Το (μακρύ και πικρό) αφήγημα του χρέους

10 Ιουλίου 2018, 16:39 | Η κρίση του χρέους

Το (μακρύ και πικρό) αφήγημα του χρέους

Της Δήμητρας Κρουστάλλη

Από τις πρώτες προσπάθειες το 2010 του Γ. Παπακωνσταντίνου έως την ολοκλήρωση του PSI του Ευ. Βενιζέλου – Η αντίσταση του Τρισέ, ο παρασκηνιακός ρόλος του Σόιμπλε και οι επίπονες διαπραγματεύσεις με την τρόικα

Η μάχη των διαδοχικών ελληνικών κυβερνήσεων για την αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους έχει στιγμές ηρωικές και κωμικές, έχει εκβιασμούς και αυταπάτες, έχει συγκρούσεις και συμφωνίες. Κυρίως όμως είναι μια μάχη που δεν έχει τελειώσει, παρά την ευκαιρία που προσέφερε η κρίση. Το αφήγημα του χρέους αναδεικνύει ότι ο πυρήνας του προβλήματος δεν είναι πρωτίστως οικονομικός, αλλά πολιτικός, και ότι οι εταίροι αξιοποιούν την αιχμαλωσία της χώρας για να κρατήσουν τη σημερινή, ενδεχομένως και την επόμενη κυβέρνηση σε καθεστώς διαρκούς εποπτείας. Η ρύθμιση του χρέους δεν συνδέεται μόνο με τα δημοσιονομικά μεγέθη αλλά και με την αξιοπιστία του πολιτικού συστήματος.




Αιτία πολέμου


Τον Νοέμβριο του 2010, λίγο αφότου έσκασε στο Eurogroup η βόμβα για τα Greek statistics, ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ κάλεσε τον Γιώργο Παπακωνσταντίνου στο Λουξεμβούργο. «Οι ευρωπαϊκές συνθήκες δεν προέβλεπαν ρήτρα διάσωσης. "Είστε μόνοι σας". Ακολούθησε ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ. "Η δυναμική του χρέους είναι ανησυχητική"» περιγράφει τη συνάντηση στο βιβλίο του «Game over» (Εκδόσεις Παπαδόπουλος) ο πρώην υπουργός Οικονομικών. H αναδιάρθρωση του χρέους ήταν αιτία πολέμου για την ΕΚΤ, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το ΔΝΤ, ακόμη και τον Απρίλιο του 2010, ενώ ήταν στα σκαριά ο μηχανισμός στήριξης. Για τις ευρωπαϊκές χώρες η παραχώρηση ελάφρυνσης χρέους σε μια χώρα με έλλειμμα 16% ισοδυναμούσε με επιβράβευση ανεύθυνων πολιτικών και η ΕΚΤ πίστευε ότι οποιασδήποτε μορφής αναδιάρθρωση χρέους θα ήταν το πρώτο βήμα για την πλήρη κατάρρευση του κοινού νομίσματος. Ο κ. Παπακωνσταντίνου δεν μπορούσε να αγγίξει το θέμα.

Eνώ εξελίσσονταν οι διαπραγματεύσεις για τον μηχανισμό στήριξης, ο υπουργός Εθνικής Αμυνας Ευάγγελος Βενιζέλος ζήτησε να προσληφθεί τεχνικός σύμβουλος για τα ναυπηγεία. Το υπουργείο Οικονομικών υπέδειξε τη Lazard, η οποία εξειδικεύεται στα θέματα αναδιάρθρωσης κρατικών χρεών, και η εταιρεία κατέθεσε κάποιες πρώτες προτάσεις στον κ. Βενιζέλο. Εκείνος τις κοινοποίησε στον Γιώργο Παπανδρέου και στον Γιώργο Παπακωνσταντίνου και έτσι ενεπλάκη η Lazard στην αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων για το χρέος, και μαζί με άλλους ειδικούς δούλευαν με άκρα μυστικότητα. Το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης μετέφερε τις προτάσεις τους στις Βρυξέλλες, στο Βερολίνο, στη Φρανκφούρτη και το Παρίσι ώστε να προετοιμαστεί το έδαφος. Ομως ένα απρόβλεπτο γεγονός, η συμφωνία Μέρκελ - Σαρκοζί στην Ντοβίλ, στις 18 Οκτωβρίου,  έστειλε το μήνυμα ότι υπήρχε δυνατότητα χρεοκοπίας μιας χώρας της ευρωζώνης με ζημία και των ιδιωτών πιστωτών, και έβγαλε εκτός τροχιάς το ελληνικό πρόγραμμα.




