Οι αβέβαιες εκλογές στην Λιβύη

Ο ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ είναι Αντιστράτηγος (εα), διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, διευθυντής Μελετών του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ), διαλέκτης στη Σχολή Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ), συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ) και του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (fainst.eu)

Η παρούσα μελέτη αποτελεί συνέχεια προηγούμενης εκδοθείσας από το Ελληνικό Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ) στις 17 Ιουνίου 2020, με τίτλο «Η Εμπλοκή της Τουρκίας στη Λιβύη» [1]. Αμφότερες οι μελέτες, πλέον της εξέτασης των γεγονότων και της παράθεσης εκτιμήσεων για τις μελλοντικές εξελίξεις αποσκοπούν στην αναζήτηση προτάσεων για μια ολοκληρωμένη ελληνική πολιτική έναντι του επικαλούμενου λιβυκού ζητήματος.

Τα αποτελέσματα της -κατόπιν διεθνούς διαμεσολάβησης και πίεσης- δρομολόγησης (αβέβαιων) διπλών εκλογών για το τέλος του τρέχοντος έτους στην Λιβύη, ενδεχομένως να θέσουν τις βάσεις για την σταδιακή ανασυγκρότησή της ως ευνομούμενης και ανεξάρτητης χώρας. Ιδιαιτέρου ελληνικού ενδιαφέροντος είναι ο ενδεχόμενος επανακαθορισμός των ισορροπιών ισχύος στην χώρα που -υπό προϋποθέσεις- αφενός θα επηρεάσουν το μέλλον της τουρκολιβυκής συμφωνίας για τις θαλάσσιες ζώνες, αφετέρου θα απομακρύνουν τον κίνδυνο της επικίνδυνης και αποσταθεροποιητικής συνέχισης της τουρκικής στρατιωτικής παρουσίας στην περιοχή.

Είναι γεγονός ότι παρά το έντονο ελληνικό ενδιαφέρον για τις εξελίξεις στην περιοχή, οι δυνατότητες παρέμβασης της χώρας μας είναι περιορισμένες (ως συνέπεια σημαντικής αδράνειας για μεγάλο χρονικό διάστημα) σε αντίθεση με την Άγκυρα που δεν φείσθηκε προσπαθειών, εξόδων, ανθρώπινων απωλειών, και κινδύνων. Η δυναμική αυτή διείσδυση της Τουρκίας αναπόφευκτα προκάλεσε την αντίδραση άλλων δυνάμεων με σημαντικά συμφέροντα και βλέψεις στην περιοχή, δημιουργώντας αντίρροπους συσχετισμούς ισχύος και διακριτές αλλά συνάμα ρευστές ισορροπίες και ευκαιριακές συμμαχίες. Κατά συνέπεια, η χώρα μας καλείται να επιλέξει και να τοποθετήσει το όποιο «ειδικό βάρος» έχει στην πλευρά εκείνη που (φαίνεται) να εξασφαλίζει στο μεγαλύτερο βαθμό τα ελληνικά συμφέροντα, αποφεύγοντας όμως επιλογές που την καθιστούν ανακόλουθη με την μακροχρόνια πολιτική της επίκλησης του διεθνούς δικαίου. Οι ελληνικές επιλογές είναι σε σημαντικό βαθμό προδιαγεγραμμένες καθώς «επιβάλλονται» σε σημαντικό βαθμό από τις γενικότερες συσπειρώσεις που έχουν δημιουργηθεί στην ευρύτερη περιοχή.

Η πρόσφατη ιστορία της Λιβύης αλλά και λοιπών συναφών περιοχών καταδεικνύει ότι δύσκολα επέρχεται η επίλυση σύνθετων μακροχρόνιων εσωτερικών προβλημάτων (με πολλαπλές εξωτερικές επεμβάσεις) από ένα και μόνο γεγονός (π.χ. επιτυχή διεξαγωγή εκλογών) ενώ οι εξελίξεις και ανατροπές είναι συχνές και απρόβλεπτες. Ως εκ τούτου καλό είναι να αναμένουμε μια μακροχρόνια διαμάχη για το μέλλον αυτής της χώρας που πιθανότητα θα αφήνει σε εκκρεμότητα την ύπαρξη της τουρκολιβυκής συμφωνίας.

