Τα οικονομικά μετά την κρίση δεν θα είναι ποτέ ξανά τα ίδια

Του Noah Smith

Η δεκαετία του 2010 ξεκίνησε με μια οικονομική κρίση και βαθιά ύφεση στις ανεπτυγμένες χώρες και τελειώνει με κοινωνικές εκρήξεις και με την πολιτική εξάπλωση του αυταρχικού λαϊκισμού. Ο τομέας της επιστήμης των οικονομικών δεν έμεινε αλώβητος από τις ανατροπές που συντελέστηκαν. Ιδού μερικές από τις βασικές εξελίξεις στο συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο την τελευταία δεκαετία:

1. Η επανάσταση της αξιοπιστίας

Στη δεκαετία του ‘90, τα οικονομικά άρχισαν να γίνονται πιο εμπειρικά. Ελλόχευε ωστόσο πάντα ο κίνδυνος τα εμπειρικά οικονομικά να μετασχηματίζονταν σε τεμπέλικες μελέτες απλής συσχέτισης δεδομένων και μάλιστα με αμφίβολη μεθοδολογία. Η απάντηση σε αυτή την ανησυχία ονομάστηκε "επανάσταση της αξιοπιστίας". Από τα τέλη της δεκαετίας του 2000, τα εμπειρικά οικονομικά άρχισαν να βασίζονται πολύ περισσότερο σε μεθόδους αυθεντικού επιστημονικού πειραματισμού, οι οποίες είτε μελετούν τις επιπτώσεις τυχαίων διακυμάνσεων στις οικονομικές συνθήκες και δοκιμάζουν τα αποτελέσματα πολιτικών πειραμάτων είτε οργανώνουν ελεγχόμενες δοκιμές οικονομικών μεθόδων.

Η εποχή του επιστημονικού πειράματος είναι εδώ για τα οικονομικά

Το βραβείο Νόμπελ που απενεμήθη πρόσφατα στους Abhijit Banerjee, Esther Duflo και Michael Kremer για την εργασία τους σε τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές φαίνεται να επικυρώνει τη σχετική μετατόπιση. Οι νέες προσεγγίσεις δεν στερούνται των δικών τους προκλήσεων και περιορισμών, ωστόσο υπόσχονται να κάνουν τα οικονομικά πολύ πιο στέρεα επιστημονικά.

2. Η μετατόπιση προς τα αριστερά

Στις δεκαετίες του ‘70 και του ‘80, οι ακραιφνείς φιλελεύθεροι οικονομολόγοι όπως ο Milton Friedman δέσποζαν στο προσκήνιο και κυριαρχούσαν στη δημόσια συζήτηση επί των εφαρμοζόμενων πολιτικών, ενώ οι συντηρητικοί οπαδοί της θεωρίας της προσφοράς έναντι εκείνης της ζήτησης αποτελούσαν την πλειοψηφία στα think tanks της Ουάσινγκτον. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘10, πολλοί αριστεροί οικονομολόγοι κατέστησαν τμήμα της νέας οικονομικής "ορθοδοξίας". Επικεφαλής μεταξύ αυτών ήταν ο βραβευμένος με Νόμπελ Paul Krugman, ο οποίος καλούσε με πάθος σε μεγαλύτερες δημοσιονομικές δαπάνες και χτυπούσε αλύπητα τις οικονομικές θεωρίες που κυριαρχούσαν στο στρατόπεδο των Ρεπουμπλικανών των ΗΠΑ.

Ο Thomas Piketty σημείωσε τρομερή επιτυχία με το βιβλίο του "Το Κεφάλαιο στον 21ο αιώνα", το οποίο έγινε best seller. Μαζί με τους "συνήθεις υπόπτους" συνεργάτες του, Emmanuel Saez και Gabriel Zucman, έχει αναδείξει ιδιαίτερα το ζήτημα των ανισοτήτων, ενώ ταυτόχρονα προτείνει σαρωτικούς νέους φόρους. Εν τω μεταξύ, ο όμιλος Οικονομολόγοι για την Περιεκτική Ευημερία (Economists for Inclusive Prosperity) έχει συγκεντρώσει γύρω του έναν ολόκληρο στρατό ακαδημαϊκών αστέρων αριστερών αποκλίσεων, ενώ οι ιδέες τους βρίσκουν τον δρόμο τους στα προγράμματα των Δημοκρατικών υποψηφίων για την προεδρία των ΗΠΑ. Τα οικονομικά μπορεί να ήταν κάποτε γνωστά ως συντηρητική επιστήμη, κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει πια.

3. Ο αγώνας κατά του σεξισμού

Ο διάχυτος σεξισμός στον κλάδο των οικονομολόγων ήταν ήδη από καιρό κοινό μυστικό. Τη δεκαετία του ‘10, ωστόσο, το πρόβλημα άρχισε να λαμβάνει την προσοχή που του άρμοζε ανέκαθεν. Σειρά ερευνητικών εργασιών τεκμηρίωσε τον τρόπο με τον οποίο οι γυναίκες οικονομολόγοι υφίσταντο διακρίσεις, τόσο στο πεδίο των δημοσιεύσεων και της λήψης αποφάσεων, όσο και σε εκείνο της παρενόχλησης στο Διαδίκτυο.