Απαγορευμένο θέμα


Η κατάσταση άρχισε να αλλάζει στις αρχές του 2011. Στο Eurogroup του Φεβρουαρίου, ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε αναφέρθηκε στο απαγορευμένο θέμα. «Πρέπει να ανοίξουμε το θέμα της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους» είπε. Ο Τρισέ δεν ήθελε να ακούσει λέξη. «Η αναδιάρθρωση δεν είναι θέμα συζήτησης» τόνισε. Στις 6 Απριλίου, ο Παπακωνσταντίνου κάλεσε στο γραφείο του τους επικεφαλής της τρόικας και τους παρουσίασε την πρόταση που είχε ετοιμαστεί στη βάση εισηγήσεων από τράπεζες όπως η Citi, η HSBC, η Deutsche, η Lazard. Η κυβέρνηση ζητούσε να συμπεριληφθεί στη διαπραγμάτευση η συζήτηση για το χρέος. «Ακολούθησε σιωπή. Ο Πόουλ Τόμσεν περίμενε να δει τις αντιδράσεις των υπολοίπων. Ο Ματίας Μορς της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δήλωσε ότι δεν έχει εξουσιοδότηση να διαπραγματευτεί κάτι τέτοιο. Ο Κλάους Μαζούχ της ΕΚΤ βγήκε να κάνει ένα τηλεφώνημα στη Φρανκφούρτη». Την επόμενη ημέρα έφτασε με φαξ στο πρωθυπουργικό γραφείο επιστολή του Τρισέ, ο οποίος επισήμαινε τους σοβαρούς κινδύνους που διέτρεχε η Ελλάδα αν η κυβέρνηση επέμενε. «Μετάφραση: Σταματήστε αμέσως κάθε σχετική συζήτηση, αλλιώς θα διακόψουμε τη λειτουργία του τραπεζικού σας συστήματος» γράφει ο Παπακωνσταντίνου στο βιβλίο του. Τόσο αντίθετος στην αναδιάρθρωση ήταν ο Τρισέ ώστε στη δεύτερη μυστική συνάντηση στο Λουξεμβούργο έφυγε από τη συζήτηση. Οι Γερμανοί όμως είχαν αλλάξει γνώμη για το χρέος και το ΔΝΤ τασσόταν υπέρ της άμεσης αναδιάρθρωσής του. Ενώ η συγκυρία διαμορφωνόταν ευνοϊκά, η σύλληψη του επικεφαλής του ΔΝΤ Ντομινίκ Στρος-Καν βραχυκύκλωσε την τρόικα.

Στο μεταξύ, οι δανειστές άρχισαν να ζητούν πιο σκληρά μέτρα προκειμένου να ηρεμήσουν τις αγορές, όπως ήταν τα 50 δισ. ευρώ από αποκρατικοποιήσεις, το οποίο ανακοίνωσε η τρόικα προκαλώντας σάλο στην Αθήνα. Ο Παπανδρέου αναγκάστηκε να δηλώσει ότι η κυβέρνησή του δεν θα ξεπουλήσει δημόσια περιουσία, αλλά οι αγορές πλέον δεν πείθονταν γιατί ήξεραν ότι το πρώτο πρόγραμμα κατέρρεε και ότι αν αποφασιζόταν δεύτερο θα έπρεπε να περιλαμβάνει και αναδιάρθρωση του χρέους.



Υποχώρηση Τρισέ


Στο άτυπο Eurogroup της 14ης Ιουνίου 2011 ήταν η στιγμή της αναμέτρησης. Η συζήτηση αφορούσε τις επιλογές αν γινόταν αναδιάρθρωση με συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα χωρίς ονομαστικό κούρεμα. Ο Τρισέ δεν ήταν ευχαριστημένος με την τροπή της συζήτησης αλλά ο Σόιμπλε επέμενε: «Χωρίς PSI δεν μπορεί να υπάρξει το νέο πρόγραμμα που έχει ανάγκη η Ελλάδα». Μαζί του συμφώνησε και η Κριστίν Λαγκάρντ. Στο τέλος υποχώρησε ο Τρισέ αλλά μόνο στην ιδέα να υπάρξει ένα οργανωμένο εθελοντικό PSI από την Ελλάδα με τη στήριξη των εταίρων.
Στις 17 Ιουνίου 2011 έγινε ανασχηματισμός της κυβέρνησης και ανέλαβε υπουργός Οικονομικών ο Ευάγγελος Βενιζέλος. Την επόμενη ημέρα πήγε στο Eurogroup έχοντας ελάχιστη ενημέρωση. «Η χώρα σας μας χρωστάει να υποδείξει τα μέτρα με τα οποία θα καλυφθεί το κενό των 5 δισ. ευρώ» του είπε μετά το καλωσόρισμα η Λαγκάρντ. «Δεν μου έχει πει κανείς τίποτα για αυτό» απάντησε ο Βενιζέλος, ο οποίος σύντομα διαπίστωσε ότι οι συνομιλητές του ήθελαν δεσμεύσεις και για τα 50 δισ. ευρώ των αποκρατικοποιήσεων, ενώ ο Γίρκι Κατάινεν, που μόλις είχε πάρει εντολή σχηματισμού εξακομματικής κυβέρνησης στη Φινλανδία, ζητούσε την περίφημη «φινλανδική εγγύηση». Επιπλέον, στο ΔΝΤ υπήρχε κενό εξουσίας. Οι εταίροι πίεζαν να συμφωνηθούν και να ψηφιστούν τα μέτρα του μεσοπρόθεσμου μέχρι τις 30 Ιουνίου. Ο Βενιζέλος τηλεφώνησε μέσα από την αίθουσα που συσκεπτόταν το Eurogroup στον πρόεδρο της ΝΔ Αντώνη Σαμαρά, ζητώντας τη συναίνεσή του για να συνεδριάσει η Βουλή και να ψηφιστούν τα μέτρα με τη διαδικασία του κατεπείγοντος. Τελικά το μεσοπρόθεσμο ψηφίστηκε στις 29 Ιουνίου.



