Μετά τα μνημόνια, η μετέωρη επιστροφή στην ομαλότητα

21 Αυγούστου 2018, 15:54 | Η κρίση του χρέους

Μετά τα μνημόνια, η μετέωρη επιστροφή στην ομαλότητα

του Παλαιολόγου Γιάννη

«Είναι ανάγκη, εθνική και επιτακτική, να ζητήσουμε και επισήμως από τους εταίρους μας στην Ευρωπαϊκή Ενωση την ενεργοποίηση του μηχανισμού στήριξης που από κοινού δημιουργήσαμε». Η εικόνα είναι χαραγμένη στη συλλογική μας μνήμη: ο Γιώργος Παπανδρέου, υπό τον ανοιξιάτικο ήλιο και με φόντο τη γραφική προκυμαία του Καστελλόριζου, ανακοινώνει την προσφυγή της χώρας σε αυτούς που θα αντικαθιστούσαν τις αγορές ως πιστωτές της, τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Είναι η 23η Απριλίου του 2010.

Κανείς δεν φανταζόταν τότε πόσο διαρκούσε το ειδικό καθεστώς, πόσο επώδυνη θα ήταν η διεκδίκηση της επανόδου στην ομαλότητα. Οι αρχικές προσδοκίες για επιτυχή εφαρμογή του –πρώτου εκ τριών, όπως αποδείχθηκε– προγράμματος εξανεμίστηκαν σε λίγους μήνες. Ακολούθησαν διαδοχικές ακροβασίες, ολοένα και πιο κοντά στο κενό.

Η συνθηκολόγηση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ τον Ιούλιο του 2015 και η υπογραφή του τρίτου μνημονίου απομάκρυναν το φάσμα του Grexit. Αλλά η ομαλότητα, ακόμα και μετά τις 20 Αυγούστου, παραμένει φευγαλέα. Η Ελλάδα συνεχίζει να είναι, όπως την είχε χαρακτηρίσει τον Σεπτέμβριο του 2012 ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, «ειδική περίπτωση». Υπήρχαν από την αρχή φωνές, εντός και εκτός των τειχών, που δεν πίστευαν ότι το πρόγραμμα βγαίνει. Ως μέλος της Ευρωζώνης, η Ελλάδα δεν είχε τη δυνατότητα υποτίμησης του νομίσματός της, ενώ το χρέος της ήταν ήδη δυσθεώρητο (με τη διαδικασία αναθεώρησης θα έκλεινε στο 127% του ΑΕΠ για το 2009). Στο Ταμείο, δεδομένου του δυσανάλογου μεγέθους του κυοφορούμενου δανείου προς την Ελλάδα, σημαντικοί αξιωματούχοι υπενθύμιζαν τον κανόνα «Οχι άλλες Αργεντινές» και έθεταν την εκ προτέρων αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους ως όρο για τη συμμετοχή του ΔΝΤ στο πρόγραμμα.

Ο Ντομινίκ Στρος-Καν τελικά, θεωρώντας ότι η συμμετοχή στο ελληνικό πρόγραμμα ήταν ζωτικής σημασίας για το ίδιο το Ταμείο –και ίσως και για τις δικές του προεδρικές φιλοδοξίες στις γαλλικές εκλογές του 2012– αγνόησε τις αντιδράσεις αυτές. Το αποτέλεσμα ήταν να τεθούν ασφυκτικοί δημοσιονομικοί στόχοι – πρωτογενές πλεόνασμα ύψους 5,9% του ΑΕΠ το 2014, 6% από το 2015 και άνω του 5% ώς και το 2020. Μιλώντας στη συνεδρίαση του εκτελεστικού συμβουλίου του Ταμείου στις 9 Μαΐου του 2010, ο εκπρόσωπος της Βραζιλίας, Πάουλο Νογκέιρα Μπατίστα, έλεγε ότι το ελληνικό πρόγραμμα δεν αφορούσε τη διάσωση της Ελλάδας, που θα «υποστεί μία εξουθενωτική προσαρμογή», αλλά των «ιδιωτών κατόχων ελληνικού χρέους, που είναι κυρίως ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα».

Ακολούθησαν η ανάπαυλα του καλοκαιριού, η θετική πρώτη αξιολόγηση, τα εύσημα στον Γιώργο Παπακωνσταντίνου κατά τις φθινοπωρινές συναντήσεις του ΔΝΤ. Η υποτροπή, όμως, δεν άργησε. Η απόφαση Σαρκοζί-Μέρκελ τον Οκτώβριο στη Ντοβίλ για συμμετοχή των ιδιωτών σε μελλοντικές αναδιαρθρώσεις κρατικού χρέους στην Ευρωζώνη άνοιξε τον ασκό του Αιόλου, δίνοντας εκ νέου το έναυσμα για τη γενίκευση της ευρωκρίσης. Με την Ιρλανδία να υποχρεώνεται κι αυτή να προσφύγει στην τρόικα, το ζήτημα της ελάφρυνσης του ελληνικού χρέους άρχισε να συζητείται στα αρμόδια όργανα ήδη από τις αρχές του 2011.

