Η Νεικώ βγήκε από την ασφαλή κρυψώνα της

Της Μαργαρίτας Πουρνάρα

Στη δημοσιογραφία, όπως και στην αρχαιολογία, χρειάζεσαι την τύχη στο πλευρό σου. Πέρυσι το καλοκαίρι αποφάσισα να πάω στη Σίκινο με βασικό κίνητρο να δω από κοντά ένα μοναδικό μνημείο στο Αιγαίο. Τόσο με είχε εντυπωσιάσει η εικόνα του. Το ξωκκλήσι της Επισκοπής κτίστηκε ως ρωμαϊκό ναόμορφο μαυσωλείο τον 3ο αιώνα μ.Χ. και μετατράπηκε σε τρουλαία βυζαντινή εκκλησία που λειτουργούσε ακατάπαυστα μέχρι περίπου και τη δεκαετία του 1960. Ενα πρωινό του Ιουλίου, μαζί με τον τέως δήμαρχο Σικίνου Γιάννη Συρίγο ξεκινήσαμε αχάραγα παίρνοντας ένα μονοπάτι μιάμισης ώρας από τη Χώρα για να φθάσουμε σε αυτήν την ερημική τοποθεσία. Αντί να πάρουμε το αυτοκίνητο, περπατήσαμε μέσα σε χωράφια, αναβαθμίδες, ξερολιθιές με θέα το πέλαγος με μυρωδιές από άγριο θυμάρι, ρίγανη και μάραθο.

Η διαδρομή ήταν από μόνη της ένα δώρο. Η λευκή σιλουέτα της Επισκοπής γινόταν σε κάθε στροφή του μονοπατιού όλο και πιο καθαρή. Μέχρι που σταθήκαμε μπροστά της και υποκλιθήκαμε στη μοναδική της ομορφιά. Ακριβώς εκείνη την ώρα –να σου η τύχη μας– ένα κλιμάκιο των αρχαιολόγων που είχε στείλει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων ξεκλείδωνε την ξύλινη πόρτα του ναού. Σαν να είχαμε προκαθορισμένη συνάντηση μαζί τους, μας άφησαν να μπούμε μέσα. Το δυνατό κυκλαδίτικο φως τρύπωσε ξανά και έλουσε το δάπεδο και το εσωτερικό. Είδαμε τα υποστυλώματα που κρατούσαν τον τρούλο. Ηταν φανερό πως το μνημείο είχε υποστεί τεράστια καταπόνηση από τον χρόνο και χρειαζόταν επειγόντως φροντίδα.

Οι αρχαιολόγοι μάς εξήγησαν πως επρόκειτο για ένα πολλαπλό αίνιγμα: γιατί κτίστηκε ένα τέτοιο μαυσωλείο σε ένα τόσο μακρινό και άσημο μέρος; Ποιος ήταν ο ένοικός του; Ποιος άλλος ήταν θαμμένος εκεί; Το κυκλαδονήσι είχε αποτελέσει, από την αρχαιότητα, τόπο εξορίας και ίσως είχε εξωστρακιστεί στη Σίκινο κάποιος επιφανής και πλούσιος Ρωμαίος πολίτης. Ηταν αυτός ο λόγος για τον οποίον ανηγέρθη αυτό το μικρό αλλά εντυπωσιακό οικοδόμημα από ντόπιο γαλάζιο μάρμαρο; Οι ειδικοί, θαυμάζοντας και εκείνοι την Επισκοπή, ήλπιζαν πως οι εργασίες αποκατάστασης θα τους έδιναν απαντήσεις.

Πράγματι, ακριβώς έναν χρόνο αργότερα, ήρθε η τύχη να χτυπήσει την πόρτα των αρχαιολόγων. Ηρθε στο φως ασύλητη ταφή γυναίκας. Επρόκειτο για έναν κιβωτιόσχημο τάφο που είχε τοποθετηθεί σε τυφλό σημείο των υπογείων του μνημείου, ώστε να διαφύγει της σύλησης και των τυμβωρύχων. Η ταφή είχε πολλά κτερίσματα. Ο πλούτος των κοσμημάτων που φορούσε η γυναίκα προδίδει ότι ήταν επιφανές πρόσωπο της κοινωνίας της Σικίνου. Περισυνελέγησαν χρυσά περικάρπια, δακτυλίδια, περιδέραιο, μια πόρπη με ανάγλυφο καμέο, μαζί με γυάλινα και μεταλλικά αγγεία, άλλα μικροευρήματα, καθώς και οργανικά σπαράγματα της ενδυμασίας της νεκρής. Και το όνομά της: Νεικώ. Το μαυσωλείο έγινε για χάρη της, για τη δική της τελευταία κατοικία. Οταν μου τηλεφώνησαν οι φίλοι από τη Σίκινο για να μου προφτάσουν τα νέα, δεν μπορούσα παρά να μην αισθανθώ ανατριχίλα και συγκίνηση. Ολο το νησί ήταν στο πόδι για την αναπάντεχη «συνάντηση» με την αρχαία πρόγονο.

Αλλωστε η Νεικώ τούς συντρόφευε με τον τρόπο της, χωρίς εκείνοι να το ξέρουν. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία κάτοικοι του νησιού είχαν αναμνήσεις από την ολονυχτία του Δεκαπενταύγουστου που γινόταν στην Επισκοπή, στην οποία συμμετείχαν όλοι, εκτός από τους κατάκοιτους. Την παραμονή κατέφθαναν εκεί με τους γέροντες καβάλα στα ζώα, με χράμια, άρτους και φλασκιά για να εορτάσουν την Παναγία. Ανήμερα έπαιρναν τον δρόμο της επιστροφής στη Χώρα σαν πομπή εν ευθυμία.