Στο μενού το Grexit


Αυτό αποκατέστησε κάποια εμπιστοσύνη και άνοιξε τον δρόμο για την πρώτη συνάντηση στο Βερολίνο με τον Σόιμπλε στις αρχές Ιουλίου. Ο Βενιζέλος έφθασε στη γερμανική πρωτεύουσα συνοδευόμενος από τον πρόεδρο του ΣΟΕ Γιώργο Ζανιά, ο οποίος είχε παρακολουθήσει από την πρώτη ημέρα την ελληνική τραγωδία, για μια πρώτη συζήτηση για το χρέος. Στο ραντεβού, που ήταν δείπνο σε ένα μεταμοντέρνο γιαπωνέζικο εστιατόριο, πήγαν με ένα μισοχαλασμένο βαν της πρεσβείας, το οποίο αγκομαχούσε να πάρει μπροστά σε κάθε φανάρι που σταματούσε. Εκείνη την ημέρα βρισκόταν σε επίσημη επίσκεψη στο Βερολίνο ο τότε υπουργός Εξωτερικών Σταύρος Λαμπρινίδης, ο οποίος μετακινείτο συνοδεία αστυνομικών αυτοκινήτων και μηχανών που έκλειναν τον δρόμο για να περάσει. Η σακαράκα της πρεσβείας διασταυρώθηκε με τη λιμουζίνα του υπουργού Εξωτερικών στο κέντρο του Βερολίνου και αναγκάστηκε να περιμένει την επίσημη πομπή να περάσει. Ο Βενιζέλος και ο Ζανιάς έφτασαν με την ψυχή στο στόμα στο ραντεβού με τον Σόιμπλε, ο οποίος ρώτησε τον Βενιζέλο αν η Ελλάδα θέλει να συνεχίσει την προσπάθεια παραμονής στην ευρωζώνη και όταν έλαβε θετική απάντηση, πρότεινε να γίνει κανονική αναδιάρθρωση σε δύο βήματα, το πρώτο τον Ιούλιο και το δεύτερο το φθινόπωρο. «Μα σε δύο εβδομάδες είναι προγραμματισμένη η Σύνοδος Κορυφής όπου θα συζητηθεί το θέμα του χρέους» αντέτεινε ο Βενιζέλος. «Δεν πειράζει, ας γίνει η Σύνοδος Κορυφής, εμείς θα ξέρουμε ότι το φθινόπωρο θα γίνει η κανονική αναδιάρθρωση» είπε ο γερμανός υπουργός, ο οποίος δεν εγκατέλειψε ούτε στιγμή το αυστηρό ύφος του και προειδοποίησε τους συνομιλητές του ότι «αν πράγματι θέλετε να μείνετε στην ευρωζώνη θα πρέπει να πάρετε μέτρα». Διαφορετικά το μενού είχε προσωρινό Grexit. Ο Βενιζέλος του απάντησε ότι «μέτρα χωρίς πλαίσιο για το χρέος είναι πηγάδι δίχως πάτο».

