EuroCapital: Ελεγχόμενη χρεοκοπία: Γιατί τώρα, είναι καλύτερα από πριν και από μετά Ελεγχόμενη χρεοκοπία: Γιατί τώρα, είναι καλύτερα από πριν και από μετά ================================================================================ Γιάννης Σιάτρας on 12/11/2010 17:49 Η de facto αποβολή της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας από τις διεθνείς αγορές ομολόγων, δημιουργεί νέα δεδομένα στην κρίση του χρέους των ευρωπαϊκών χωρών και την εισάγει στη δεύτερη φάση της. Δυστυχώς, ούτε αυτή τη φορά κατορθώθηκε να αποφευχθούν η φυσιολογική και η ιστορική εξέλιξη των πραγμάτων. Δηλαδή, παρά τις σημαντικές προσπάθειες και βελτιώσεις στη δημοσιονομική πορεία της Ελλάδας, το μέγεθος του προβλήματος που ακούει στο όνομα “δημόσιος τομέας” δε μπόρεσε να περιορισθεί σημαντικά και εξακολουθεί να αποτελεί το “βαρίδι” που σέρνει την ελληνική οικονομία στα βάθη του χρέους. Από την άλλη πλευρά, κατά την περίοδο αυτή επαναλαμβάνεται το ιστορικό φαινόμενο της γεωγραφικής “διάχυσης” των κρατικών προβλημάτων χρέους, έτσι ώστε κράτη που ανήκουν σε γεωγραφικές περιοχές με τα ίδια περίπου χαρακτηριστικά, να αντιμετωπίζουν τα ίδια περίπου δημοσιονομικά προβλήματα. Σήμερα, καθώς οι λαοί της Ευρώπης -οι οποίοι μέχρι στιγμής καλούνται να πληρώσουν τους λογαριασμούς των χρεών των διαφόρων κρατών- δυσφορούν και δυσανασχετούν, η άποψη της γερμανικής πλευράς για μετατόπιση των προβλημάτων και των ευθυνών στους ομολογιούχους - επενδυτές, κερδίζει διαρκώς έδαφος ως η πλέον δίκαιη και κοινωνικά ομαλή. Είναι αναμενόμενο ότι, στη Σύνοδο Κορυφής του επόμενου μήνα, θα ληφθούν αποφάσεις για τη “σκλήρυνση” των μηχανισμών υποστήριξης και των ελεγκτικών οργάνων. Οι αποφάσεις αυτές θα ενεργοποιήσουν μηχανισμούς (οι οποίοι το καιρό αυτό συζητιούνται και αποφασίζονται), οι οποίοι, πέρα από τις διαδικασίες εξισορρόπησης των δημοσιονομικών μεγεθών μίας χώρας, θα περιλαμβάνουν και τις πρακτικές της αναδιάρθρωσης του χρέους, είτε μέσω επιμήκυνσης, είτε μέσω αναγκαστικής μείωσης των πληρωμών του ομολόγου (“κούρεμα”) σε ποσοστό ανάλογα με την περίπτωση, στη βάση ενός καλά υπολογισμένου μηχανισμού χρεοκοπίας, είτε συνδυασμούς αυτών. Η λειτουργία ενός τέτοιου μηχανισμού ελεγχόμενης χρεοκοπίας για μία σειρά από χώρες είναι σήμερα περισσότερο πιθανή από κάθε άλλη φορά. Και είναι -κατά την άποψή μου- ζήτημα μερικών μηνών να συμβεί. Θα πρέπει η Ελλάδα να ενταχθεί σε ένα πρόγραμμα ελεγχόμενης χρεοκοπίας; Και εάν ναι, γιατί; Κατ’ αρχάς, θα πρέπει να κάνω ένα σχόλιο σχετικά με τη φοβία που έχει αναπτυχθεί στην ελληνική κοινωνία με τις λέξεις “αναδιάρθρωση” και “χρεοκοπία”. Τη φοβία αυτή, τη θεωρώ σαν ένα αποτέλεσμα των ανεπαρκών γνώσεων ενός μεγάλου μέρους των δημοσιογράφων που ασχολούνται με τα ζητήματα αυτά στα ΜΜΕ και βεβαίως και εκμετάλλευσης, που με μεθόδους “φθηνού λαϊκισμού”, επιχειρείται εναντίον της κυβερνητικής πολιτικής από μεγάλη μερίδα των πολιτικών κομμάτων. (Σημείωση: Βεβαίως, με την παρατήρηση αυτή δεν προσπαθώ να εκφράσω κάποια πολιτική θέση.) Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η μεν αναδιάρθρωση είναι μία κίνηση που -υπό όρους- μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα για την κοινωνία και παράλληλα ότι, μία χρεοκοπία (είτε ξαφνική, είτε ελεγχόμενη, αλλά πολύ περισσότερο η ελεγχόμενη), γενικά και υπό προϋποθέσεις έχει περισσότερα πλεονεκτήματα, παρά μειονεκτήματα για τον ευρύτερα λαϊκά στρώματα. Όμως, η ανάλυση επί αυτών των εννοιών θα μπορούσε να γίνει ευρύτερα σε ένα επόμενο άρθρο. Ας έλθουμε όμως στο ερώτημα για το εάν θα έπρεπε η Ελλάδα να προχωρήσει σε μία “ελεγχόμενη χρεοκοπία”. Επ’ αυτού, έχουμε πάρει και άλλες φορές θέση. Μία χρεοκοπία είναι άσχημη, όταν είναι ξαφνική. Όταν είναι ελεγχόμενη, προαναγγελθείσα και κυρίως, όταν αποτελεί επιλογή και όχι αναγκαστική ενέργεια, τότε ίσως είναι η καλύτερη λύση που μπορεί να υπάρξει. Μία ελεγχόμενη χρεοκοπία σήμερα έχει τα παρακάτω στοιχεία (αποφεύγω να τα ονομάσω ως “πλεονεκτήματα”): α) ελέγχεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και αυτό κάνει καλύτερη και ευκολότερη την αποδοχή της από τα χρηματοπιστωτικά κέντρα, β) έχει ήδη προεξοφληθεί από τους κατέχοντες τα ελληνικά ομόλογα και έχει ήδη προκαλέσει τις ζημιές που θα μπορούσε να προκαλέσει, γ) η χώρα έχει ήδη εισέλθει σε ένα πρόγραμμα δημοσιονομικής σταθεροποίησης, γεγονός που θα κάνει την προσαρμογή της στα νέα δεδομένα και στο ξεπέρασμα της αρνητικής κατάστασης πολύ πιο εύκολο και γρήγορο, δ) θα έχει την προτροπή και στήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πράγμα που σημαίνει ότι θα λειτουργήσει κάποιος μηχανισμός χρηματοδότησης για τα χρόνια που η χώρα θα βρίσκεται εκτός αγορών, ε) θα μπορέσει να κρατήσει τη χώρα στη ζώνη του ευρώ (σε αντίθεση με μία ξαφνική και αναγκαστική χρεοκοπία που συνήθως απαιτεί να συνδυασθεί και με υποτίμηση του νομίσματος). Από τα παραπάνω, υπογραμμίζω κυρίως τα εξής δύο: - Μία ελεγχόμενη χρεοκοπία δεν είναι ξαφνική: Όλοι έχουν (στην περίπτωσή μας, είχαν) την ευκαιρία να προετοιμασθούν για το ενδεχόμενο αυτό. Και έτσι, δε μπορεί να προκαλέσει μεγάλες ζημιές, όπως θα προκαλούσε μία ξαφνική χρεοκοπία την περασμένη άνοιξη. Ακόμη και στο Χρηματιστήριο, οι τιμές των μετοχών έχουν ήδη προσαρμοσθεί στα επίπεδα μίας ενδεχόμενης χρεοκοπίας. Και συνεπώς, οι ζημιές είναι -γενικότερα- περιορισμένες. - Η χώρα έχει εισέλθει σε πρόγραμμα δημοσιονομικής σταθεροποίησης: Αυτό είναι πολύ σημαντικό