Πόσο πιθανό είναι το σενάριο «V» στην ελληνική οικονομία

Δεν λένε να κοπάσουν οι «μαύρες» εκτιμήσεις αναφορικά με το βάθος της επερχόμενης οικονομικής κρίσης, τόσο σε εγχώριο όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ανησυχία είναι άλλωστε έκδηλη ακόμη και μεταξύ των βασικών παραγόντων της ευρωπαϊκής οικονομίας, όπως διαφάνηκε και από την πρόσφατη επαφή που είχαν Άνγκελα Μέρκελ και Εμμανουέλ Μακρόν.

Στη δε Ελλάδα, οι αρχικές ήπιες προβλέψεις του οικονομικού επιτελείου αλλά και του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννη Στουρνάρα, έφυγαν σταδιακά από το προσκήνιο, για να αντικατασταθούν από την παραδοχή ότι η ύφεση του 2020 αναμένεται να είναι βαθύτατη.

Πλέον πρόσφατο αλλά και χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι εκτιμήσεις της τριμηνιαίας έκθεσης του Γραφείου Προϋπολογισμού της Βουλής, η οποία κάνει λόγο για ύφεση της τάξεως του 9,4%, εκτίναξη της ανεργίας, ενώ παράλληλα ζητά από την ΕΕ χρηματοδοτική στήριξη και χρόνο για τις πιο ευάλωτες οικονομίες ώστε να μην χρειαστούν νέα μέτρα λιτότητας, όπως στην περίπτωση της Ελλάδας το 2010.

Από την άλλη, δεν είναι λίγοι εκείνοι που επιχειρούν να καθησυχάσουν τους φόβους για οδυνηρή επανάληψη του σκηνικού του 2010, με τις προβλέψεις του λεγόμενου σεναρίου V, το οποίο περιλαμβάνει  βαθιά μεν ύφεση τη μια χρονιά, αλλά ισχυρή ανάκαμψη την αμέσως επόμενη. Πόσο πιθανό είναι όμως στην πραγματικότητα ένα τέτοιο σενάριο; Σύμφωνα με πολλούς ειδικούς, πριν να συζητήσουμε κάτι τέτοιο, καλό είναι πρώτα να δούμε τη «μεγάλη εικόνα», ιδιαίτερη σε ό,τι αφορά το μέγεθος της κρίσης στην Ευρώπη αλλά και την Ελλάδα.

Η κρίση στην Ευρώπη με φόντο την αντιπαράθεση Βορρά-Νότου

«Αναμφίβολα, η ύφεση στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα πολύ βαθιά, προσδιορίζεται στο 7,4% σύμφωνα με την πλέον πρόσφατη έκθεσή της Κομισιόν, μεγαλύτερη δηλαδή από τις αντίστοιχες εκτιμήσεις για ΗΠΑ, Ιαπωνία αλλά και την Κίνα. Και ήδη η ηγεσία της ΕΕ επιβεβαιώνει ότι δεν πρόκειται να επιβεβαιωθεί το σενάριο V» σημειώνει μιλώντας στο tvxs ο οικονομολόγος-συντονιστής του Κύκλου ανάπτυξης και ευημερίας του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών, Γιάννης Ευσταθόπουλος, και προσθέτει:  «Βλέπουμε ειδικότερα πως θα υπάρξει μια μεγάλη αναπτυξιακή υστέρηση σε συγκεκριμένες χώρες, όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Φινλανδία και η Ελλάδα».

«Πρέπει να σημειώσουμε όμως πως ακόμη κι αυτές οι δυσοίωνες προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ίσως και να είναι αισιόδοξες σε σχέση με την πραγματικότητα, που θα βιώσουμε το επόμενο διάστημα» σημειώνει με νόημα.

Αναφορικά με τα μέτρα που έχουν ληφθεί μέχρι στιγμής από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ο κύριος Ευσταθόπουλος είναι μάλλον επιφυλακτικός σημειώνοντας: «Μέχρι στιγμής έχουμε δει κάποια βήματα σε θετική κατεύθυνση, όπως το πρόγραμμα των 750 δισ. ευρώ από την ΕΚΤ, η άρση του Συμφώνου Σταθερότητας ή το πρόγραμμα SURE. Θα πρέπει όμως να έχουμε υπόψη ότι όλες αυτές οι λύσεις που συζητούνται αλλά και το συνολικό πλαίσιο, το οποίο είναι ακόμη υπό διαμόρφωση, βρίσκονται πάντα υπό τη “σκια” της αντιπαράθεσης μεταξύ των χωρών του ευρωπαϊκού Βορρά και εκείνων του ευρωπαϊκού Νότου. Αυτή έχει να κάνει αφενός με τον επιμερισμό της χρηματοδότησης των μέτρων και αφετέρου τους όρους χρήσης των συγκεκριμένων εργαλείων από τις χώρες του Νότου. Επιπλέον, δεν μπορούμε να μην έχουμε στο μυαλό μας την προηγούμενη δεκαετή κρίση, η οποία οδήγησε σε πολύ σκληρά προγράμματα προσαρμογής. Όλα τα παραπάνω δυσχεραίνουν τη συνολική αποτελεσματικότητα της ΕΕ ποσοτικά, ποιοτικά αλλά και χρονικά».