Την επόμενη ημέρα η ελληνική αποστολή ταξίδεψε για τη Φρανκφούρτη μαζί με τον τότε πρόεδρο του ΟΔΔΗΧ Πέτρο Χριστοδούλου. Το ξενοδοχείο τους ήταν δίπλα στο κτίριο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας καθώς πρωί-πρωί είχαν ραντεβού με τον Τρισέ και το γεράκι της ΕΚΤ Γιούργκεν Σταρκ. Φθάνοντας, κάθισαν στην εσωτερική αυλή του ξενοδοχείου για να πιουν έναν καφέ και έπεσαν πάνω στον τότε διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου Αθανάσιο Ορφανίδη. «Θα υποστείτε τα πάνδεινα αύριο από τον Τρισέ» τους προειδοποίησε. Μην έχοντας προφτάσει να μιλήσουν με τον διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας Γιώργο Προβόπουλο, οι Βενιζέλος, Ζανιάς και Χριστοδούλου ανεβαίνουν αγχωμένοι στο γραφείο του επικεφαλής της ΕΚΤ. Οταν άνοιξε η πόρτα, είδαν τον Τρισέ να τους υποδέχεται χαμογελαστός και το τραπέζι των συσκέψεων στρωμένο με λινό τραπεζομάντιλο και ένα πλουσιοπάροχο πρωινό. Η συζήτηση ήταν πολύ φιλική και ο Σταρκ, ο οποίος θεωρείτο πολέμιος της Ελλάδας, άψογος. Ο Βενιζέλος προσπάθησε να καλλιεργήσει στους συνομιλητές του την ιδέα της ελληνικής ιδιαιτερότητας που δικαιολογούσε την παρέμβαση στο χρέος.


Η επιβολή του ΕΝΦΙΑ

Στο τέλος Αυγούστου η τρόικα επέστρεψε στην Αθήνα ζητώντας πρόσθετα μέτρα 2,5% του ΑΕΠ, ενώ το πρώτο πρόγραμμα είχε καταρρεύσει και το δεύτερο δεν είχε ακόμη συμφωνηθεί. Ο Βενιζέλος αρνήθηκε, γιατί ήθελε να υπάρχει το καθαρό πλαίσιο του δεύτερου προγράμματος και των μέτρων για το χρέος. Η τρόικα έφυγε από την Ελλάδα, αλλά η κυβέρνηση συνέχισε τις επαφές σε πολιτικό επίπεδο με τους Σόιμπλε, Γιούνκερ και Ρεν, αγωνιώντας να κλείσει τη διαπραγμάτευση. Οι εταίροι ζητούσαν ένα μεγάλο μέτρο το οποίο θα άλλαζε τα δημοσιονομικά δεδομένα. Στη ΔΕΘ το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε την επιβολή του ΕΕΤΗΔΕ, που μετεξελίχθηκε στον ΕΝΦΙΑ.

Ακολούθησε η δραματική συνάντηση Βενιζέλου - Σόιμπλε στον Βρότσλαβ της Πολωνίας, τον Σεπτέμβριο του 2011. Παραμονή του Eco/Fin στο υπόγειο του ξενοδοχείου Μόνοπολ, o γερμανός υπουργός πρότεινε την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ με ανθρωπιστική βοήθεια. Ο Βενιζέλος αρνήθηκε και ο Σόιμπλε όχι μόνο το αποδέχθηκε, αλλά βοήθησε καταλυτικά για το δεύτερο πρόγραμμα, το κούρεμα και την αναδιάρθρωση του χρέους.

Εναν μήνα αργότερα, ο Βενιζέλος διέσχιζε τη λεωφόρο 19th NorthWest στην Ουάσιγκτον έχοντας μόλις ολοκληρώσει τη σύσκεψη με τον Σόιμπλε, στον τελευταίο όροφο του ουρανοξύστη του ΔΝΤ για να πάει στο απέναντι κτίριο της Παγκόσμιας Τράπεζας, όπου ο γερμανός υπουργός του είχε κλείσει μυστική συνάντηση με τον Μάριο Ντράγκι, ο οποίος θα διαδεχόταν τον Τρισέ στην ΕΚΤ. Το σχέδιο για το «κούρεμα» είχε ολοκληρωθεί αλλά δεν είχαν συμφωνήσει ακόμη όλοι οι κρίσιμοι παίκτες και έτσι όλες οι προφυλάξεις ήταν αναγκαίες. Επιστρέφοντας στο λόμπι του ΔΝΤ, όπου τον περίμεναν οι Ζανιάς, Χριστοδούλου και Παναγιώτης Ρουμελιώτης, έπεσε πάνω στον Λουκά Παπαδήμο, ο οποίος παρακολουθούσε τη Σύνοδο του ΔΝΤ, αλλά δεν μπορούσε να του αποκαλύψει το παραμικρό.




Νέο δάνειο 130 δισ.


Η αντικατάσταση του Τρισέ από τον Ντράγκι άνοιξε τον δρόμο για το μεγάλο PSI. Στις 21 Οκτωβρίου συνεδρίαζε το Eurogroup και στις 22 Οκτωβρίου υπήρχε Σύνοδος Κορυφής στις Βρυξέλλες. Από το ξενοδοχείο «Κόνραντ», όπου διέμενε η ελληνική αποστολή, πραγματοποιήθηκε μια δραματική τηλεδιάσκεψη του Βενιζέλου με τις διοικήσεις των ελληνικών τραπεζών, οι οποίες είχαν συγκεντρωθεί στο γραφείο του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, στην Αθήνα, και τους ανακοινώνει ότι είναι πιθανό ένα κούρεμα των ομολόγων της τάξεως του 50%. Στο «Κόνραντ» έμενε και ο Σαλί Μπερίσα και όποτε έβλεπε τον έλληνα υπουργό τον ρωτούσε πειραχτικά: «Τι γίνεται με το ελληνικό χρέος;».