Στους 18 μήνες που ακολουθούν, η χώρα θα βρεθεί επανειλημμένως με την πλάτη στον τοίχο. Στο εσωτερικό, το κύμα της οργής κατά των μέτρων του μνημονίου γιγαντώνεται, με το κίνημα των «Αγανακτισμένων» να καταλαμβάνει την πλατεία Συντάγματος, να πολιορκεί τη Βουλή και να προπηλακίζει βουλευτές, να συζητεί για την άμεση δημοκρατία και να ακούει τις επαναστατικές θεωρίες μελλοντικών υπουργών του ΣΥΡΙΖΑ. Το μεσοπρόθεσμο ψηφίζεται στα τέλη Ιουνίου, έχοντας παρ’ ολίγον οδηγήσει σε παραίτηση τον Γιώργο Παπανδρέου και έχοντας πνίξει το κέντρο της Αθήνας στα δακρυγόνα. Στο διεθνές μέτωπο, η αρχική πρόταση του Ιουλίου για την αναδιάρθρωση του χρέους γρήγορα θα κριθεί ανεπαρκής (κυρίως από το Βερολίνο), οδηγώντας στην πιο ριζοσπαστική συμφωνία για κούρεμα 50% των ομολόγων σε ιδιωτικά χέρια (Οκτώβριος του 2011). Εν τω μεταξύ, τον Σεπτέμβριο, ο νέος υπουργός Οικονομικών Ευάγγελος Βενιζέλος έχει δεχθεί την πρόταση του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε για αποχώρηση της Ελλάδας από το ευρώ, την οποία και έχει απορρίψει χωρίς περαιτέρω συζήτηση.

Από το 2011 στο σήμερα

Μετά την αρχική συμφωνία για το PSI, o Γιώργος Παπανδρέου σοκάρει τους πάντες, προκηρύσσοντας δημοψήφισμα για την επικύρωσή της. Η κίνησή του προκαλεί την έντονη αντίδραση των Μέρκελ-Σαρκοζί, οι οποίοι τον καλούν στις Κάννες και του λένε ευθέως ότι το δημοψήφισμα μπορεί να αφορά μόνο την παραμονή ή μη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη. Το δημοψήφισμα ακυρώνεται, ο Παπανδρέου παραιτείται από την πρωθυπουργία, και αντικαθίσταται από τον Λουκά Παπαδήμο. Το 2011 είναι η χειρότερη χρονιά της κρίσης: η ύφεση ξεπερνά το 9%, ο δείκτης ανεργίας σκαρφαλώνει πάνω από το 20%, όπου θα παραμείνει για επτά χρόνια. Η ομαλότητα είναι ένα μακρινό όνειρο.

Τα πράγματα οδηγούνται εκ νέου σε κρίση στο πρώτο μισό του 2012. Παρά την επιτυχή ολοκλήρωση του PSI (τελικό ποσοστό κουρέματος 53,5%, συμμετοχή 97%) και την υπογραφή του δεύτερου μνημονίου, οι εκλογές του Μαΐου φέρνουν στη δεύτερη θέση τον ΣΥΡΙΖΑ, που απορρίπτει το μνημονιακό πλαίσιο, ενώ μπαίνουν ισχυρά στη Βουλή οι επίσης ακραία αντιμνημονιακοί Ανεξάρτητοι Ελληνες και η φασιστική Χρυσή Αυγή. Στις επαναληπτικές εκλογές του Ιουνίου, επικρατεί οριακά η Ν.Δ., η οποία σχηματίζει κυβέρνηση μαζί με το ΠΑΣΟΚ. Ο φόβος του Grexit υποχωρεί – αλλά μόνο προσωρινά.

Η τρικομματική συγκυβέρνηση γίνεται δικομματική το καλοκαίρι του 2013, με αφορμή το κλείσιμο της ΕΡΤ. Η Γερμανία δεν δείχνει να συγκινείται από την πρόωρη επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος τη χρονιά εκείνη και δεν συναινεί στην παροχή ελάφρυνσης χρέους, που ίσως άλλαζε τους πολιτικούς συσχετισμούς στην Ελλάδα.

Μετά την απόρριψη αυτή, και την ήττα στις ευρωεκλογές, είναι φανερό ότι οι μέρες του κ. Σαμαρά είναι μετρημένες. Η κυβέρνηση καταρρέει τελικά τον Δεκέμβριο το 2014, μην έχοντας τις ψήφους στη Βουλή για την εκλογή νέου Προέδρου της Δημοκρατίας.

Το πρώτο εξάμηνο Τσίπρα ήταν η περίοδος του μεγαλύτερου κινδύνου για τη χώρα. Με την Ευρωζώνη θωρακισμένη, οι πειραματισμοί του άπειρου πρωθυπουργού και του Γ. Βαρουφάκη ενισχύουν τη γραμμή Σόιμπλε, φέρνουν τη χώρα μία ανάσα από την έξοδο. Η μεταστροφή Τσίπρα τον Ιούλιο αποτρέπει τα χειρότερα και, με την επανεκλογή του εισερχόμαστε στη «συστημική» περίοδο της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Είναι οι μέρες της δημοσιονομικής υπεραπόδοσης, της αγαστής σχέσης με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, της επιστροφής σε θετικούς δείκτες ανάπτυξης.

Η ανάκαμψη, όμως, είναι αναιμική, οι νέες δουλειές κακοπληρωμένες, η παραγωγικότητα χαμηλή. Η δημογραφική κρίση αναμένεται να λάβει δραματικές διαστάσεις, με σοβαρές επιπτώσεις στην οικονομία, η διάβρωση των θεσμών έχει επιταχυνθεί και η πελατειακή λογική στη δημόσια διοίκηση παραμένει ακλόνητη. Η κομματική πόλωση, μία από τις βασικές αιτίες της κακοδαιμονίας της οκταετίας, παραμένει στο κόκκινο. Γι’ αυτούς τους λόγους και άλλους, η επιτήρηση μετά τις 20 Αυγούστου θα είναι σημαντικά στενότερη από ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη χώρα που χρειάστηκε πρόγραμμα προσαρμογής.

Τα μνημόνια τελείωσαν. Η ομαλότητα απέχει ακόμα πολύ.

πηγή: kathimerini.gr

25

Έντυπη