Οι εκρηκτικές αποκαλύψεις, οι οποίες έλαβαν ευρεία δημοσιότητα στον Τύπο, αποτέλεσαν μεγάλη ώθηση για αλλαγή πορείας. Η Αμερικανική Εταιρεία Οικονομικών Επιστημών έλαβε  επισήμως μέτρα προκειμένου να δημιουργήσει ένα πιο φιλόξενο περιβάλλον για τις γυναίκες στο επάγγελμα, ενώ η σχετική κουλτούρα και τα επίπεδα ευαισθητοποίησης μετατοπίζονται σε πολλά ακαδημαϊκά τμήματα. Εν τω μεταξύ, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έγινε προσπάθεια "από τη βάση" οι γυναίκες οικονομολόγοι να βοηθηθούν να κερδίσουν περισσότερη αναγνώριση για το έργο τους.

4. Η αγάπη προς την αύξηση του κατώτατου μισθού

Η κλασσική θεωρία της προσφοράς και της ζήτησης αναφέρει ότι ακόμη και οι μικρότερες αυξήσεις στον κατώτατο μισθό "σκοτώνουν" θέσεις εργασίας. Μια χιονοστιβάδα στοιχείων τα τελευταία χρόνια έχει δείξει ελάχιστα ή μηδενικά αρνητικά αποτελέσματα στην απασχόληση από τις σχετικές αυξήσεις. Η έρευνα υποδηλώνει επίσης ότι η συγκέντρωση ισχύος στην αγορά εκ μέρους των μεγάλων εταιρειών είναι ένας από τους λόγους που ο πραγματικός κόσμος δεν λειτουργεί όπως επιτάσσουν οι κλασικές θεωρίες στα εισαγωγικά οικονομικά εγχειρίδια. Αν και οι οικονομολόγοι εξακολουθούν να είναι αρκετά ομοιόμορφα διχασμένοι στο θέμα του εθνικού κατώτατου μισθού των 15 δολαρίων στις ΗΠΑ, η ισορροπία σίγουρα έχει ανατραπεί υπέρ της πολιτικής των αυξήσεων.

5. "Καμπανάκι" σχετικά με τα μονοπώλια

Καθώς οι συγχωνεύσεις κολοσσών γίνονται όλο και πιο συνηθισμένες, γιγαντιαίες εταιρείες καταλαμβάνουν μονοπωλιακά κλάδο τον κλάδο. Οι οικονομολόγοι προειδοποιούν ότι αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε χαμηλούς ρυθμούς αύξησης της παραγωγικότητας, υψηλότερες τιμές καταναλωτή και μεγαλύτερη ανισότητα, καθώς τα κέρδη απορροφούν ένα ολοένα αυξανόμενο μερίδιο του εθνικού εισοδήματος. Το ζήτημα εξακολουθεί να είναι ανοικτό σχετικά με το κατά πόσον η τεχνολογία ή το χαλαρό ρυθμιστικό πλαίσιο αποτελούν την πρωταρχική αιτία της τάσης και με το ποια πρέπει να είναι η απάντηση των υπευθύνων χάραξης πολιτικής. Ωστόσο μια εποχή γενικού εφησυχασμού έχει φτάσει στο τέλος της.

6. Αιρετικές απόψεις σχετικά με το εμπόριο

Στο παρελθόν, το ελεύθερο εμπόριο ήταν το μόνο πράγμα στο οποίο μπορούσαν να συμφωνήσουν σχεδόν όλοι οι οικονομολόγοι. Ωστόσο, μια αυξανόμενη σε όγκο βιβλιογραφία επισημαίνει ότι η είσοδος της Κίνας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου είχε σοβαρά αρνητικές συνέπειες για ένα μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού στις ΗΠΑ. Εν τω μεταξύ, εν μέσω της οικονομικής επιτυχίας της Κίνας και άλλων αναπτυσσόμενων χωρών με οικονομίες ισχυρά προσανατολισμένες στη μεταποίηση, όλο και περισσότεροι οικονομολόγοι επιστρέφουν στην ιδέα ότι η πολιτική που στηρίζεται στην κλασική βιομηχανική παραγωγή μπορεί να αποτελέσει καλό εργαλείο προκειμένου φτωχές χώρες να γίνουν πλούσιες. Η παλιά συναίνεση καταρρέει, επιτρέποντας μια πιο εκλεπτυσμένη και παραγωγική συζήτηση για ζητήματα εμπορικής πολιτικής.

7. Η μειωμένη επιρροή των οικονομικών

Αποτελεί θλιβερή σύμπτωση το γεγονός ότι, την ίδια στιγμή που τα οικονομικά βελτιώνονται από πολλές πλευρές, η επιρροή τους στη δημόσια ζωή φθίνει. Ωστόσο, η χρηματοπιστωτική κρίση και η καταστροφική ύφεση που ακολούθησε απονομιμοποίησαν την πειθαρχία στα μάτια ενός μεγάλου μέρους της κοινής γνώμης. Εν τω μεταξύ, δεκαετίες συνεχούς αύξησης των ανισοτήτων και στασιμότητας κατέστησαν τους οικονομολόγους στόχους εχθρότητας και περιφρόνησης από πλευράς της Αριστεράς, την ίδια ώρα που ο κλάδος γινόταν ολοένα και πιο προοδευτικών τάσεων στην ανάλυσή του. Στα δεξιά του πολιτικού φάσματος, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Donald Trump πετά τις συμβουλές των οικονομολόγων από το παράθυρο, προάγοντας πολιτικούς του οπαδούς σε θέσεις - κλειδιά έναντι σοβαρών μελετητών και ξεκινώντας έναν κακοσχεδιασμένο εμπορικό πόλεμο. Οι οικονομολόγοι εξακολουθούν να κάνουν καλή δουλειά (στην πραγματικότητα καλύτερη από ποτέ), ωστόσο η επιρροή τους στους διαδρόμους της εξουσίας μπορεί να χρειαστεί δεκαετίες για να ανακάμψει.

Πηγή: www.capital.gr