Η Σύνοδος Κορυφής μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις αποφάσισε το νέο δάνειο των 130 δισ. ευρώ, τη σημαντική βελτίωση των όρων δανεισμού και το κούρεμα του δημοσίου χρέους που κατείχε ο ιδιωτικός τομέας κατά 50%. Ο Παπανδρέου ανακοίνωσε το εντυπωσιακό πακέτο σε συνέντευξη Τύπου τα ξημερώματα της 27ης Οκτωβρίου, αλλά την επόμενη ημέρα διαδραματίστηκαν θλιβερά επεισόδια στην παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου σε βάρος του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια. Η κυβέρνηση αποσταθεροποιήθηκε, ο Παπανδρέου ανακοίνωσε το δημοψήφισμα και μετά τη δραματική συνάντηση των Καννών, παραιτήθηκε και αντικαταστάθηκε από τον Λουκά Παπαδήμο. Από τον Νοέμβριο του 2011 ως τον Φεβρουάριο του 2012 πραγματοποιήθηκε μια εξαιρετικά δύσκολη διπλή διαπραγμάτευση, με τον διεθνή ιδιωτικό τομέα για το «κούρεμα» του χρέους ώστε αυτό να μην προκαλέσει αντιδικία, πτώχευση και φαινόμενα τύπου Αργεντινής, και με τους εταίρους για το δεύτερο πρόγραμμα.



Από τις «αυταπάτες» στον ρεαλισμό


Η διάσταση απόψεων ανάμεσα στο ΔΝΤ και στους Ευρωπαίους για το ελληνικό χρέος οδήγησε μετά τον Νοέμβριο του 2012 σε αόριστες και γενικόλογες διατυπώσεις στις αποφάσεις του Eurogroup που κάλυπταν τις αντιθέσεις τους. Οταν ο ΣΥΡΙΖΑ κέρδισε τις εκλογές, έσβησε όλα τα επιτεύγματα των προηγούμενων. Το PSI δαιμονοποιήθηκε και η απόφαση του 2012 καταγγέλθηκε. Η θεωρία του Γιάνη Βαρουφάκη ήταν ότι η Ελλάδα έπρεπε να αποδράσει από τη φυλακή του χρέους (από το... Μνημονιστάν), απειλώντας ακόμα και με Grexit, προκειμένου να οπισθοχωρήσουν οι εταίροι και να δεχθούν τη διαγραφή του. Για αυτό αρνήθηκε τα χρήματα της προληπτικής πιστωτικής γραμμής που τότε θα προστάτευαν τη χώρα από την πτώχευση. Ο Αλέξης Τσίπρας δήλωνε ότι θα ζητούσε διεθνή διάσκεψη για το ονομαστικό «κούρεμα» του χρέους. Η Πρόεδρος της Βουλής Ζωή Κωνσταντοπούλου συγκρότησε την Επιτροπή Αλήθειας για το Δημόσιο Χρέος, με αριστερούς ακτιβιστές από την Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική, η οποία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Ελλάδα δεν έπρεπε να πληρώσει το χρέος γιατί ήταν παράνομο, αθέμιτο και επονείδιστο. Η εναρκτήρια συνεδρίαση της Επιτροπής ήταν πανηγυρική, παρουσία του Πρωθυπουργού και του Προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου. Η κατάληξή της ήταν η γελοιοποίησή της και η άμεση κατάργησή της όταν ανέλαβε Πρόεδρος της Βουλής ο Νίκος Βούτσης. Η Επιτροπή Αλήθειας, αντί να διαγράψει το χρέος, χρέωσε τον προϋπολογισμό της Βουλής με 112.000 ευρώ.




