Η Δαμόκλειος σπαθη της κρίσης χρεους

Η πανδημία έχει καταστροφικές συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία που, με ύφεση 4,4%, γνωρίζει την βαθύτερη κρίση από την δεκαετία του ‘30. Η προσοχή είναι κυρίως στραμμένη προς τις ανεπτυγμένες οικονομίες που έχουν λάβει ισχυρά μέτρα οικονομικής στήριξης, που το ΔΝΤ εκτιμά σε 20% του ΑΕΠ. Τα μέτρα «ποσοτικής χαλάρωσης» που εφαρμόζουν οι κεντρικές τράπεζες δημιουργούν την απαραίτητη ρευστότητα για τη χρηματοδότηση των μέτρων.

Οι αναπτυσσόμενες χώρες αντιμετωπίζουν ταυτόχρονα μια πρωτοφανή κρίση που συχνά περνάει σε δεύτερο πλάνο. Για πρώτη φορά από την δεκαετία του 1980 οι χώρες αυτές αντιμετωπίζουν ύφεση που εκτιμάται σε 3,3% το 2020. Βασικό ρόλο παίζουν η δραματική μείωση των εξαγωγών, η πτώση των τιμών των πρώτων υλών, η εξανέμιση των πόρων που μεταβιβάζουν οι εργαζόμενοι μετανάστες και ο εκμηδενισμός του τουρισμού.

Οι επιπτώσεις στην ανεργία και την φτώχεια είναι δραματικές. Η Παγκόσμια Τράπεζα (ΠΤ) εκτιμά ότι, ανάλογα με την έκταση της κρίσης, 88 με 115 εκατομμύρια άτομα θα προστεθούν μέχρι το 2021 στα περίπου 630 εκατομμύρια που εκτιμάται ότι ζούσαν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας το 2019 (δηλαδή με λιγότερο από 1,90 $ ημερησίως).

Οι αναπτυσσόμενες χώρες αντιμετωπίζουν επιπλέον συνθήκες κρίσης χρέους λόγω της ύφεσης και των εκροών κεφαλαίων, που έχουν επίσης σαν συνέπεια και την υποτίμηση των νομισμάτων τους. Το εξωτερικό χρέος των χωρών  αυτών  υπερδιπλασιάστηκε σε μια δεκαετία, από 3,6 τρισ. δολάρια το 2009 σε 8,1 τρισ. δολάρια 2019, με αύξηση του βραχυπρόθεσμου χρέους σε πάνω από 25% του συνόλου. Η μαζική δημιουργία ρευστότητας από τις κεντρικές τράπεζες των ανεπτυγμένων οικονομιών μετά την κρίση του 2009-10 συνεισέφερε στη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για την αύξηση του δανεισμού των αναπτυσσόμενων χωρών. Η εξυπηρέτηση του χρέους τους αυξήθηκε αντίστοιχα, από το 4% του ΑΕΠ το 2009 στο 6% το 2019, με προβλεπόμενη αύξηση στο 8% του ΑΕΠ το 2020.

Οι αναπτυσσόμενες χώρες στερούνται των πόρων και των μηχανισμών που έχουν κινητοποιήσει οι ανεπτυγμένες οικονομίες για να αντιμετωπίσουν την ύφεση. Σε αντίθεση με τις ανεπτυγμένες οικονομίες, τα μέτρα οικονομικής στήριξης στις αναπτυσσόμενες χώρες ανέρχονται σε μόλις 5,5% του ΑΕΠ. Επιπλέον, μια κρίση χρέους θα επιφέρει αναπόφευκτα περικοπές στις δημόσιες δαπάνες, συμπεριλαμβανομένης της υγείας, της παιδείας και της κοινωνικής πρόνοιας, πολλαπλασιάζοντας τις συνέπειες της πανδημίας και επιβραδύνοντας την ανάπτυξη σε βάθος χρόνου.

