Η επιστροφή του πληθωρισμού, με τη μορφή του “πληθωρισμού κόστους”

Η επιστροφή του πληθωρισμού, με τη μορφή του “πληθωρισμού κόστους”

Τίποτα δεν είναι αποκομμένο από το παρελθόν. Οι εξελίξεις του σήμερα, έχουν τις ρίζες τους στο χθες. Για να έχουμε μια πλήρη εικόνα του πώς διαμορφώνεται, σήμερα, το μακροοικονομικό περιβάλλον στις αναπτυγμένες οικονομίες -αλλά και στις οικονομίες όλου του κόσμου- θα πρέπει να δούμε, με απλά λόγια, τις μακροοικονομικές εξελίξεις του παρελθόντος. Στην επισκόπηση αυτή, λαμβάνουμε ως βάση, το έτος 2009, δηλαδή όταν τελείωσε η χρηματοοικονομική κρίση του 2008.

Για την αντιμετώπιση της κρίσης του 2008, οι κεντρικές τράπεζες, μείωσαν τα επιτόκια και παράλληλα παρείχαν μεγάλη ρευστότητα στο σύστημα και στις εταιρίες (και ορθά έκαναν). Στο υφεσιακό περιβάλλον που ακολούθησε την κρίση, οι κεντρικές τράπεζες των μεγάλων δυτικών χωρών, διατήρησαν τα επιτόκια χαμηλά. Όμως, καθώς, παρά την πτώση -έως και μηδενισμό- των επιτοκίων, η ανάπτυξη των οικονομιών διατηρούνταν αναιμική, προχώρησαν σε μέτρα “νομισματικής χαλάρωσης”, δηλαδή μία σειρά μέτρων, με κυριότερο την απευθείας “δημιουργία” χρήματος και τη διάχυσή του μέσα στις οικονομίες. Με τα χρόνια, η πολιτική αυτή, σχεδόν μονιμοποιήθηκε. Παρά τις τεράστιες ποσότητες χρήματος που διοχετεύονταν στις οικονομίες, η ανάπτυξη παρέμενε αναιμική και ο πληθωρισμός επικίνδυνα χαμηλός. Όμως, ένα μεγάλο μέρος των ποσοτήτων χρήματος που διοχέτευαν οι κεντρικές τράπεζες στις οικονομίες, κατευθύνονταν στις χρηματοοικονομικές αγορές και αύξαναν τις τιμές των χρηματοοικονομικών μέσων, σε επίπεδα που, σε πολλές περιπτώσεις κρίθηκαν ως υπερβολικά. Έτσι, παρά την αναιμικότητα των οικονομιών τους, πολλές χώρες, βίωσαν μία πρωτοφανή περίοδο ανόδου, την πλέον μακροχρόνια στην ιστορία τους.

Λίγο πριν από το 2020, οι κεντρικές τράπεζες είχαν αρχίσει να σχεδιάζουν τη σταδιακή απόσυρση των μέτρων ενίσχυσης της ρευστότητας των οικονομιών τους. Στο σημείο εκείνο, εμφανίστηκε η πανδημία του κορωνοϊού. Στις κοινωνίες επιβλήθηκαν περιοριστικά μέτρα και, για την αποφυγή μίας μεγάλης μεγέθους ύφεσης, οι κυβερνήσεις εφήρμοσαν μέτρα ενίσχυσης των οικονομιών και των κοινωνιών. Για τη χρηματοδότηση των μέτρων αυτών, απευθύνθηκαν στις κεντρικές τράπεζες, οι οποίες παρείχαν την απαραίτητη ρευστότητα, μέσω του -γνωστού επί περισσότερο από μία δεκαετία- μηχανισμού δημιουργίας (“εκτύπωσης”) χρήματος, από το πουθενά.

Στο σημείο εκείνο, συνέβη κάτι που δεν είχε προβλεφθεί. Τα περιοριστικά μέτρα (lockdowns) διήρκεσαν περισσότερο απ’ ότι είχε αρχικά εκτιμηθεί. Οι κυβερνήσεις συνέχισαν να χρηματοδοτούν τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Καθώς οι πολίτες, λόγω των περιορισμών στη μετακίνηση και στη λειτουργία των επιχειρήσεων, δεν είχαν πού να ξοδέψουν τα χρήματα αυτά, είτε τα κατέθεταν στις τράπεζες, είτε τα “επένδυσαν” στις χρηματοοικονομικές αγορές και τις αγορές “κρυπτονομισμάτων”. Παράλληλα, άρχισαν να παραγγέλουν, μέσω του ίντερνετ, αγαθά, σε μεγάλες ποσότητες.