Σαφάρι στα αποθεματικά


Ο Γιάνης Βαρουφάκης ζούσε το έπος της «ελληνικής άνοιξης», το οποίο περιγράφει αναλυτικά στο βιβλίο του «Ανίκητοι Ηττημένοι» (εκδόσεις Πατάκη). Η προσπάθειά του ξεκίνησε εντυπωσιακά στην έδρα του ΔΝΤ, όπου ο Πόουλ Τόμσεν του είπε, όπως γράφει, ότι το σχέδιο που του παρουσίασε δεν αρκούσε. «Χρειάζεται κάτι ριζοσπαστικότερο - μια άμεση διαγραφή του χρέους σας». Σύντομα όμως όλοι οι εκπρόσωποι των θεσμών στράφηκαν εναντίον του υπουργού Οικονομικών και τον Απρίλιο, στο Eurogroup της Ρίγα, τον απομόνωσαν. Στις 8 Ιουνίου ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε επανέλαβε την πρότασή του για προσωρινή έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Λίγες ημέρες αργότερα, ο Αλέξης Τσίπρας έδωσε συνέντευξη στην «Corriere della Sera» και σε ερώτηση για τις συνέπειες ενδεχόμενης πτώχευσης της Ελλάδας απάντησε: «Θα σήμαινε την αρχή του τέλους για την ευρωζώνη». Ο κ. Βαρουφάκης αντιλήφθηκε αργά ότι οι εταίροι δεν νοιάζονταν για τις απειλές της κυβέρνησης επειδή ήξεραν ότι υπήρχαν διαθέσιμα στη γενική κυβέρνηση (σε ασφαλιστικά ταμεία, νοσοκομεία, δήμους κ.α.) και πίεζαν «έχετε κι άλλα λεφτά. Ψάξτε να τα βρείτε». Οταν η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ άρχισε το σαφάρι των διαθεσίμων, κανένας δεν ήξερε πόσα χρήματα υπήρχαν και εξεπλάγησαν από το τελικό αποτέλεσμα. Ο υπουργός Οικονομικών προειδοποίησε τον κ. Τσίπρα ότι οι εταίροι άφηναν τη χώρα να «στεγνώσει» από ρευστό, αλλά τότε είχε ξεκινήσει ήδη η αντίστροφη μέτρηση, η οποία κατέληξε στα σχέδια για παράλληλο νόμισμα, το plan X, τα capital controls και το δημοψήφισμα.




Το αίτημα στον Πούτιν


Στις 19 Ιουνίου πραγματοποιήθηκε επίσκεψη κυβερνητικού κλιμακίου με επικεφαλής τον Αλέξη Τσίπρα στην Αγία Πετρούπολη, όπου ετέθη απευθείας στον Βλαντίμιρ Πούτιν η πρόταση για ρωσική χρηματοδότηση της ΔΕΠΑΝΕ (της δημόσιας εταιρείας που θα συμμετείχε στην κοινοπραξία κατασκευής του αγωγού φυσικού αερίου Turkish Stream) με 3-5 δισ. ευρώ. Τα χρήματα αυτά σκόπευε να τα χρησιμοποιήσει η κυβέρνηση για να αγοράσει ελληνικό χρέος. Το αίτημα δεν είχε τύχη. Από τις 21 ως τις 26 Ιουνίου έγιναν τέσσερα Eurogroup και μία Σύνοδος Κορυφής· η διαπραγμάτευση με τους δανειστές οδηγούνταν σε αδιέξοδο. Την 26η Ιουλίου ο Γιώργος Χουλιαράκης επιδίωξε να βρει διέξοδο την έσχατη ώρα. Συναντήθηκε στις Βρυξέλλες με τον διευθυντή του γαλλικού υπουργείου Οικονομικών 
και ειδήμονα στα δημόσια οικονομικά Μπρούνο Μπεζάρ και του ζήτησε να αναλάβει ρόλο μεσολαβητή. 

Ενημερώθηκε και ο κ. Τσίπρας που βρισκόταν στη Σύνοδο Κορυφής και τη σκυτάλη των επαφών παρέλαβε ο επικεφαλής του ΟΔΔΗΧ Στέλιος Παπαδόπουλος. Οι κ.κ. Μπεζάρ, Παπαδόπουλος, Μάρκο Μπούτι από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Τόμας Βίζερ (EuroWorking Group) και στελέχη του ESM συναντήθηκαν για να συζητήσουν τις δυνατότητες διαχείρισης του ελληνικού χρέους, καθώς τα σχέδια συμφωνίας των προηγούμενων ημερών δεν περιελάμβαναν ελάφρυνση στο χρέος. Η κυβερνητική αποστολή αναχώρησε από τις Βρυξέλλες, αλλά έμειναν πίσω οι κ.κ. Χουλιαράκης και Παπαδόπουλος για να συνεχίσουν τις συζητήσεις. Ο επικεφαλής του ΟΔΔΗΧ ζητούσε να αναχρηματοδοτηθούν τα ελληνικά ομόλογα που είχαν στην κατοχή τους η ΕΚΤ και οι κεντρικές τράπεζες της ευρωζώνης. Οι συνομιλητές του πρότειναν να μεταβιβαστούν τα κέρδη από αυτά τα ομόλογα στην Ελλάδα προκειμένου να καλύψει τις υποχρεώσεις της. Εγινε και δεύτερη σύσκεψη ώστε να διαπιστωθεί πόσο κοντά σε συμφωνία ήταν οι δύο πλευρές, αλλά τότε ο κ. Χουλιαράκης δέχθηκε ένα τηλεφώνημα από την Αθήνα και ενημερώθηκε ότι το Υπουργικό Συμβούλιο είχε αποφασίσει να διεξαχθεί το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου. Η διαχείριση του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος και η συμφωνία για το τρίτο μνημόνιο οδήγησαν στη διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ, στην αποχώρηση 25 βουλευτών υπό τον Παναγιώτη Λαφαζάνη και στις εκλογές του Σεπτεμβρίου.