Για να αποσοβήσει την ελλοχεύουσα κρίση χρέους, το G20 (που περιλαμβάνει τις 10 μεγαλύτερες ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες οικονομίες) αποφάσισε την αναστολή μέχρι τα μέσα του 2021 της εξυπηρέτησης του χρέους 73 ευάλωτων χωρών (Debt Service Suspension Initiative-DSSI). Η αναστολή άφορα όμως μόνο το χρέος προς επισήμους φορείς, ενώ η συμμέτοχη ιδιωτών δανειστών είναι εθελοντική. Η Ζάμπια έγινε έτσι η πρώτη χώρα που τεχνικά βρέθηκε σε κατάσταση χρεοκοπίας, καθώς δεν αποπλήρωσε ευρωομόλογα που έληγαν τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο.

Δεδομένης της έλλειψης πόρων και των εκροών κεφαλαίων, που αντιμετωπίζουν οι αναπτυσσόμενες οικονομίες, η χρηματοδοτική τους στήριξη από το ΔΝΤ, την ΠΤ και τις περιφερειακές αναπτυξιακές τράπεζες γίνεται ιδιαίτερα αναγκαία.

Το Δ.Ν.Τ έχει δανειοδοτική επάρκεια 1 τρισ. δολ. και δήλωσε έτοιμο να κινητοποιήσει το ένα τέταρτο των πόρων αυτών σε όφελος κυρίως των αναπτυσσόμενων χωρών, καθώς οι ανεπτυγμένες οικονομίες βασίζονται (προς το παρόν) ιδιαίτερα στην ρευστότητα των κεντρικών τραπεζών. Η ΠΤ υιοθέτησε ένα σχέδιο στήριξης με χρηματοδοτήσεις μέχρι 160 δις $ ως τα μέσα του 2021.

Η στήριξη που έχει παρασχεθεί ως τώρα φαίνεται όμως ανεπαρκής, ιδιαίτερα αν συγκριθεί με την κινητοποίηση πόρων από τους δυο οργανισμούς κατά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση το 2008-10 όπου η ύφεση ήταν μικρότερη σε σύγκριση με αυτήν που διανύουμε. Το Δ.Ν.Τ έχει χορηγήσει από την αρχή της πανδημίας 102 δις $ και συμμετέχει επίσης στο DSSI. Παρότι σημαντικοί, οι πόροι αυτοί υπολείπονται από τις χορηγήσεις της περιόδου 2008-10 που ανήλθαν σε 338 δισ. δολάρια. Η ΠΤ έχει αυξήσει τις χορηγήσεις σημαντικά σε σχέση με την περίοδο πριν από την πανδημία. Όμως οι εκταμιεύσεις των νέων δανείων γίνονται με αργό ρυθμό σε σχέση με την χρηματοπιστωτική κρίση το 2009-10.

Στην σύνοδο του Οκτωβρiου το G20 έκανε ένα σημαντικό βήμα αναγνωρίζοντας την ανάγκη για μέτρα επιπλέον του DSSI προς όφελος των αναπτυσσομένων χώρων. Δρομολόγησε έτσι την ελάφρυνση του χρέους των πλέον ευάλωτων χωρών σε διμερή διαπραγματευτική βάση. Η πρόκληση τώρα είναι να δημιουργηθούν οι μηχανισμοί που θα επιτρέψουν μια γενναία μείωση του χρέους με ταυτόχρονη συμμέτοχη των ιδιωτών δανειστών.

*Ο Αριστομένης Βαρουδάκης είναι Οικονομολόγος. Πρώην καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου. Διετέλεσε ανώτερο στέλεχος της Παγκόσμιας Τράπεζας από το 2000 ως το 2015, και στέλεχος του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Αναπτύξεως (ΟΟΣΑ) από το 1995 ως το 2000, με αρμοδιότητες και στις οικονομικές εργασίες του ΟΟΣΑ για την Ελλάδα. Ασχολείται ιδιαίτερα με θέματα διεθνών οικονομικών, δημοσιονομικής πολιτικής, και οικονομικής ανάπτυξης και πολιτικής. Έχει δημοσιεύσει έξη βιβλία, ακαδημαϊκά άρθρα, μελέτες της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΟΟΣΑ και επίκαιρες αναλύσεις στον τύπο.

Πηγή: monoreviews.gr