Ζυγίζοντας τον πλούτο της Ελλάδας

Το βιβλίο πρόκειται να κυκλοφορήσει την Πέμπτη 2 Μαΐου από τις εκδόσεις Πατάκη και σήμερα η «Κ» προδημοσιεύει ενδεικτικά αποσπάσματα από τον επιλογικό στοχασμό του συγγραφέα, που αφορά τη σημερινή κατάσταση.

«Νομίζω ότι αξίζει τον κόπο στο σημείο αυτό να επαναλάβω ότι από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 η Ελλάδα αντιδρά με έναν ιδιαίτερο τρόπο στις νέες συνθήκες της παγκοσμιοποίησης. Στον τομέα της πολιτικής η χώρα εγκαινιάζει και πρωτοπορεί, υπό την έννοια αυτή, στη διαδικασία που είναι γνωστή ως democratic globalization και η οποία αποτελούσε τη μία από τις δύο συνιστώσες της παγκοσμιοποίησης. Στο πεδίο ωστόσο της δεύτερης συνιστώσας, της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, η χώρα έκανε οτιδήποτε μπορούσε για να αποφύγει την πραγματικότητα. (...)

Καθώς πλησίαζε η ημερομηνία της τυπικής εξόδου από το καθεστώς των μνημονίων το καλοκαίρι του 2018, οι δηλώσεις του πολιτικού προσωπικού, εγχωρίου αλλά και αλλοδαπού, σχετικά με το τι θα επακολουθήσει πολλαπλασιάζονταν, άλλοτε εν είδει θριαμβολογίας και άλλοτε με αναφορές στο νέο, άτυπο, μνημόνιο που είχε συναφθεί με τους δανειστές.

Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν ο επίτροπος της Ευρωπαϊκής Ενωσης για τις Οικονομικές και Νομισματικές Υποθέσεις Πιερ Μοσκοβισί χρησιμοποίησε σε ομιλία του ενώπιον των επιτροπών του ελληνικού Κοινοβουλίου εκφράσεις που επεδίωκαν να σηματοδοτήσουν το τέλος μιας εποχής, την έναρξη μιας άλλης. (...) Η ευχή του ωστόσο, με την οποία έκλεισε την ομιλία του, δεν ήταν εκείνη που θα περίμενε κανείς από κάποιον που πιστεύει πως η Ελλάδα είναι στην τελική ευθεία μιας μακρόχρονης και εξαιρετικά επίπονης για τον πληθυσμό της περιόδου: «Η ευχή μου είναι η Ελλάδα να επανέλθει στην κανονικότητα, δηλαδή να είναι μία κυρίαρχη χώρα με όλα τα δικαιώματα και όλα τα καθήκοντα». Ευχή που ηχεί παράδοξα λίγο μόλις καιρό πριν η χώρα αρχίσει τους εορτασμούς για τα 200 χρόνια από την έναρξη του Πολέμου της Ανεξαρτησίας. (...)

Οσο και αν καταγγέλλουμε την παγκοσμιοποίηση, είναι αδύνατον να βρεθούμε απομονωμένοι στον κόσμο. Το Brexit και η κατάρρευση των καθεστώτων στη Μέση Ανατολή, οι πολιτικές του Ερντογάν, αλλά και οι συνεχείς αμφισβητήσεις των ευρωπαϊκών θεσμών και διαδικασιών, οι πολιτικές της διοίκησης Τραμπ, ο αναθεωρητισμός κάποιων εκ των γειτόνων μας, είναι μερικά μόνο από τα συστατικά της διαδικασίας αποπαγκοσμιοποίησης, κοντά στα οποία θα πρέπει να συνυπολογίσουμε και όσα δεν κυκλοφορούν στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και ιστοσελίδων. Οι αυξήσεις π.χ. των εισαγωγικών δασμών από τη διοίκηση Τραμπ, το ενδεχόμενο ενός οικονομικού πολέμου με την Κίνα ή την Ε.Ε., ή και με τις δύο, αποτελούν ένα εξίσου ανησυχητικό φαινόμενο για το μέλλον όσο και τα υπόλοιπα, πολύ πιο γνωστά, στοιχεία που ανέφερα. Επομένως η Ελλάδα καλείται να λειτουργήσει μέσα σε ένα περιβάλλον εξαιρετικά μεγάλης αστάθειας και αβεβαιότητας, γεγονός που θα επιδεινώσει τις προοπτικές της οικονομίας της εφόσον αυτή δεν μπορέσει να μπει σε μια τροχιά ταχείας και υψηλής ανάπτυξης. (...)

Στην πραγματικότητα το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα βρίσκεται μακράν του να είναι οικονομικό. Πρόκειται για ένα αμιγώς πολιτικό πρόβλημα, το οποίο δείχνει να φτάνει στην κορύφωσή του. Αν το πολιτικό σύστημα της χώρας είναι εκείνο που την οδήγησε στην καταστροφική κρίση, το ίδιο σύστημα δείχνει ότι δεν είναι σε θέση να τη σπρώξει προς την έξοδο και να τη βάλει σε μια τροχιά σύγκλισης με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, τη μοναδική δυνατότητα που έχει η χώρα για να μην αντιμετωπίσει δεινά πολύ χειρότερα από αυτά που έζησε μέχρι σήμερα. Οχι μόνο αυτό, αλλά η εμπειρία του 2014-2015 δείχνει ότι, τη στιγμή που θα μπορούσε να είχε ήδη γίνει κάτι, ήταν το πολιτικό σύστημα που εμπόδισε την Ελλάδα να ανασάνει. (...)

Στην πραγματικότητα η χώρα διολισθαίνει αργά αλλά σταθερά σε μια κατάσταση όπου θα χρειαστεί να αντιμετωπίσει ένα τρίλημμα μεταξύ δημοκρατίας, μεγέθυνσης και παγκοσμιοποίησης, για να προσαρμόσω σε εθνικούς όρους το παράδοξο της παγκοσμιοποίησης του Ρόντρικ (D. Rodrik, «Η οφθαλμαπάτη των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων», «Τα Νέα», 10-11/10/2015). Ή, πιο ειδικά, για να το φέρω στα μέτρα της Ελλάδας, το τρίλημμα έχει να κάνει με τη δυνατότητα να πετύχουμε ταυτόχρονα μεγέθυνση, δημοκρατία και τη συμμετοχή μας στο ευρώ. Με βάση τα σημερινά δεδομένα, δεν φαινόμαστε ικανοί να πετύχουμε και τους τρεις στόχους ταυτοχρόνως.

Θα πρέπει να θέσουμε προτεραιότητες ή να επιλέξουμε. Αλλά, αν φτάσουμε σε ένα τέτοιο σημείο, θα έχουμε εξαντλήσει όλη τη δυναμική που είχαμε καταφέρει με δυσκολία να δημιουργήσουμε για τη χώρα κατά τη μεταπολεμική εποχή.