Η εποχή Τσακαλώτου

Με τον Ευκλείδη Τσακαλώτο, τον επόμενο υπουργό Οικονομικών, οι εταίροι βρήκαν συνομιλητή και συνεννόηση. Σε ό,τι αφορούσε το χρέος, εγκαταλείφθηκε η ρητορική της διαγραφής και οι συζητήσεις επέστρεψαν στο πλαίσιο του 2012, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έγιναν ευκολότερες. Οι βασικοί σταθμοί της διαπραγμάτευσης ήταν δύο. Το Eurogroup του Μαΐου 2016, όπου αποφασίστηκε να κινηθούν οι θεσμοί σε τρία στάδια: βραχυπρόθεσμο, μεσοπρόθεσμο (2018) και μακροπρόθεσμο. Είχε προηγηθεί στο παρασκήνιο έντονη σύγκρουση Βόλφγκανγκ Σόιμπλε με τον Πόουλ Τόμσεν για τον ρόλο του ΔΝΤ, σε μια συνάντηση που ήταν επίσης παρόντες οι Γερούν Ντάισελμπλουμ και Μπρούνο Λεμέρ. Οταν εκλήθησαν οι κ.κ. Τσακαλώτος και Χουλιαράκης και τους ανακοινώθηκε ότι συζητούσαν τη συμμετοχή του ΔΝΤ χωρίς χρήματα και τη μετάθεση της ελάφρυνσης του χρέους, ο έλληνας υπουργός έχασε το χρώμα του σχολιάζοντας ότι «ακυρώνεται η επιστροφή στην ανάπτυξη».

Ο δεύτερος σταθμός ήταν τα Eurogroup του Μαΐου και του Ιουνίου 2017, όπου παρουσιάστηκε η γαλλική φόρμουλα, σύμφωνα με την οποία θα συνδεόταν το χρέος με τον ρυθμό ανάπτυξης. Το ΔΝΤ αποδεχόταν το γαλλικό σχέδιο, αλλά οι Γερμανοί το απέρριψαν. Στο τέλος το εγκατέλειψαν και οι Γάλλοι, ίσως επειδή κατάλαβαν ότι δεν θα δούλευε.


Η πρόταση του Βερολίνου που έγινε δεκτή


Το Βερολίνο παρουσίασε τη δική του πρόταση που έγινε αποδεκτή στο Eurogroup της 21ης Ιουνίου 2018 και αφορά δεκαετή περίοδο χάριτος για τα 96 από τα 130 δισ. ευρώ των δανείων του EFSF. Η ρύθμιση αυτή αποτελεί ένα ακόμη βήμα στη διαδικασία ελάφρυνσης του χρέους που ξεκίνησε με την παρέμβαση του 2012. Είχαν προηγηθεί, μετά την ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης τον Ιούνιο του 2017, η εφαρμογή των βραχυπρόθεσμων μέτρων (κλείδωμα επιτοκίων από τον ESM μέσω swap) και στη συνέχεια οι ανταλλαγές ομολόγων με τις δοκιμαστικές εκδόσεις τριετών και επταετών ομολόγων που έκανε ο ΟΔΔΗΧ.

Οι κινήσεις αυτές ξεκίνησαν τον περσινό Ιούλιο και ολοκληρώθηκαν τον περασμένο Μάρτιο. Τα βραχυπρόθεσμα μέτρα για το χρέος αποτιμώνται αυτή τη στιγμή από τον ESM σε 60 δισ. ευρώ. Τα μεσοπρόθεσμα μέτρα περιλαμβάνουν την επιμήκυνση των ωριμάσεων των ελληνικών ομολόγων, την παράταση της περίοδου χάριτος για την αποπληρωμή κεφαλαίου και τόκων για τα δάνεια του EFSF, του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, ως και το 2032. Η ρύθμιση αφορά δάνεια 100 δισ. ευρώ και, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος, δίνει σημαντική ανάσα στη χώρα, αν και πρόκειται για μια συμφωνία προσαρμοσμένη περισσότερο στις γερμανικές ανάγκες και στην ανάγκη να αποσοβηθεί η κρίση στη γερμανική κυβέρνηση και λιγότερο στις πραγματικές ανάγκες της Ελλάδας. 