Αναγκαστικά σε αυτή την διελκυστίνδα, η χώρα μας θα πρέπει να δηλώσει παρούσα αναλαμβάνοντας υποχρεώσεις, οικονομικά κόστη, και (πολιτικούς και διπλωματικούς) κινδύνους αλλά και ετοιμότητα αντίδρασης σε πληθώρα σεναρίων. Συγχρόνως, όμως, πρέπει να επικεντρώνεται στην πιθανότητα συνδυασμένων αεροναυτικών επιχειρήσεων -μικρής ή μεγάλης κλίμακος- στο ευνοϊκό για εμάς από άποψη αποστάσεων Λιβυκό Πέλαγος -που αναπόφευκτα θα κλιμακωθούν σε όλο το χώρο αντιπαράθεσης με την γειτονική Τουρκία.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΛΙΒΥΗΣ

Η παρατήρηση και μόνου του χάρτη καταδεικνύει ότι Αλγερία, Τυνησία, και Λιβύη είναι τοποθετημένες απέναντι από το «μαλακό υπογάστριο» της Ευρώπης. Με ένα τεράστιο μήκος ακτών αλλά και σημαντικότατο βάθος (τουλάχιστον για Αλγερία και Λιβύη) αποτελούν το διαχωριστικό φράγμα μεταξύ Μεσογείου και της περιοχής του Σαχέλ [2]. Συγχρόνως -μαζί με τις παρακείμενες, Αίγυπτο και Μαρόκο- έχουν την δυνατότητα ελέγχου των θαλασσίων συγκοινωνιών στον διαμήκη άξονα Σουέζ-Γιβραλτάρ επηρεάζοντας και όλους τις εγκάρσιες διαδρομές. Έχει ιστορικά αποδειχθεί ότι οι 5 προαναφερθείσες χώρες της Βορείου Αφρικής συχνά ευρίσκονται σε έναν μεταξύ τους ανταγωνισμό ως αποτέλεσμα «ανοικτών» αποικιακών ρυθμίσεων, εμπλοκής εξωτερικών δυνάμεων, αλλά και εσωτερικής αστάθειας στις επικράτειές τους. Η γειτνίαση καθιστά αναπόφευκτο και τον διασυνοριακό επηρεασμό των εσωτερικών εξελίξεων. Ταυτόχρονα, δεκάδες λόγων (οικονομικοί, δημογραφικοί, πολιτισμικοί, κοινωνικοί) καθιστούν επιρρεπείς τους πληθυσμούς των χωρών αυτών σε παραπλήσια ερεθίσματα με αποτελέσματα την ταχεία διάχυση ιδεολογιών, τάσεων, αλλά και αναταράξεων.

Ειδικά η Λιβύη δεν διαθέτει μια αναπτυγμένη εθνική ταυτότητα και η σχετικά ολιγόχρονη κρατική της υπόσταση [3] βασίστηκε κυρίως σε έναν ευκαιριακό συμβιβασμό των διαφόρων φυλών και διαμοιρασμό των ρόλο, με την υποβοήθηση των εσόδων από την βιομηχανία των υδρογονανθράκων και την στυγνή καταπίεση υπό το κάλυμμα μιας εθνικιστικής αραβικής ιδεολογίας (περίοδος Καντάφι). Το πλούσιο υπέδαφος, η απουσία ισχυρής εθνικής ταυτότητας και ο σχετικά περιορισμένος πληθυσμός δημιουργούν τον πειρασμό στις γειτονικές πολυπληθείς χώρες (Αίγυπτο και Αλγερία) για την ενάσκηση πολιτικού ελέγχου επί της Λιβύης. Βέβαια, οι φυλές της Λιβύης έχουν αποδείξει ότι αποκρούουν σθεναρά οποιαδήποτε γειτονική προσπάθεια χειραγώγησης των εσωτερικών εξελίξεων καίτοι αδυνατούν να συνομολογήσουν για μια κοινή εθνική πορεία [4].

Σε κάθε περίπτωση ο αχανής χώρος της Λιβύης μπορεί να αποτελέσει βάση εξορμήσεως προς κάθε κατεύθυνση ενώ παρέχει πολύτιμες αεροναυτικές βάσεις για τον έλεγχο των γραμμών συγκοινωνιών της Μεσογείου. Τα νότια σύνορά της συνορεύουν με τις μελλοντικά επίφοβες περιοχές αστάθειας (ζώνη Σαχέλ) ενώ αποτελούν και πολυσύχναστη οδό διέλευσης προσφύγων και μεταναστών με κατεύθυνση την Ευρώπη. Τα ίδια ακριβώς δρομολόγια μπορούν να ακολουθήσουν και οι ισλαμιστικές εξτρεμιστικές ομάδες για διενέργεια τρομοκρατικών κτυπημάτων στην Ευρώπη ή για αποσταθεροποίηση των γειτονικών αραβικών κρατών.

Πηγή: foreignaffairs.gr