Μία ιστορία αλλάζει τα οικονομικά δεδομένα

Συχνά οι ιστορίες επηρεάζουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Ετσι συμβαίνει και με το πώς κάποιος αφηγείται τις ιστορίες αυτές. Ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι αντιδρούν, μπορεί να ποσοτικοποιηθεί και να βοηθήσει την οικονομική έρευνα, όπως αναφέρει ο Ρόμπερτ Σίλερ στο βιβλίο του: «Η οικονομία ως αφήγηση: πώς διαδίδονται οι ιστορίες και προκαλούν μεγάλα οικονομικά γεγονότα». Αυτή η προσέγγιση μπορεί να δείξει, εάν, παραδείγματος χάριν, οι καταναλωτές εισάκουσαν το αίτημα του Αμερικανού προέδρου Φραγκλίνου Ρούζβελτ να κάνουν μεγαλύτερες δαπάνες στη διάρκεια της Μεγάλης Υφεσης. O Σίλερ, ο οποίος εξασφάλισε το βραβείο Νομπέλ για την εργασία του στην πρόβλεψη των κινήσεων του χρηματιστηρίου σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, προσφέρει μία σειρά εργαλείων, στηριζόμενος σε ιστορικά γεγονότα. Ομάδες και συνεντεύξεις με μακροπρόθεσμη στόχευση, που ρίχνουν φως στο εάν οι άνθρωποι παίρνουν συγκεκριμένες οικονομικές αποφάσεις, μπορούν να εξηγήσουν καλύτερα τις πράξεις τους. Επίσης, εμπεριστατωμένες βάσεις δεδομένων με σημερινά και παλαιότερα ημερολόγια, με εκκλησιαστικά κηρύγματα και προσωπική αλληλογραφία μπορούν να δείξουν πώς διαδίδονται οι ιστορίες.

Οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν τις καταναλωτικές συνήθειές τους βάσει μιας ιστορίας, εξηγεί ο Σίλερ. Ας πάρουμε μία γενική ιστορία για τη σοβούσα ύφεση. Δημοσιεύματα για κάμψη της οικονομίας θα οδηγήσουν τους καταναλωτές να σφίξουν το ζωνάρι. Ως αποτέλεσμα, οι επιχειρήσεις σταματούν να παράγουν τόσα πολλά αγαθά και οι εργάτες ενδεχομένως να χάσουν τις δουλειές τους. Η ιστορία είναι ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Ο Σίλερ χρησιμοποιεί αποκόμματα εφημερίδων και το τι δήλωσαν οι πολιτικοί πριν και κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Υφεσης. Ο πρόεδρος Κάλβιν Κούλιτζ στη δεκαετία του 1920 έκανε δηλώσεις με στόχο να ενισχυθεί η αντίληψη των ανθρώπων για το χρηματιστήριο. Μετά το κραχ του χρηματιστηρίου το 1929, οι καταναλωτές δεν αγόραζαν, γιατί κυκλοφορούσε η φήμη ότι οι τιμές λιανικής θα μειωθούν 20% με την ύφεση. Οι εφημερίδες έδωσαν μεγαλύτερες διαστάσεις στις προβλέψεις αυτές.

Η σκέψη ήταν ότι η οικονομική δυσπραγία θα είχε βραχεία διάρκεια, όπως είχε συμβεί στις Ηνωμένες Πολιτείες δέκα χρόνια πριν. Λέγοντας στους ανθρώπους ότι οι τιμές καταναλωτή θα μειωθούν και πάλι, οι οικονομολόγοι διαιώνιζαν την ύφεση. Μετά την εκλογή του το 1932 ο πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούζβελτ αγωνίστηκε να τονώσει τις καταναλωτικές δαπάνες, εγκαινιάζοντας την εκστρατεία «Αγοράζω τώρα». Ηταν η πρώτη χρονιά της θητείας του και η εκστρατεία εξέλαβε πατριωτικό χαρακτήρα. Το να μην περιμένει κανείς να πέσουν οι τιμές για να αγοράσει φαινόταν ως πατριωτική πράξη. Το Εμπορικό Επιμελητήριο απηύθυνε έκκληση στους θρησκευτικούς ηγέτες να προωθήσουν την κατανάλωση, ενισχύοντας την τόνωση της απασχόλησης. Μήπως τα αφηγήματα αυτά βοήθησαν την Αμερική να ανακάμψει; Η πιο σύντομη απάντηση είναι πως δεν γνωρίζουμε. Αλλά ο Σίλερ τονίζει ότι, εάν οι οικονομολόγοι παρακολουθούσαν πόσες φορές ο πληθωρισμός αναφέρεται στις εφημερίδες ή στα κηρύγματα και στο τι σκέφτονται οι άνθρωποι για τις τιμές των αγαθών, θα μπορούσαν να διαπιστώσουν το εάν οι εκστρατείες βοήθησαν.

Αλλες επιστήμες από την ανθρωπολογία έως την πολιτική επιστήμη έχουν ήδη αναπτύξει άλλες τεχνικές. Η έρευνα του Σίλερ για λέξεις-κλειδιά σε μία βάση δεδομένων με επιστημονικά άρθρα δείχνει πως η χρήση αφηγημάτων έχει αυξηθεί τα τελευταία δέκα χρόνια. Η οικονομική επιστήμη και τα χρηματοοικονομικά υστερούν πολύ. Τέλος, οι δικοί τους ερευνητές, δανειζόμενοι από πεδία όπως η επιδημιολογία, που μελετά το πώς οι ασθένειες μεταδίδονται και δημιουργεί μαθηματικές εξισώσεις για να το κάνει, θα μπορούσαν να αντιληφθούν περισσότερο το πώς επιβιώνουν οι ιστορίες, το πώς αναζωογονούνται ή εξαφανίζονται.

Πηγή: www.kathimerini.gr