Επισημάνσεις

Μέσα σε ένα ασαφές, απρόβλεπτο και ευμετάβλητο περιβάλλον, η χρηματιστηριακή αγορά της Αθήνας, κατά το μήνα Οκτώβριο, πέτυχε άνοδο κατά 10,3%, η οποία είναι η μεγαλύτερη από το Νοέμβριο του 2020. Παράλληλα, ο αμερικανικός δείκτης Dow Jones, πέτυχε μία -επίσης εξαιρετική- άνοδο, κατά 13,95%%, τη μεγαλύτερη μηνιαία άνοδο από τον Ιανουάριο του 1976. Τέτοιες κινήσεις στις χρηματιστηριακές αγορές, συνήθως υποδηλώνουν μια “στροφή” στην πορεία τους. Αν αυτό ισχύσει και στην παρούσα φάση, θα αποτελεί ακόμη μία “έκπληξη” στις πολλές που ζήσαμε κατά τη διάρκεια του 2022.

٭٭٭٭

Βέβαια, οι περισσότεροι αναλυτές υποστηρίζουν ότι, ο δρόμος μέχρι την ανάκαμψη, θα είναι ακόμη μακρύς. Ακόμη και αν, στην αυριανή συνεδρίαση της FED, ο κ. Powell, αναφερθεί στο ενδεχόμενο επιβράδυνσης του ρυθμού ανόδου των επιτοκίων, το περιβάλλον θα παραμένει ασταθές και αβέβαιο, για μεγάλο ακόμη διάστημα. Ουδείς μπορεί ακόμη να προβλέψει, τί προβλήματα θα αφήσει πίσω της αυτή η κρίση, και πού ή πότε αυτά θα εκδηλωθούν.

٭٭٭٭

Η άνοδος των χρηματιστηριακών δεικτών κατά το μήνα Οκτώβριο, μας οδήγησε στο να επανεξετάσουμε τις εκτιμήσεις που είχαμε εκφράσει για τις εξελίξεις στις αγορές και στα επιτόκια, κατά τους επόμενους μήνες (εδώ). Κατά την άποψή μας, δεν έχουν προκύψει ακόμη τα στοιχεία που θα οδηγούσαν σε ένα λογικό συμπέρασμα ότι η κρίση τείνει να ξεπεραστεί. Άλλωστε, μόλις εισήλθαμε στη φάση όπου, οι μεταβολές στα επιτόκια και οι αναταραχές στις αγορές, αρχίζουν να επιδρούν στην πραγματική οικονομία. Και ακόμη, δεν υπάρχουν στοιχεία που να παρέχουν ενδείξεις για το μέγεθος της “οικονομικής επιβράδυνσης” που ούτως ή άλλως θα συμβεί.

 

٭٭٭٭

Για το μόνο που μπορούμε να υποθέσουμε με -σχετική- ασφάλεια, είναι ότι, κατά τους επόμενους τρεις μήνες, η άνοδος του πληθωρισμού, στις περισσότερες δυτικές οικονομίες, θα κορυφωθεί και θα αρχίσει η αντίστροφη πορεία. Αυτό, θα οφείλεται στο γεγονός ότι, οι τιμές της ενέργειας κάνουν μικρότερες διακυμάνσεις, ενώ η βάση τους -πάνω στην οποία υπολογίζονται οι 12μηνες μεταβολές- είναι ήδη υψηλές. Αν, η αντίστροφη πορεία, συνδυαστεί και με μία, έστω ελαφρά, οικονομική επιβράδυνση, οι ρυθμοί του πληθωρισμού θα μπορούσαν να μειωθούν αρκετά κατά τη διάρκεια του 2023. Το φαινόμενο του πληθωρισμού δε θα εξαφανιστεί, αλλά τουλάχιστον θα περιοριστεί, κάτι που θα επιτρέψει στις οικονομίες να λειτουργήσουν με μεγαλύτερη κανονικότητα και στις κοινωνίες να “ανασάνουν”.

