Τα σημερινά προβλήματα και η πιθανή εξέλιξή τους

Οι συνθήκες στα τρία βασικά προβλήματα που, επί μήνες, προκαλούν ανησυχία στο επενδυτικό κοινό, έχουν επιδεινωθεί:

- Ήδη, ένα δεύτερο κύμα της πανδημίας βρίσκεται σε εξέλιξη, γεγονός το οποίο προκάλεσε -και εξακολουθεί να προκαλεί- σημαντική βλάβη στον τουρισμό, ενώ αναστατώνει την κοινωνική και την οικονομική ζωή, όχι μόνον στη χώρα μας, αλλά στα περισσότερα μέρη του κόσμου. Η εξέλιξη αυτή, σε συνδυασμό με την προβλεπόμενη καθυστέρηση στην παραγωγή και τη διάθεση εμβολίων για την αντιμετώπιση της πανδημίας, έχουν σοβαρή επίδραση στην ψυχολογική και την καταναλωτική συμπεριφορά των ατόμων. Καθώς μάλιστα εξακολουθεί να είναι ασαφής ο χρόνος λήξης αυτής της κατάστασης, η οικονομική δραστηριότητα πιέζεται όλο και περισσότερο. Μία επιβεβαιωμένα θετική μεταβολή στα δεδομένα της πανδημίας, θα βελτιώσει σημαντικά την ψυχολογία και τις οικονομικές προσδοκίες όλων, όμως, το οικονομικό και το κοινωνικό περιβάλλον που θα έχει δημιουργηθεί ως τότε, θα είναι πολύ διαφορετικό απ’ αυτό που γνωρίζαμε.

- Δυσμενέστερα από το αναμενόμενο εξελίσσεται η κατάσταση και στην οικονομία. Ήδη επιβεβαιώνονται όλα τα δυσμενή σενάρια για την εξέλιξη της οικονομικής δραστηριότητας εντός του 2020, ενώ άρχισαν να προβάλλονται και οι πρώτες -τεκμηριωμένες- ανησυχίες για την πορεία των πραγμάτων και κατά το 2021, όπου, αναπροσαρμόζονται ταχύτατα οι παλαιότερες προβλέψεις, για μία ανάκαμψη η οποία θα κάλυπτε τις απώλειες του 2020. Τόσο για τη χώρα μας, όσο και για πολλές άλλες οικονομίες (ιδίως της Ευρωπαϊκής Ένωσης), οι προβλέψεις για το 2021 αναφέρονται μεν σε θετική μεταβολή του ΑΕΠ, όμως τα προβλεπόμενα μεγέθη είναι ισχνά. Ουδείς μπορεί να πει αν οι προβλέψεις αυτές είναι ορθές ή όχι - άλλωστε γνωρίζετε τη στάση μας απέναντι στις προβλέψεις γενικότερα. Όμως, δείχνουν ότι η τάση των προσδοκιών και της ψυχολογίας, εξελίσσεται αρνητικά.

Οι εξελίξεις αυτές είναι ακόμη δυσμενέστερες για τη χώρα μας, η οποία στηρίζει ένα μεγάλο τμήμα του ΑΕΠ της στην παροχή τουριστικών υπηρεσιών, τομέας που χρειάζεται απαραίτητα ομαλές οικονομικές εξελίξεις και την ύπαρξη θετικών προσδοκιών, σε διεθνές επίπεδο.

- Τέλος, είναι ακόμη άγνωστη η εξέλιξη και η κατάληξη των γεωπολιτικών προβλημάτων που έχουν ανακύψει στις σχέσεις μας με τη γείτονα Τουρκία, καθώς βιώνουμε τη μεγαλύτερη και την πιο επικίνδυνη κρίση από το 1974. Βεβαίως, υπάρχει μία μεγάλη διεθνής διπλωματική κινητοποίηση που ως στόχο έχει την αποτροπή εμφάνισης κάποιου “θερμού επεισοδίου” ή και της κλιμάκωσης της έντασης σε πολεμική σύγκρουση, αλλά και την επεξεργασία διπλωματικών λύσεων, οι οποίες θα μπορούσαν να φέρουν μια μακροχρόνια ηρεμία και σταθερότητα στην περιοχή.

Το βασικό στοιχείο σε μία οικονομία είναι η κατάσταση της ψυχολογίας. Σήμερα, καθώς περνάει ο χρόνος χωρίς να υπάρχει βελτίωση ή έστω συγκεκριμένη προοπτική εξόδου από τα προβλήματα και τις εντάσεις που ήδη υπάρχουν, η κατάσταση επιδεινώνεται, εμφανίζονται νέα -παράγωγα- προβλήματα και τα αδιέξοδα πληθαίνουν. Τα παράγωγα προβλήματα δημιουργούν νέες εντάσεις σε διάφορους τομείς της κοινωνίας και της οικονομίας. Εκτιμούμε ότι βρισκόμαστε στην αρχή της φάσης κορύφωσης όλων αυτών των καταστάσεων και των προβλημάτων που ζούμε κατά τους τελευταίους μήνες. Το επόμενο δίμηνο μπορεί να είναι εξαιρετικά έντονο, ώστε να δοκιμαστούν τα όρια και οι αντοχές της ψυχολογίας μας.

Παρά το επίπεδο της ψυχολογικής έντασης αυτής της περιόδου, αλλά και την αναμενόμενη όξυνση κατά το προσεχές διάστημα, εκτιμούμε ότι δύσκολα θα μπορούσε να υπάρξει κάποια σοβαρή μεταβολή και κάποια αξιόλογη κίνηση στη χρηματιστηριακή αγορά. Βασική προϋπόθεση για να συμβεί αυτό είναι να μην υπάρξει ανατροπή στην πορεία των διεθνών αγορών κατά το επόμενο δίμηνο και, κυρίως, μετά την πραγματοποίηση των αμερικανικών εκλογών στις 3 Νοεμβρίου.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν πολλοί λόγοι που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν την άποψη ότι, η όλη εικόνα μπορεί να βελτιωθεί ξαφνικά, μετά τις αρχές Νοεμβρίου: Κάποιες θετικές εξελίξεις στο ζήτημα της πανδημίας, ομαλή εξέλιξη των αμερικανικών εκλογών, μείωση της έντασης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και δρομολόγηση διαδικασιών για την οριστική επίλυση των διαφορών και διαπίστωση ότι η διεθνής και η εγχώρια οικονομία αντέχουν και βρίσκονται σε μία “ιάσιμη” κατάσταση. Πιστεύουμε αρκετά στο σενάριο αυτό και εκτιμούμε ότι είναι ρεαλιστικό.

Στην περίπτωση αυτή, θα μπορούσε να υπάρξει μία βελτίωση στην ευρύτερη ψυχολογία και μία σταδιακή βελτίωση στην πορεία της αγοράς, η οποία χρονικά θα μπορούσε να εντοπιστεί πριν ή μετά τα μέσα Νοεμβρίου. Όμως, αν τελικά κάτι τέτοιο συμβεί, θα πρόκειται για μία εξέλιξη που δεν θα αποκαταστήσει άμεσα τις ζημιές των προηγούμενων μηνών, αλλά που απλά θα βελτιώσει το περιβάλλον και τις προοπτικές.