Θρήνος για την Ισπανία

Από τον Στάθη Καλύβα.   Γ​​ράφω αυτές τις γραμμές με αφορμή το «δημοψήφισμα» για την ανεξαρτησία της Καταλωνίας την προηγούμενη Κυριακή – ο όρος σε εισαγωγικά, αφού ήταν μονομερής και αντισυνταγματική ενέργεια που πραγματοποιήθηκε εκβιαστικά δίχως να πληρούνται οι ελάχιστες προϋποθέσεις μιας αδιάβλητης εκλογικής διαδικασίας. Δυστυχώς, η ισπανική κυβέρνηση χειρίστηκε το θέμα με χαρακτηριστική αδεξιότητα (ίσως και εγκληματική ανευθυνότητα), προχωρώντας σε ενέργειες που αποδείχθηκαν βούτυρο στο ψωμί των Καταλανών εθνικιστών. Η απόπειρα βίαιης καταστολής του δημοψηφίσματος τους χάρισε την εσωτερική συσπείρωση και την εξωτερική νομιμοποίηση που αναζητούσαν.

Δεν θα μπω στην ουσία της διαμάχης για ένα τόσο σύνθετο θέμα, που έχει αναπτυχθεί διεξοδικά από πολλούς ειδικούς. Θα αρκεστώ σε τρεις παρατηρήσεις. Πρώτο, αποφάσεις τόσο σημαντικές όσο η απόσχιση μιας περιοχής από ένα κράτος δεν μπορούν να είναι μονομερείς, γιατί τότε είτε αποτυγχάνουν είτε οδηγούν σε καταστροφές. Απαιτούνται, αντιθέτως, μακροχρόνιες διαβουλεύσεις για την αποσαφήνιση των υπέρ και των κατά μιας τέτοιας απόφασης και πολυδιάστατες διαπραγματεύσεις για τη διαδικασία και τα τεράστια πρακτικά ζητήματα που αναπόφευκτα προκύπτουν από ένα τέτοιο διαζύγιο. Δεύτερο, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις αλλά και τα προηγούμενα εκλογικά αποτελέσματα, ο πληθυσμός της Καταλωνίας είναι κομμένος στη μέση. Οπως πολύ καλά γνωρίζουμε, η πόλωση και ο διχασμός είναι ένα δηλητήριο που εύκολα διαχέεται και δύσκολα θεραπεύεται. Τρίτο, η κλιμάκωση της κρίσης ευνοεί αλλά και τροφοδοτείται από τα πιο ακραία στοιχεία. Αυτό που συμβαίνει τα τελευταία χρόνια στην Ισπανία είναι μια κλασική περίπτωση «εθνοτικής πλειοδοσίας»· όρος που χρησιμοποιείται στην πολιτική επιστήμη για να περιγράψει τη δυναμική εκείνη όπου οι σκληροπυρηνικοί των δύο πλευρών, μολονότι εμφανίζονται ως αδίστακτοι αντίπαλοι, στην πράξη συνεργάζονται μεταξύ τους συσπειρώνοντας τη βάση τους και περιθωριοποιώντας τους μετριοπαθείς της κάθε πλευράς. Ο μεγάλος χαμένος είναι, βέβαια, η χώρα και η δημοκρατία. Και εκεί θέλω να σταθώ.

Αγαπώ την Ισπανία, μια χώρα που επισκέπτομαι τακτικά εδώ και χρόνια. Εχω πολλούς καλούς Ισπανούς συναδέλφους, φοιτητές και φίλους, και μεταξύ τους πολλούς Καταλανούς. Πρόκειται για μια χώρα με μεγάλη ιστορία και φυσική ομορφιά, σοβαρή διοίκηση, ανταγωνιστική οικονομία, σύγχρονες υποδομές και μια ζωντανή κουλτούρα όπου δεσπόζει η χαρά της ζωής. Η πολιτισμική της ακτινοβολία και ετερογένειά της τής προσέδιδαν πάντα ιδιαίτερο δυναμισμό. Οπως πολλοί άλλοι, αισθάνθηκα σπίτι μου από την πρώτη στιγμή που πάτησα το πόδι μου εκεί. Για όλους αυτούς τους λόγους θεωρούσα την Ισπανία ένα παράδειγμα για την Ελλάδα: η χώρα μας όπως θα τη θέλαμε.

Πάνω απ’ όλα όμως, η Ισπανία υπήρξε μια χώρα-υπόδειγμα ως προς την ειρηνική μετάβασή της στη δημοκρατία το διάστημα 1975-78, έπειτα από δεκαετίες δικτατορίας. Δίδαξε ένα μάθημα για το πώς οι αντίπαλοι, που χώρισαν ένας αιματηρός εμφύλιος και μια σκληρή και μακροχρόνια δικτατορία, μπορούν να τα βρουν για το καλό της χώρας και να χαράξουν νέους ορίζοντες. Η οικονομική και πολιτική άνθηση που ακολούθησε τη μεταμόρφωσε, χάρη και στην ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Δίκαια υπήρξε μια μεγάλη ιστορία επιτυχίας για το ευρωπαϊκό εγχείρημα, ένα σύμβολο.

Σήμερα θρηνώ γιατί αυτό ακριβώς διακυβεύεται σήμερα στην Καταλωνία: η αντίληψη πως η Ευρώπη μπορεί να ξεπεράσει τον παλιό κακό της εαυτό των αιματηρών και αδιέξοδων εθνικισμών, της εθνοτικής πλειοδοσίας, των αυτοκαταστροφικών πολιτικών αποφάσεων. Ας μη γελιόμαστε: η Ισπανία είναι και αυτή στο στόχαστρο των λαϊκιστών, είτε άμεσα στην περίπτωση του Ποδέμος, που αμφισβητεί ανοιχτά το δημοκρατικό κεκτημένο της ισπανικής μεταπολίτευσης, είτε έμμεσα στην περίπτωση των Καταλανών εθνικιστών και του Λαϊκού Κόμματος, που συμπεριφέρονται με χαρακτηριστική ανευθυνότητα λες και η πολιτική και οικονομική επιτυχία της σύγχρονης Ισπανίας είναι δεδομένες και δεν κινδυνεύουν από τις πράξεις τους.

* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale.

Πηγή : kathimerini.gr

23