 

Η διατύπωση μιας πρόβλεψης, ήταν πάντα μια πολύ δύσκολη πράξη. Όμως, η διατύπωση μιας πρόβλεψης για τις παγκόσμιες οικονομικές προοπτικές, σήμερα, έχει γίνει πολύ πιο δύσκολη. Και βέβαια, η διατύπωση πρόβλεψης για τις χρηματιστηριακές εξελίξεις, καταλήγει να κινείται γύρω από τη σφαίρα του αδύνατου.

٭٭٭٭

Όσες προβλέψεις επιχειρήθηκαν, αποδείχτηκαν αποτυχημένες. Ο πληθωρισμός συνεχίζει να αυξάνεται, παρά τις προβλέψεις των κεντρικών τραπεζιτών για την προσωρινότητά του, και τις διαρκείς προβλέψεις των οικονομολόγων για επιβράδυνση. Η ύφεση, υποτίθεται ότι βρίσκεται προ των πυλών, επί αρκετά τρίμηνα και εξακολουθεί να παραμένει προ των πυλών, ενώ οι στατιστικές υπηρεσίες των κρατών, αναφέρουν διαρκείς αυξήσεις του ΑΕΠ. Οι χρηματιστηριακοί δείκτες, που κινούνται αντίθετα από την πορεία των -διαρκώς αυξανόμενων- επιτοκίων, με βάση τις προβλέψεις, θα έπρεπε να είχαν ήδη καταστραφεί. Και όμως, κατά το μήνα Οκτώβριο, πέτυχαν μία από τις καλύτερες μηνιαίες αποδόσεις του έτους.

٭٭٭٭

Το πρόβλημα με τις προβλέψεις είναι ότι, η πραγματικότητα καταλήγει να είναι διαφορετική -αυτή τη φορά είναι όντως απρόβλεπτα διαφορετική. Το οικονομικό lockdown που επιβλήθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας ήταν άνευ προηγουμένου. Ποτέ στο παρελθόν δεν είχε απενεργοποιηθεί, ξαφνικά, το σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας, για να επανενεργοποιηθεί, επίσης ξαφνικά. Ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν απροσδόκητος και επιδείνωσε τους δείκτες πληθωρισμού, ενός πληθωρισμού που προέρχεται από εντελώς νέες και απρόβλεπτες κατευθύνσεις, συμπεριλαμβανομένων των διαταραχών της εφοδιαστικής αλυσίδας, μιας απρόβλεπτης τεράστιας δημοσιονομικής ενίσχυσης λόγω της πανδημίας και των επιτοκίων που παραμένουν σε ασυνήθιστα ιστορικά χαμηλά επίπεδα.

٭٭٭٭

Αν ένα πράγμα ισχύει σταθερά κατά τα τελευταία δύο χρόνια, είναι ότι αυτά που όλοι προέβλεπαν, αποδείχθηκαν λανθασμένα. Αυτό συμβαίνει επειδή βρισκόμαστε σε μία εντελώς “αχαρτογράφητη περιοχή. Ως αποτέλεσμα, το μέλλον παραμένει αβέβαιο. Και θα παραμένει έτσι, για μεγάλο χρονικό διάστημα.

٭٭٭٭

Η λογική πίσω από την αλλαγή της στάσης της αγοράς απέναντι στις μετοχές εταιριών τεχνολογίας είναι ότι, οι εταιρίες αυτές, παύουν να αναπτύσσονται με τους ρυθμούς του παρελθόντος και συνεπώς, δύσκολα θα χαρακτηρίζονται πλέον ως “ταχέως αναπτυσσόμενες”, χαρακτηρισμός που δικαιολογούσε ένα “premium” στις αποτιμήσεις τους.

