει να αντιμετωπίζει σοβαρότατα προβλήματα ανταγωνιστικότητας, με αποτέλεσμα την επιδείνωση των εμπορικών ισοζυγίων των περισσότερων κρατών της Ευρωζώνης, την αύξηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και την όξυνση της ανεργίας. Βέβαια, αυτό δε συμβαίνει για το σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών, ή για το σύνολο των χωρών της Ευρωζώνης. Για λόγους που δεν είναι του παρόντος, μία ομάδα χωρών (Γερμανία, Αυστρία, Ολλανδία και Φινλανδία) έχουν κατορθώσει να κρατηθούν μακριά από τα αρνητικά αυτά φαινόμενα και από μία ενδεχόμενη ύφεση. Όμως, αυτό δε μπορεί να συνεχίζεται επί καιρό. Ήδη, στους οικονομικούς δείκτες που ανακοινώνονται καθημερινά, η επιδείνωση των δεικτών, ακόμη και στην ομάδα των κρατών που μέχρι τώρα “άντεχε” απέναντι στα φαινόμενα της ύφεσης, είναι ορατή. Η Ευρώπη είναι πιθανό να εισέλθει (άλλοι υποστηρίζουν πως είναι ζήτημα χρόνου) στη χειρότερη δυνατή μορφή οικονομικής ύφεσης: σε μία ύφεση αποπληθωρισμού.

Από την άλλη πλευρά, οι ΗΠΑ, κατορθώνουν να διατηρούνται σε πολύ καλύτερη θέση. Το γιατί συμβαίνει αυτό δεν είναι σκόπιμο να αναλυθεί στο παρόν άρθρο, μπορούμε όμως να δεχθούμε ότι είναι αποτέλεσμα της θέσης των ΗΠΑ και του δολαρίου στη διεθνή οικονομία, των αποτελεσματικών πολιτικών που εφαρμόζονται στο εσωτερικό τους και που κρατούν ικανοποιητική την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, στα υψηλότατα ποσά που δαπανώνται σε “έρευνα και ανάπτυξη” (πάνω από 2,5% του ΑΕΠ) και στα πολύ καλά δημογραφικά στοιχεία, τα οποία διατηρούν τον πληθυσμό αυξανόμενο και σε σχετικά νεαρή ηλικία (σε αντίθεση με την Ευρώπη που παρουσιάζει μία διαρκώς επιδεινούμενη δημογραφική συρρίκνωση και πληθυσμιακή γήρανση).
Στις ΗΠΑ, οι ανισορροπίες είναι κυρίως νομισματικές και δημοσιονομικές. Οι ανισορροπίες αυτές καλύπτονται, επί 6 περίπου χρόνια, μέσα από πρωτόγνωρα και περίεργα προγράμματα “ποσοτικής χαλάρωσης” που στην ουσία είναι το τύπωμα χρήματος και η διανομή του στην οικονομία, με παράλληλη διατήρηση των επιτοκίων σε μηδενικά επίπεδα (από το 2008).

Οι “τριγμοί” στις αγορές ξεκίνησαν ήδη από τους προηγούμενους μήνες, όταν διαφαινόταν ότι αυτό το περίεργο “πάρτυ χρήματος” θα ολοκληρωνόταν, ενώ πλησιάζουμε και στην ημερομηνία κατά την οποία -όπως εκτιμούμε- η Κεντρική Τράπεζα (Fed) θα ξεκινήσει η αύξηση των επιτοκίων.

Στις αγορές δε θέλει πολύ για να μετατραπεί η απληστία σε φόβο. Κατά τα φαινόμενα, αυτό συμβαίνει αυτές τις μέρες. Οι αγορές σήμερα κινούνται περισσότερο με βάση το συναίσθημα, παρά με τη λογική. Κάποια στιγμή, θα γίνει το “ξέσπασμα”, δηλαδή η κορύφωση της πτώσης (θα συσχετισθεί με κάποιο “φαινομενικά σπουδαίο” γεγονός, αλλά αυτό θα είναι απλά μία πρόφαση) και στη συνέχεια θα επανέλθει η ηρεμία και σταδιακά θα εκδηλωθούν οι πρώτες προσπάθειες ανάκαμψης. Όμως, η ανάκαμψη και η περαιτέρω πορεία των αγορών, θα είναι διαφοροποιημένη.

Κάποιος θα σπεύσει να υποστηρίξει ότι, όλα αυτά έχουν συμβεί τόσες και τόσες φορές στο παρελθόν. Θα αντιτάξουμε όμως πως, ένα περιβάλλον ιστορικά χαμηλών επιτοκίων, όπως αυτό που ζούμε σήμερα, σε τίποτα δε μοιάζει με το παρελθόν. (Δείτε σχετικό άρθρο). Ναι, τίποτα δε μοιάζει με παρελθόν και δε θα μοιάζει ούτε στο μέλλον. Η παγκόσμια οικονομία έχει, εδώ και μερικά χρόνια μπει σε μία νέα φάση. Αυτή της παγκοσμιοποίησης, η οποία -μαζί με όλα τα θετικά- συνοδεύεται από μερικά αρνητικά: μία μεγάλη αύξηση του ανταγωνισμού, χαμηλά επιτόκια, χαμηλό (ή και αρνητικό σε μερικές περιπτώσεις) πληθωρισμό, υψηλότερη ανεργία.

Θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε στις νέες συνθήκες. Άλλωστε, δε μπορούμε να τις αλλάξουμε. Όσο πιο γρήγορα και αποτελεσματικά προσαρμόσουμε τις πολιτικές μας προς τις νέες συνθήκες λειτουργίας της διεθνούς οικονομίας, τόσο πιο ομαλή θα είναι η “προσγείωσή” μας στη νέα πραγματικότητα και τις νέες συνθήκες. Και τόσο πιο καλή θα είναι η ζωή μας. Τόσο σαν οικονομίες και κράτη, όσο και σαν άτομα.

Κατά τους προηγούμενους μήνες, προειδοποιούσαμε πώς “κάτι κακό θα συμβεί στις αγορές μέσα στο φθινόπωρο”. Ζούμε τις ημέρες του φθινοπώρου. Ας μη βιαστούμε να προϋπαντήσουμε την άνοιξη.