Το μεγαλύτερο «κούρεμα» όλων των εποχών


Στις 21 Φεβρουαρίου 2012 πραγματοποιήθηκε το κρίσιμο Εurogroup στο οποίο οριστικοποιήθηκαν το δεύτερο πρόγραμμα και το PSI. Η Ελλάδα είχε πλέον ένα εντυπωσιακό πακέτο, το μεγαλύτερο «κούρεμα» χρέους όλων των εποχών και την πρώτη δόση του δεύτερου δανείου ύψους 75 δισ. ευρώ με ελάχιστο επιτόκιο. Οταν όμως η συμφωνία έφθασε στην ελληνική Βουλή, ακρωτηριάστηκαν το ΠαΣοΚ (έμεινε με 130 βουλευτές) και η ΝΔ (έμεινε με 62 βουλευτές). Ακόμα και ο ΛΑΟΣ του Γιώργου Καρατζαφέρη, που είχε αποχωρήσει πριν από δύο ημέρες από την κυβέρνηση, έχασε 2 βουλευτές. Ο αριθμός των ανεξάρτητων βουλευτών ανήλθε σε 52! Εξω από το Κοινοβούλιο, η Αθήνα καιγόταν από βίαιες διαδηλώσεις.

Η μάχη του PSI δεν ξεκίνησε με τα καλύτερα προγνωστικά. Οι εταίροι έθεσαν όριο συμμετοχής στο PSI το 95%, δηλαδή σχεδόν καθολική συμμετοχή. Η 9η Μαρτίου ήταν η μεγάλη ημέρα. Η συμμετοχή πλησίαζε τον στόχο και ο Γιώργος Ζανιάς ενημέρωσε το EuroWorking Group: «Αποστολή εξετελέσθη». «Γιώργο, θυμάσαι ότι ο στόχος είναι 95%!» του υπενθύμισε δύσπιστα ο Πόουλ Τόμσεν. «Το γνωρίζω» απάντησε εκείνος. Ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ κάλεσε αμέσως το Eurogroup σε τηλεδιάσκεψη και ο Ευάγγελος Βενιζέλος ανακοίνωσε το τελικό ποσοστό συμμετοχής: 97,5%! Οι ομόλογοί του υποδέχθηκαν την ανακοίνωση με παρατεταμένη σιωπή και έκπληξη. Ο Γιούνκερ και ο Μάριο Μόντι εξέφρασαν τα συγχαρητήριά τους. Τα σενάρια του Grexit ακυρώθηκαν.

Μετά τις εκλογές του Ιουνίου του 2012 σχηματίστηκε κυβέρνηση συνεργασίας ΝΔ, ΠαΣοΚ και ΔΗΜΑΡ με υπουργό Οικονομικών τον Γιάννη Στουρνάρα. Η υπόθεση του χρέους συνέχιζε να απασχολεί την κυβέρνηση αλλά και τους εταίρους. Το ΔΝΤ, μέσω του Τόμσεν, επεδίωκε περαιτέρω «κούρεμα» του χρέους, αλλά οι Ευρωπαίοι δεν ήθελαν ούτε να το ακούσουν, γιατί θα «κουρευόταν» μόνο το δικό τους κομμάτι του δανείου, όχι του ΔΝΤ, καθώς απαγορεύεται από το καταστατικό του. Κανένα ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν θα δεχόταν τέτοια συμφωνία. Τον Νοέμβριο του 2012, έπειτα από διαβουλεύσεις 14 ωρών, το Eurogroup κατέληξε στη μόνη χειροπιαστή απόφαση που έλαβε για το ελληνικό χρέος: Αν η Ελλάδα κατάφερνε να έχει πρωτογενή πλεονάσματα, θα γινόταν περαιτέρω παρεμβάσεις στο χρέος ώστε το 2020 να φθάσει στο 120% του ΑΕΠ και το 2022 κάτω από το 110% του ΑΕΠ. Τα ποσοστά αυτά επιλέχθηκαν κατ’ αναλογία με το χρέος της Ιταλίας, που τότε ήταν αρκετά υγιές. Μέχρι το τέλος του έτους πραγματοποιήθηκε και η επαναγορά ομολόγων που προέβλεπε η απόφαση του Eurogroup. Με 11 δισ. ευρώ έσβησε χρέος ονομαστικής αξίας 30 δισ. ευρώ· αυτό σήμαινε μείωση του χρέους περισσότερο από το 40% της παρούσας αξίας. Μέχρι να συμβούν αυτά, ο Γιάννης Στουρνάρας χρειάστηκε να αναχαιτίσει τις διαρκείς επιθέσεις της αυστριακής ομολόγου του Μαρία Φέχτερ, η οποία ενεργώντας ως εκπρόσωπος της γερμανικής συμμαχίας πρότεινε στο Eurogroup τη δημιουργία ειδικού λογαριασμού στο Λουξεμβούργο για τα δάνεια διάσωσης της Ελλάδας, ώστε οι δανειστές να διασφαλίσουν τη σωστή χρήση τους.

Πηγή: tovima.gr

26