Το «πλαίσιο διαπραγμάτευσης» Μέρκελ - Μακρόν και ο κίνδυνος «ευρω»-μνημονίων

Αναφορικά με το ενδεχόμενο να δούμε την επιβολή νέων μνημονίων σε χώρες του Νότου κατά το πρότυπο της προηγούμενης κρίσης εκτιμά πως καλό θα είναι να κάνουμε λίγη υπομονή για να βγάλουμε συμπεράσματα.

«Αυτός ο κίνδυνος υπάρχει, αλλα εκτιμώ πως δε βρισκόμαστε ακόμη σε αυτό το στάδιο» επισημαίνει και συνεχίζει: «Τη στιγμή που μιλάμε θα πρέπει να έχουμε ως σημείο αναφοράς τη χθεσινή κοινή δήλωση Μέρκελ-Μακρόν, την οποία μπορούμε να ερμηνεύσουμε ως μια προσπάθεια διαμόρφωσης ενός πλαισίου διαπραγμάτευσης με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Αυτό απευθύνεται αφενός στους ευρωπαϊκούς θεσμούς και αφετέρου στα κράτη-μέλη. Το συγκεκριμένο λοιπόν πλαίσιο προσπαθεί να ξεπεράσει τους φόβους, που υπάρχουν σε πολλές χώρες ότι το όλο σχέδιο που εκπονείται οδηγεί σε προγράμματα προσαρμογής με τον ESM, τις ρήτρες αιρεσιμότητας κλπ».

Συνεχίζοντας ο κύριος Ευσταθόπουλος αναφέρει διευκρινιστικά επί του ζητήματος: «Επειδή όμως μιλάμε απλά για ένα πλαίσιο διαπραγμάτευσης και μέχρι την πραγματική διαπραγμάτευση μπορεί να παρέμβουν άλλες δυνάμεις ή άλλα απρόοπτα γεγονότα, είναι πολύ πιθανό η τελική πρόταση να καταλήξει σε κάτι εντελώς ανεπαρκές σε σχέση με το βάθος και τις προκλήσεις της κρίσης. Σε αυτή την περίπτωση, εφόσον δεν καθησυχαστούν αγορές, επιχειρήσεις, καταναλωτές κλπ, υπάρχει περίπτωση να οδηγηθούμε σε επιδείνωση της ύφεση με κίνδυνο μετά να φτάσουμε καταστάσεις που θα θυμίζουν όλα όσα βιώσαμε την προηγούμενη δεκαετία».

Η επερχόμενη βαθιά ύφεση της Ελλάδας και οι δομικοί παράγοντες

Σε ό,τι αφορά τη χώρα μας οι εκτιμήσεις του δε διαφέρουν από εκείνες των περισσοτέρων οικονομικών αναλυτών. «Η Ελλάδα με βάση όλες τις προβλέψεις θα είναι η χώρα με τον μεγαλύτερο βαθμό ύφεσης. Αυτό οφείλεται σε κάποιους παράγοντες: Ο ένας έχει να κάνει με δομικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας, τις  οποίες όλοι αναφέρουν πλέον. Πρώτον, ότι υπάρχει μεγάλη εξάρτηση από τον τουρισμό, ενώ δεύτερον ναυτιλία αλλά και ο τομέας των μεταφορών επηρεάζονται άμεσα από την επιβάρυνση της παγκόσμιας οικονομίας. Επιπλέον, η Ελλάδα έχει έναν πολύ μεγάλο αριθμό μικρών επιχειρήσεων, εσωστρεφών και χαμηλής καινοτομίας, οι οποίες βρίσκονται κατά κύριο λόγο στον τομέα των υπηρεσιών κι έχουν πληγεί πάρα πολύ από τα μέτρα του lockdown» σημειώνει και προσθέτει:

«Όλα τα παραπάνω, που έχουν να κάνουν με δομικά στοιχεία της ελληνικής οικονομίας, έχουν αυξήσει τον βαθμό έκθεσης της ελληνικής οικονομίας στην κρίση. Παράλληλα, πρέπει να αναφερθεί και το γεγονός ότι η πανδημία ήρθε λίγο πριν καλοκαιρινή περίοδο, όταν και συγκεντρώνεται το 75% των συνολικών εσόδων της τουριστικής περιόδου, αυξάνει τους κινδύνους».