επειδή, στην περίπτωση μίας “ελεγχόμενης χρεοκοπίας”: α) η χώρα θα επιστρέψει πολύ πιο γρήγορα στις αγορές, αφού θα μπορέσει να ισορροπήσει πιο εύκολα τα δημοσιονομικά της μεγέθη, β) θα μπορέσει να περάσει ευκολότερα σε πρωτογενή δημοσιονομικά πλεονάσματα και συνεπώς να ωθήσει εντονότερα και να χρηματοδοτήσει ευκολότερα ένα πρόγραμμα ανάπτυξης και γ) δε θα υπάρξει μεγάλη διαφορά στο βιοτικό επίπεδο του λαού, αφού ήδη βρίσκεται σε λειτουργία ένα περιοριστικό πρόγραμμα. Παράλληλα, όπως έχει αποδείξει η ιστορία του 19ου αιώνα (όταν τα νομισματικά συστήματα των χωρών βασίζονταν στον κανόνα χρυσού), σε περίπτωση χρεοκοπίας μίας χώρας η οποία χρησιμοποιεί ένα “σκληρό νόμισμα”, χωρίς να ελέγχει τη νομισματική πολιτική, εάν η χώρα δεν εμφανίζει δημοσιονομικά ελλείμματα, σημειώνονται ευεργετικά αποτελέσματα στον τομέα της παραγωγικότητας, το οποίο βεβαίως οδηγεί στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας της χώρας, τομέας που αποτελεί και το κυριότερο πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας αλλά και μία από τις αιτίες για τη σημερινή κατάντια (η δεύτερη είναι η πολιτική ανευθυνότητα). Η αύξηση της παραγωγικότητας σημειώνεται λόγω της στενότητας του χρήματος που υπάρχει στην οικονομία. Οι συνθήκες ύφεσης προκαλούν την αύξηση της παραγωγικότητας, λόγω της ανάγκης για επιβίωση των οικονομικών μονάδων. Εάν κάποια στιγμή το κράτος (το οποίο στο μεταξύ έχει περιορίσει τα δημοσιονομικά ελλείμματα ή και σημειώνει πρωτογενή ή και πραγματικά πλεονάσματα) παύει την ασφυκτική φορολογική πολιτική και έτσι αρχίζουν να βελτιώνονται τα κέρδη, τα οποία τελικά οδηγούν στην ανάπτυξη. Ας δούμε το ενδεχόμενο μίας ελεγχόμενης χρεοκοπίας σε αριθμούς: α) Κατ΄αρχάς, θα υπάρξει μία χρονική επιμήκυνση των χρεών (συνήθως αυτές γίνονται για διάστημα 20 έως 30 ετών), ενώ καταβάλλεται και προσπάθεια για την καλύτερη κατανομή του χρέους μέσα στο διάστημα αυτό. β) Αν υποθέσουμε ότι το τμήμα του ελληνικού δημόσιου χρέους (εξαιρουμένου του τμήματος που προέκυψε από το μνημόνιο) φθάνει στα 300 δισεκατομμύρια ευρώ (σε περίπτωση αναδιάρθρωσης, δε μπορούμε να “κουρέψουμε” το χρέος μας προς την “τρόια”, για το οποίο υπάρχουν άλλου είδους συμβάσεις) και εάν επίσης υποθέσουμε ότι η μείωση που θα ζητήσουμε θα κινηθεί μεταξύ του 30% και του 35% (δηλαδή όσο περίπου εκτιμά η ίδια η αγορά βάσει των αποτιμήσεών της), τότε αυτό σημαίνει ότι η χώρα “περικόπτει” χρέος της τάξης των 90 έως 105 δισεκ. ευρώ και έτσι το συνολικό της χρέος υποχωρεί στα 230 δισεκ. ευρώ περίπου, στα τέλη του 2010. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει ότι το χρέος σαν ποσοστό του ΑΕΠ θα φθάνει στο 99% του ΑΕΠ περίπου, ποσοστό το οποίο εξακολουθεί να είναι πολύ υψηλό, αλλά το σημαντικό είναι ότι -όπως αναφέραμε παραπάνω- η χώρα θα έχει πάψει να εμφανίζει πρωτογενή δημοσιονομικά ελλείμματα. γ) Η εξυπηρέτηση του χρέους σήμερα απαιτεί περίπου το 7% του ΑΕΠ. Δηλαδή, ακόμη και να καταφέρει η Κυβέρνηση να ισοσκελίσει τις πρωτογενείς δαπάνες με τα έσοδα του Προϋπολογισμού, τότε θα εξακολουθήσει να εμφανίζει έλλειμμα της τάξης του 7%. Αν, μετά από την ελεγχόμενη χρεοκοπία, οι δαπάνες για την εξυπηρέτση του χρέους υποχωρήσουν στο 4% (κάπου εκεί εκτιμάται με χρέος 230 δισεκ. αναδιαρθρωμένο και χρονικά), γεγονός που σημαίνει ότι αμέσως, ο Προϋπολογισμός μειώνει το έλλειμμά του κατά 3% του ΑΕΠ. Από το σημείο αυτό, με δεδομένη την προσπάθεια περιστολής της σπατάλης, αλλά και του εκσυγχρονισμού του κράτους που σιγά - σιγά αποδίδει, ο πλήρης μηδενισμός του ελλείμματος, είναι πολύ πιο εύκολο να επιτευχθεί, γεγονός που με τη σειρά του σημαίνει τη σταδιακή απελευθέρωση τεράστιων πόρων για ενίσχυση της ανάπτυξης. Είναι τελικά αναπόφευκτη μία χρεοκοπία για την Ελλάδα; Με βάση τη βοήθεια που δίδεται στην Ελλάδα από το “μηχανισμό στήριξης” και το πρόγραμμα περιστολής των δημοσιονομικών ελλειμμάτων το οποίο έχει τεθεί σε εφαρμογή, η χρεοκοπία της χώρας δε θα μπορούσε να θεωρηθεί με σιγουριά ως αναπόφευκτη. Είναι πολύ πιθανό, η χώρα να καταφέρει να μειώσει τα ελλείμματά της, να ξαναβγεί στις αγορές (όπου όμως θα συνεχίσει να δανείζεται με σημαντικά υψηλότερα επιτόκια) και να διατηρείται (άλλοτε με φυσικά και άλλοτε με “τεχνητά” μέσα) στη ζωή, διατηρώντας σε εφαρμογή ένα διαρκές πρόγραμμα περιστολής δαπανών, για πάρα πολλά χρόνια. Όμως, κάτι τέτοιο (με δεδομένη και την κάκιστη πολιτική νοοτροπία που διακρίνει το πολιτικό σύστημα της χώρας) είναι πολιτικά δύσκολο έως ανέφικτο και κοινωνικά πάρα πολύ οδυνηρό, ενώ κινδυνεύει να μονιμοποιήσει την ύφεση της οικονομίας, εξέλιξη που θα μπορούσε να εκτρέψει σημαντικά τη θέση και την πορεία της χώρας. Παράλληλα, μετά τις τελευταίες εξελίξεις, προστίθεται ακόμη μία παράμετρος: Τί θα επιλέξουν να κάνουν οι άλλες χώρες της περιοχής μας. Εάν για παράδειγμα, η Πορτογαλία, επιλέξει να οδηγηθεί σε μία ελεγχόμενη χρεοκοπία, τότε η οικονομία της αποκτά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα έναντι της Ελλάδας. Και εάν αργότερα προστεθεί στο γκρουπ των υποψηφίων για χρεοκοπία και η Ισπανία; Αντέχει η χώρα να μειώνεται περαιτέρω η ανταγωνιστικότητά της σε σχέση με άλλες μεσογειακές χώρες; Αυτή η παράμετρος, δεν έχει εξετασθεί και αναλυθεί έως σήμερα. Συμπερασματικά: Καθώς το ζήτημα του χρέους των χωρών της Ευρωζώνης επανέρχεται με μεγαλύτερη οξύτητα στην επικαιρότητα και καθώς ήδη δύο ακόμη χώρες (η Ιρλανδία και η Πορτογαλία) βρίσκονται αποκλεισμένες από τις