٭٭٭٭

Η αλλαγή αυτή, κατά την άποψή μας, σημαίνει ένα “τέλος εποχής” για μία μεγάλη ομάδα εταιριών, που οδήγησαν το ανοδικό “ράλι” της δεκαετίας του 2010 και βρέθηκαν σε μια “κερδοσκοπική κορύφωση” κατά τα τέλη του 2021. Και το τέλος αυτής της “εποχής”, έρχεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που, στο παρελθόν, σημειώθηκε το τέλος και άλλων “εποχών”. Με μία χρηματιστηριακή κρίση και κατάρρευση των τιμών τους.

 

“Το δολάριο είναι ένα νόμισμα διεθνούς επιρροής και σημασίας και αποτελεί πρόβλημα όλων”, όπως, κάποτε, είχε αναφέρει ο John Connally, πρώην υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ. Η άνοδος του δολαρίου εντείνει τα προβλήματα βιωσιμότητας του χρέους για πολλές χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Μεγάλο μέρος του εταιρικού χρέους τέτοιων χωρών, που κατέχεται από ξένους επενδυτές, είναι εκφρασμένο σε δολάρια. Αυτό το χρέος γίνεται πιο ακριβό στην εξυπηρέτησή του, όταν το δολάριο είναι ισχυρό. Ακόμη και όταν το εξωτερικό χρέος είναι σε τοπικό νόμισμα, η πτώση της ισοτιμίας έναντι του δολαρίου μπορεί να προκαλέσει προβλήματα. Όταν υποπτευθούν ότι μπορεί να υπάρξουν προβλήματα, οι διεθνείς επενδυτές, μειώνουν την έκθεσή τους στη συγκεκριμένη χώρα, αποσύρονται από χρηματοοικονομικά στοιχεία αναδυόμενων αγορών, ασκώντας πρόσθετη πτωτική πίεση στην αξία των ξένων νομισμάτων και δημιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο υποτιμήσεων.

 

 

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), ανέφερε ότι, οι αλλαγές της επιτοκιακής πολιτικής των κεντρικών τραπεζών. ασκούν τη μέγιστη επίδρασή τους στην ανάπτυξη, σε περίπου ένα χρόνο αφότου συμβούν, ενώ επιδρούν στον πληθωρισμό επί διάστημα τριών ή τεσσάρων ετών. Στην έκθεση με τίτλο “World Economic Outlook” (εδώ), αναφέρεται πως, όταν ο πρώην πρόεδρος της FED, Paul Volcker, στις αρχές του 1980, αύξησε τα επιτόκια κοντά στο 20%, προκάλεσε σχεδόν άμεση ύφεση, όμως ο πληθωρισμός χρειάστηκε περίπου τρία χρόνια για να υποχωρήσει σε διαχειρίσιμα επίπεδα.

٭٭٭٭

Μια ανάλυση που δημοσιεύθηκε το 2013 από τους Tomas Havranek και Marek Rusnak της τσεχικής κεντρικής τράπεζας, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η μέγιστη επίδραση στον πληθωρισμό διαρκεί δύο έως τέσσερα χρόνια στις προηγμένες οικονομίες. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, μια αύξηση κατά 1,0% στο επιτόκιο, μειώνει την παραγωγή κατά 0,6% και τον πληθωρισμό έως και 1,0% μετά από δύο έως τρία χρόνια, σύμφωνα με ένα έγγραφο που δημοσιεύθηκε από οικονομολόγους της Τράπεζας της Αγγλίας.

 

٭٭٭٭

Όλα τα παραπάνω υποδηλώνουν ότι, το εύκολο και άφθονο χρήμα που κυκλοφόρησε στην αρχή της πανδημίας, εξακολουθεί να είναι αισθητό -κάτι που επιβεβαιώνεται και από τα αποτελέσματα των εταιριών κατά το γ’ τρίμηνο του έτους-  και πως οι αυξήσεις των επιτοκίων μέχρι και σήμερα ελάχιστα έχουν μειώσει τον πληθωρισμό και την ανάπτυξη.

