This Time is Different: A Panoramic View of Eight Centuries of Financial Crises

Οι πολιτικοί, οι αναλυτές, οι δημοσιογράφοι και -δυστυχώς- πολλοί οικονομολόγοι, σε όλο σχεδόν το κόσμο, έχουν ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα: Έχουν βραχυχρόνια μνήμη και ελλιπείς γνώσεις. Και δεν αναφέρομαι μόνον στα ότι ξεχνούν γρήγορα -απίστευτα γρήγορα πολλές φορές- πράγματα που έκαναν, που είπαν ή που έγραψαν, με αποτέλεσμα να εκτίθενται. Αναφέρομαι στο ότι δε γνωρίζουν ιστορία. Και κυρίως την κοινωνική και οικονομική ιστορία, τομείς της επιστήμης της ιστορίας, οι οποίοι στο σημερινό σύνθετο κόσμο μας είναι εξ' ίσου -αν όχι και περισσότερο- χρήσιμοι από τη στρατιωτική και την πολιτική, στην οποία εξακολουθεί μέχρι σήμερα σήμερα να δίνεται το κύριο βάρος.

Αν οι πολιτικοί, αλλά και οι άλλες αναφερόμενες κατηγορίες επαγγελματιών γνώριζαν καλύτερα την παγκόσμια οικονομική ιστορία, ή έστω και την οικονομική ιστορία του τόπου μας, τότε θα μπορούσαν ίσως να προλάβουν τη χρηματιστηριακή έξαρση -αλλά και την κρίση που ακολούθησε- της περιόδου 1999 - 2000. Θα μπορούσαν να διαβλέψουν τις εξελίξεις της "τραπεζικού παροξυσμού" της περιόδου 2004-2007 που οδήγησαν στην κρίση του 2008-2009 και στις παράπλευρες απώλειες που βιώνουμε σήμερα και που ένα από τα θύματα των οποίων είναι και η Ελλάδα.

Ένα μέρος αυτού του μεγάλου κενού έρχεται να καλύψει η μελέτη (η οποία σύντομα πρόσφατα κυκλοφόρησε σε βιβλίο) των Carmen M. Reinhart από το  University of Maryland και Kenneth S. Rogoff από το Harvard University, με τίτλο "This Time is Different: A Panoramic View of Eight Centuries of
Financial Crises" (Αυτή τη Φορά είναι Διαφορετικά: Μία Πανοραμική Θεώρηση Οκτώ Αιώνων Χρηματοοικονομικών Κρίσεων).

Η μελέτη αναλύει την ιστορία των χρηματοοικονομικών κρίσεων ξεκινώντας από την Αγγλία του 14ου αιώνα και καταλήγει στην κρίση των στεγαστικών ομολόγων των ΗΠΑ του 2008. Επεκτείνεται σε όλες τις γεωγραφικές περιοχές και καλύπτει σημαντικά γεγονότα που συχνά δεν καλύπτονται από την ευρύτερη οικονομική ιστορία. Η μελέτη καταλήγει στο ότι οι χρηματοοικονομικές κρίσεις και οι πτωχεύσεις κρατών είναι ένα συχνό και παγκόσμιο φαινόμενο το οποίο επαναλαμβάνεται διαρκώς μέσα στη διάρκεια του χρόνου. Παράλληλα όμως, η μελέτη αναφέρει ότι, καθώς οι διάφορες περιπτώσεις πτώχευσης ενός κράτους απέχουν μεταξύ τους μερικές δεκαετίες ή και περισσότερο, δημιουργείται κάθε φορά η ψευδαίσθηση στους οικονομολόγους, τους επενδυτές, τους πολίτες και -κυρίως- στους πολιτικούς, ότι "αυτή τη φορά τα πράγματα είναι διαφορετικά" και ότι, οι "σύγχρονοι" (κάθε φορά) οικονομικοί μηχανισμοί και συνθήκες, θα εμποδίσουν ένα κράτος να καταλήξει στη χρεοκοπία.

Η μελέτη αναφέρει ότι η Ελλάδα έχει υποχρεωθεί σε χρεοκοπία ή σε (χρονική) αναδιαπραγμάτευση του χρέους της συνολικά πέντε φορές από την απόκτηση της ανεξαρτησίας της κατά το 1829. Όμως, δεν είναι η χώρα με τις περισσότερες χρεοκοπίες στην Ευρώπη. Πρώτη έρχεται η Ισπανία, με 13 χρεοκοπίες από το 1476. Η Γερμανία και η Γαλλία έχουν στο παθητικό τους οκτώ περιπτώσεις χρεοκοπίας η κάθε μία τους, ενώ η Μεγάλη Βρετανία δεν έχει χρεοκοπήσει ποτέ από την εποχή του Γουλιέλμου του Κατακτητή και τη νορμανδική κατάκτηση της Αγγλίας το 1066.