«Αυτοί λοιπόν οι δομικοί παράγοντες υπεισέρχονται σε αλληλεπίδραση με βασικά προβλήματα, που έχουν κληρονομηθεί από την προηγούμενη κρίση, όπως είναι το υψηλό ποσοστό ανεργίας, το ύψος του δημόσιου χρέους, το επενδυτικό κενό που υπάρχει στην ελληνική οικονομία κι εμποδίζουν τον μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας» συνεχίζει ο κύριος Ευσταθόπουλος.

Το σενάριο V δεν υπάρχει... στον ορίζοντα

Σε ό,τι έχει να κάνει με το σενάριο V,  εμφανίζεται πάλι επιφυλακτικός, υπογραμμίζοντας:

«Θα πρέπει να έχουμε υπόψη ότι το λεγόμενο V έχει να κάνει σε πολύ μεγάλο βαθμό και με το πραγματικό βάθος της προηγούμενης ύφεσης. Κι αυτό το δεδομένο αυτή τη στιγμή δεν το έχουμε, καθώς μιλάμε ακόμη με βάση εκτιμήσεις. Υπάρχουν λοιπόν αβεβαιότητες καθώς και φόβοι ότι η κρίση θα αποκτήσει πιο βαθιά χαρακτηριστικά. Κι αυτό για τρεις βασικούς λόγους:

• Πρώτον, γιατί τα υφιστάμενα μοντέλα δεν μπορούν να υπολογίσουν τις πραγματικές επιπτώσεις από μια πρωτόγνωρη κρίση με πρωτόγνωρα χαρακτηριστικά. Συνεπώς μπορεί να δούμε επιπτώσεις που δεν είχαν προβλεφθεί.
• Δεύτερο, μιλάμε για μια παγκόσμια κρίση, οπότε έχουμε και φαινόμενα διάχυσης (τα λεγόμενα spillover effects), τα οποία επίσης είναι πιθανό να δημιουργούνε απρόβλεπτες συνέπειες.
• Το τρίτο και κύριο έχει να κάνει με το γεγονός ότι είναι ανοιχτό ακόμη το ενδεχόμενο εκδήλωσης της πανδημίας εντός του 2020 ή ακόμη και μέσα στο 2021. Είναι αυτά τα σενάρια που έχει συμπεριλάβει στην έκθεση του το ΔΝΤ, προβλέποντας σε τέτοια περίπτωση ακόμη και διπλασιασμό της ύφεσης για το 2020 και πολύ πιο αρνητικές προβλέψεις για το 2021.

Ένα τέτοιο σενάριο λοιπόν είναι βέβαιο ότι θα ανατρέψει πλήρως το λεγόμενο σενάριο V».

Ταυτόχρονα, τοποθετούμενος επί του ίδιου ζητήματος τονίζει: «Υπάρχουν εργασίες επιστημονικές αναφορικά με τις προηγούμενες παγκόσμιες κρίσεις, οι οποίες δεν επιβεβαιώνουν το συγκεκριμένο σενάριο. Συνεπώς είναι πιθανό να πάμε σε μια μόνιμη απώλεια στην οικονομία, σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό, αλλά και εθνικό επίπεδο. Κάτι τέτοιο μεταφράζεται σε μια οδυνηρή εμπειρία, ανάλογη με εκίνη που βίωσε η Ελλάδα στην προηγούμενη κρίση, από την οποία δεν έχει ανακάμψει πλήρως σε επίπεδο ΑΕΠ. Θα έχουμε δηλαδή απότομη πτώση της παραγωγής, κάτι που σημαίνει πως θα επηρεαστούν τα πάντα: η απασχόληση, οι αμοιβές, τα κέρδη των επιχειρήσεων, θα δούμε πολλές πτωχεύσεις, ενώ θα υπάρξουν και σοβαρότατες επιπτώσεις δημοσιονομικές».

Επιπλέον, σημειώνει ότι  «παρά τις περί του αντιθέτου εκτιμήσεις, είναι εξαιρετικά απίθανο να ανακάμψει ο τουρισμός τόσο άμεσα, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως. Κι αυτό γιατί θα υπάρξουν σοβαρές επιπτώσεις στις οικονομίες όλων των χωρών, με αποτέλεσμα να υπάρχει μικρότερο εισόδημα διαθέσιμο για τέτοιες δραστηριότητες, ενώ παράλληλα θα υπάρξει μια αλλαγή στη συμπεριφορά των τουριστών, θα δούμε δηλαδή τη λεγόμενη αποστροφή ρίσκου, με πολύ κόσμο να αποφεύγει να ταξιδέψει. Αυτό σημαίνει ότι η “βαριά βιομηχανία” της χώρας μας, ο τουρισμός, ίσως αργήσει αρκετά να ανακτήσει την δυναμική της, με ό,τι συνεπάγεται κάτι τέτοιο για τις εκτιμήσεις ταχείας ανάκαμψης της Ελλάδας».