٭٭٭٭

Αλλά οι καθυστερήσεις στις επιδράσεις των αυξήσεων των επιτοκίων ενέχουν και τον αντίθετο κίνδυνο: οι κεντρικές τράπεζες μπορεί να διατηρούν τα επιτόκια πολύ υψηλά για πάρα πολύ καιρό, πέρα ​​από το σημείο όπου η οικονομική παραγωγή έχει ήδη επιβραδυνθεί και οι πληθωριστικές προσδοκίες έχουν καμφθεί.

٭٭٭٭

Για τις κεντρικές τράπεζες, η απόφαση να ξεκινήσουν να αυξάνουν τα επιτόκια ήταν δύσκολη. Το να ξέρεις πότε να σταματήσεις μπορεί να είναι ακόμα πιο δύσκολο.

 

 

Το έλλειμμα του προϋπολογισμού των ΗΠΑ μειώθηκε στο ήμισυ, σε 1,4 τρισεκατομμύρια δολάρια, κατά το 2022 (το δημοσιονομικό έτος στις ΗΠΑ λήγει στις 30 Σεπτεμβρίου). Όμως, η σταδιακή αποδυνάμωση της οικονομίας και τα αυξανόμενα επιτόκια, αναμένεται να το ξαναβάλουν σε τροχιά διεύρυνσης στα επόμενα χρόνια, θέτοντας τις βάσεις για νέες οικονομικές προκλήσεις. Οι οικονομολόγοι συμφωνούν ότι, το έλλειμμα πρόκειται να διευρυνθεί κατά τα περισσότερα χρόνια έως το 2032, λόγω των αυξανόμενων δαπανών για κοινωνικά προγράμματα (ασφάλισης, υγείας, ενίσχυσης χαμηλότερων τάξεων). Μια επιβράδυνση της αμερικανικής οικονομίας και το κόστος του πολέμου στην Ουκρανία θα μπορούσαν να αυξήσουν σημαντικά τις κρατικές δαπάνες.  Η αμερικανική Κυβέρνηση, υπολόγισε ότι το έλλειμμα θα αυξηθεί στα 1,6 τρισεκατομμύρια δολάρια σε 10 χρόνια, ενώ το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου, προέβλεψε ετήσιο έλλειμμα άνω των 2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων στο τέλος της δεκαετίας.

 

 

Στην ετήσια μελέτη του για τα συνταξιοδοτικά συστήματα, το ινστιτούτο Mercer, αναφέρει ότι, καθώς τα ποσοστά γονιμότητας μειώνονται και οι άνθρωποι ζουν περισσότερο, προβλέπεται ότι, το ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού ηλικίας 65 ετών και άνω θα αυξηθεί από 9,7% φέτος σε 16,4% το 2050. Στο μεταξύ, οι ηλικίες συνταξιοδότησης για τις χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα, κυμαίνονται από 55 έως 68 έτη. Αυτό, θα προκαλέσει ανισορροπία και προβλήματα και γι’ αυτό, συνιστά στις κυβερνήσεις, να ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να εργάζονται περισσότερα χρόνια. Αν δε συμβεί αυτό, θα υπάρξουν διαρκή προβλήματα στα συνταξιοδοτικά συστήματα των αναπτυγμένων χωρών και αύξηση των δημοσιονομικών τους ελλειμμάτων, σε μία φάση που το χρέος πολλών χωρών, ήδη βρίσκεται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Αυτό, θα είναι ένα από τα μεγάλα προβλήματα, αυτής, αλλά και των επομένων δεκαετιών.

Δείτε τη μελέτη “Mercer CFA Institute Global Pension Index 2022”, εδώ. Η Ελλάδα δε συμμετείχε στην έρευνα.

Το παρόν άρθρο, είναι τμήμα της ύλης του τεύχους 246 (Νοέμβριος 2022) του περιοδικού ΧΡΗΜΑ & ΑΓΟΡΑ. Δείτε τα πλήρη περιεχόμενα του τεύχους 246, εδώ.