διεθνείς αγορές, το ζήτημα της εφαρμογής ενός μηχανισμού ελεγχόμενης χρεοκοπίας γίνεται και πάλι επίκαιρο. Στη σημερινή φάση, καθώς έχει ήδη περάσει ένα διάστημα από την αρχική εμφάνιση του προβλήματος (και συνεπώς, οι επενδυτές έχουν κάνει απαραίτητους χειρισμούς για τη μείωση των αρνητικών επιδράσεων) και καθώς η χώρα έχει ήδη (με αρκετή επιτυχία) ξεκινήσει μία προσπάθεια περιορισμού των ελλειμμάτων και επιδιόρθωσης των μηχανισμών και των νοοτροπιών που τα παράγουν, ο μηχανισμός της ελεγχόμενης χρεοκοπίας, θα μπορούσε να αποτελεί μία σοβαρή επιλογή για την Κυβέρνηση. Μάλιστα, μία επιλογή είναι καλύτερη, όσο πιο “ελεύθερη” είναι, αφού ο προγραμματισμός της μπορεί να γίνει καλύτερα και με μεγαλύτερη άνεση. Στην περίπτωση μάλιστα που η Κυβέρνηση όντως εξετάζει αυτή την επιλογή, είναι προτιμότερο να πραγματοποιηθεί όσο το δυνατό συντομότερα, με την προϋπόθεση ότι η προσπάθεια δημοσιονομικής εξυγίανσης έχει φθάσει σε ένα τέτοιο σημείο, ώστε να μην παράγονται πλέον πρωτογενή ελλείμματα. Εάν η εξυγιαντική προσπάθεια φθάσει σ’ αυτό το σημείο, η ελεγχόμενη χρεοκοπία μπορεί να αποτελέσει μία σημαντική αναπτυξιακή ώθηση, καθώς θα μειώσει το βάρος του χρέους και θα απελευθερώσει πόρους που μπορούν να κατευθυνθούν προς την ανάπτυξη, σε μία στιγμή που η παραγωγικότητα της οικονομίας έχει μπει σε τροχιά βελτίωσης. Παράλληλα, μία ταχεία απόφαση, αφ’ ενός μεν μπορεί να βάλει την Ελλάδα σε πλεονεκτική θέση (όρων αναδιάρθρωσης, διατήρησης ή βελτίωσης ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων κλπ), ενώ παράλληλα αυξάνει το μέγεθος του χρέους που μπορεί να αναδιαρθρωθεί (αφού χρησιμοποιεί μικρότερο μέρος από τα δάνεια του ΔΝΤ). Και ένα πολύ σημαντικό στοιχείο, το οποίο τελικά ίσως βοηθήσει τον κ. Παπανδρέου να πάρει την "ιστορική" απόφαση: Μία λύση "ελεγχόμενης χρεοκοπίας" στην οποία θα ωθήσουν την Ελλάδα οι ευρωπαίοι εταίροι, στα πλαίσια μίας ευρύτερης πολιτικής που θα αποφασίσουν στη Σύνοδο Κορυφής του επόμενου μήνα, ίσως αποτελέσει και τον εύσχημο τρόπο και τη δικαιολογία (ότι δήθεν είναι απόφαση της Ε.Ε.) που θα αποζητούσε ο κάθε πολιτικός, έτσι ώστε να μη συνδέσει το όνομά του με τη χρεοκοπία της χώρας του και "θάψει" το πολιτικό του μέλλον. Και αυτή, είναι μία νέα παράμετρος που έρχεται να βελτιώσει τη σημερινή συγκυρία. Βεβαίως, στα πλαίσια μίας πετυχημένης στρατηγικής αναδιάρθρωσης του χρέους, βασικό στοιχείο είναι η αποσαφήνιση των εννοιών και η ανάλυση των πλεονεκτημάτων και των μειονεκτημάτων μίας τέτοιας κίνησης, ώστε να εκλείψει η τεράστια σύγχυση που σήμερα υπάρχει στα λαό για το ζήτημα αυτό, σύγχυση η οποία βεβαίως σήμερα εξυπηρετεί συγκεκριμένα πολιτικά συμφέροντα, απ’ όλες σχεδόν τις πλευρές του πολιτικού φάσματος.