Ο κίνδυνος του «business as usual» σεναρίου της δημοσιονομικής συμπίεσης

Αναφορικά με το σενάριο της «επόμενης μέρας» ο κύριος Ευσταθόπουλος, υπογραμμίζει ότι  «πολλά θα εξαρτηθούν από το είδος των πολιτικών που θα ασκηθούν τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εγχώριο επίπεδο στην μετά COVID εποχή».

«Υπάρχει η άποψη πως η κρίση του κοροναϊού ήταν ένα έκτακτο γεγονός και πως μετά τη λήξη της μπορούμε να επιστρέψουμε στο “business as usual” σενάριο, το οποίο έχει να κάνει με τις πολιτικές δημοσιονομικής πειθαρχίας. Υπάρχει ο κίνδυνος λοιπόν να πάμε πάλι σε λογικές δημοσιονομικής εξυγίανσης με διαρθρωτικές αλλαγές, όπως αυτές που είδαμε στην Ελλάδα επί μια δεκαετία» αναφέρει χαρακτηριστικά και προσθέτει:  «Υπάρχει η άποψη πως η κρίση του κοροναϊού ήταν ένα έκτακτο γεγονός και πως μετά τη λήξη της μπορούμε να επιστρέψουμε στο “business as usual” σενάριο, το οποίο έχει να κάνει με τις πολιτικές δημοσιονομικής πειθαρχίας. Υπάρχει ο κίνδυνος λοιπόν να πάμε πάλι σε λογικές δημοσιονομικής εξυγίανσης με διαρθρωτικές αλλαγές, όπως αυτές που είδαμε στην Ελλάδα επί μια δεκαετία.  Εφόσον λοιπόν εκτιμήσει κανείς πως η κρίση ήταν έκτακτο γεγονός και δεν συνεπάγεται ανάγκη μετασχηματισμού της οικονομίας, θα πάμε στο σενάριο  “business as usual”».

Ειδικότερα για την Ελλάδα επισημαίνει «ότι καλό είναι βγάλουμε πολύ γρήγορα συμπεράσματα αναφορικά με το τι συνέβη το προηγούμενο διάστημα και να επαναφέρουμε τον ολιστικό στρατηγικό σχεδιασμό, ο οποίος δεν υπάρχει τη δεδομένη στιγμή. Υπήρξε η εθνική ολιστική στρατηγική, η οποία παρουσιάστηκε το 2018, επικαιροποιήθηκε το 2019, αλλά στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε πλήρως με αποτέλεσμα να μην υπάρχει κανένας αναπτυξιακός σχεδιασμός».

«Αν λοιπόν ο αναπτυξιακός σχεδιασμός και οι πολιτικές που θα επικρατήσουν είναι ο ίδιες με αυτές που είδαμε στα χρόνια της προηγούμενης κρίσης, δηλαδή η συμπίεση του κόστους εργασίας, η έμφαση στην εξωστρέφεια με απορρυθμίσεις και αποκλειστικά ξένες άμεσες επενδύσεις, πολύ φοβάμαι ότι όχι μόνο θα είναι και αναποτελεσματικές αλλά θα επιδεινώσουν την κρίση και τις ανισότητες» υπογραμμίζει.

«Όλοι μιλούν για εξωστρεφή ανάπτυξη, κάτι που εν γένει είναι θετικό και έχει προοπτικές. Αλλά για να είσαι εξωστρεφής, πρέπει να υπάρχει ανάπτυξη διεθνή=λως, κάτι που δεν βλέπουμε τώρα. Αντίθετα, οι προβλέψεις μιλάνε για μείωση της ζήτησης παγκοσμίως-με πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα τον τουρισμό-, ενώ παράλληλα θα δούμε και το λεγόμενο risk aversion, δηλαδή αποστροφή ρίσκου, κάτι που θα μειώσει τις πιθανότητες ξένων άμεσων επενδύσεων» λέει ο κύριος Ευσταθόπουλος και καταλήγει: «Πρέπει λοιπόν πάση θυσία να αποφύγουμε πολιτικές μείωσης του κόστους εργασίας και λιτότητας, για να διασώσουμε  εκείνο τον παράγοντα που μας έβγαλε από την προηγούμενη κρίση, δηλαδή την εσωτερική κατανάλωση, που συνδέεται με τα εισοδήματα, τον κατώτατο μισθό. Παράλληλα, οφείλουμε να στοχεύσουμε στον μετασχηματισμό στους περισσότερους τομείς της ελληνικής οικονομίας».

Πηγή: tvxs.gr