Η μελέτη αναφέρει ότι η Ελλάδα, κατά το 50,6% του διαστήματος που υπάρχει ως ανεξάρτητο κράτος βρίσκεται σε καθεστώς χρεοκοπίας ή αναδιαπραγμάτευσης. Αυτό βεβαίως είναι λανθασμένο, αφού οι συγγραφείς υποπίπτουν στο σφάλμα των στατιστικών μελετών που παρουσιάζουν τη χώρα μας υπό το καθεστώς του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου από το 1898 έως και το 1978. Όμως, αυτό είναι λάθος. Στη χώρα, όντως λειτουργούσε το γραφείο του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ) έως το 1978 (όπως προέβλεπε η Συνθήκη του 1898), όμως ουσιαστικά ο ρόλος του ΔΟΕ ήταν σημαντικά μειωμένος μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους και μειώθηκε ακόμη περισσότερο στη δεκαετία του 1920. Επίσης, μερικές από τις χρεοκοπίες ή τις αιτήσεις χρονικής αναδιάρθρωσης των δανείων της χώρας προέκυψαν μετά από πολέμους, κάτι το οποίο θεωρείται ως μία φυσιολογική εξέλιξη.

Η μελέτη επίσης αναφέρει ότι η Ουγγαρία έχει χρεοκοπήσει ή αναδιαπραγματευτεί το χρέος της 7 φορές, από το 1918 (έτος απόκτησης της ανεξαρτησίας της), ενώ από τις χώρες που σήμερα είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, έχουν χρεοκοπήσει μόνον η Ρουμανία το 1981 και το 1986 (επί εποχής Τσαουσέσκου) και η Πολωνία το 1981 (επί κομμουνιστικού καθεστώτος).

Η μελέτη, η οποία κυκλοφόρησε το 2008, προφητικά καταλήγει αναφέροντας ότι: "Η ιστορία μας λέει ότι, σε καμία περίπτωση δε θα πρέπει να καταλήγουμε σε συμπεράσματα του τύπου ότι "αυτή τη φορά είναι διαφορετικά". Και δε θα πρέπει να το κάνουν ούτε η Ουγγαρία, αλλά ούτε και η Ελλάδα, πιστεύοντας ότι "αυτή τη φορά τα πράγματα είναι διαφορετικά λόγω της Ευρωπαϊκής Ένωσης", αφού ίσως η αντίληψη αυτή να μη μπορέσει να διατηρηθεί για πολλά ακόμη χρόνια".

Το συμπέρασμα το οποίο βγαίνει από την ανάγνωση της μελέτης αυτής, αλλά και από τη μελέτη της οικονομικής ιστορίας των εθνών, αλλά και της Ελλάδας είναι ότι, όντως, οι χρηματοοικονομικές κρίσεις των κρατών είναι ένα συχνό φαινόμενο. Ίσως σε μας που ζούμε την καθημερινότητα, να είναι δύσκολο να αντιληφθούμε τη συχνότητα της εμφάνισής του, αλλά την αντιλαμβανόμαστε όταν διαβάζουμε για τις παρελθούσες κρίσεις, ως ιστορικά γεγονότα.
Και όμως, ούτε η Ελλάδα, ούτε η Ουγγαρία, ούτε κανένα από τα κράτη που αντιμετώπισαν κρίσεις, αναδιαπραγματεύσεις των χρεών τους ή ακόμη και πτωχεύσεις στο ιστορικό τους παρελθόν, καταστράφηκαν. Απεναντίας, οι εμπειρίες αυτές τα ενδυνάμωσαν οικονομικά, αλλά και κοινωνικά και μετά από μία αναγκαστική οικονομική και κοινωνική ταλαιπωρία λίγων ετών, συνέχισαν την πορεία της οικονομικής προόδου τους και ανάπτυξης.

Δείτε ή κατεβάστε ολόκληρη τη μελέτη στο δίσκο σας (αρχείο PDF) από το πάνω δεξί μέρος του παραθύρου.