Λίγο αργότερα, όταν έληξαν τα περιοριστικά μέτρα, οι “διψασμένοι” για αγορές καταναλωτές, με αρκετά χρήματα στους τραπεζικούς τους λογαριασμούς, προκάλεσαν μία “αγοραστική έκρηξη”. Η εξέλιξη αυτή άδειασε τις αποθήκες αποθεμάτων και έβαλε σε κίνηση τα εργοστάσια παραγωγής σε όλο το κόσμο.

Η απόπειρα μεταφοράς όλων αυτών των προϊόντων, από ένα σύστημα (εφοδιαστική αλυσίδα) που, επί ένα χρόνο υπολειτουργούσε, με βάση μία χώρα που “έκλεινε” και “άνοιγε” ανάλογα με τον αριθμό των νέων κρουσμάτων κορωνοϊού (Κίνα) μπλοκάρισε τις μετακινήσεις των μεταφορικών μέσων. Όλα αυτά, οδήγησαν σε αύξηση των τιμών των αγαθών. Παράλληλα, η αύξηση της ζήτησης καυσίμων, ενέργειας και πρώτων υλών, οδήγησε σε αύξηση των εμπορευμάτων. Αποτέλεσμα αυτών ήταν ο πληθωρισμός που, σε όλες τις χώρες, άρχισε να εμφανίζεται από τον Απρίλιο του 2021.

Οι κεντρικές τράπεζες ανησύχησαν, λίγο στην αρχή, περισσότερο στη συνέχεια, αλλά πίστευαν ότι, έχουν την κατάσταση υπό έλεγχο. Και την είχαν.

Αυτό που είχε συμβεί, ήταν μία -πολύπλοκη μεν, διαχειρίσιμη δε- “πληθωρισμού ζήτησης”. Ο πληθωρισμός ζήτησης προκαλείται από την αύξηση της ζήτησης για αγαθά και υπηρεσίες. Όπως λέει και η θεωρία, ο πληθωρισμός ζήτησης, βραχυχρόνια, οδηγεί σε αύξηση των τιμών. Μακροχρόνια όμως, η αύξηση της ζήτησης θα οδηγήσει σε αύξηση της παραγωγής και της απασχόλησης μέχρι το σημείο της πλήρους απασχόλησης. Μάλιστα, αν, με ενέργειες των κεντρικών τραπεζών, μειώνονταν η ρευστότητα στις οικονομίες, η ζήτηση θα υποχωρούσε πιο σύντομα και οι τιμές θα επανέρχονταν σε ισορροπία.

Αυτά συνέβαιναν μέχρι το Φεβρουάριο, ή πιο σωστά, μέχρι την 24η Φεβρουαρίου, οπότε και η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία. Βέβαια, οι αγορές των (χρηματιστηριακών) εμπορευμάτων, είχαν προεξοφλήσει την ένταση σε εκείνη την περιοχή και οι τιμές των εμπορευμάτων, ήδη διατηρούνταν σε υψηλά επίπεδα. Όμως, η έναρξη του πολέμου και -κυρίως- η ένταση των μέτρων που επιβλήθηκαν κατά της Ρωσίας, έδειξε ότι επίκεινται πολύ μεγάλες μεταβολές, σε χώρους (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μέταλλα, σιτάρι κλπ) που ήδη κινούνταν σε μία εύθραυστη ισορροπία.

Βοηθούντων και των κερδοσκοπικών δυνάμεων που -φυσιολογικά και ορθά- υπάρχουν μέσα στις χρηματοοικονομικές αγορές, οι τιμές των εμπορευμάτων, βρέθηκαν στα πρωτοφανή ή σε σπάνια υψηλά επίπεδα. Ο απλός πολίτης, στην παρούσα φάση, αντιλαμβάνεται τις αλλαγές κυρίως στους τομείς της ενέργειας και των καυσίμων. Όμως, οι μεταβολές συνέβησαν σχεδόν σε όλα τα συναλλασσόμενα εμπορεύματα.

Η μεταβολή (αύξηση) των τιμών, εμφανίστηκε άμεσα στα βενζινάδικα, στους λογαριασμούς ενέργειας, στα σούπερ μάρκετ και στους περισσότερους τομείς του οικονομικού μας περιβάλλοντος. Και δε μπορούσε να γίνει αλλιώς. Η αύξηση της τιμής του καφέ, η αύξηση της τιμής της ενέργειας  και των καυσίμων, η αύξηση των ενοικίων, κάπου θα πρέπει να μετακυλισθεί. Όμως, αυτό δεν είναι το πιο σοβαρό μέρος των αυξήσεων.

Το σοβαρότερο ζήτημα με τις αυξήσεις, είναι όταν αυτές μεταφέρονται στην αμοιβή εργασίας (μισθούς, ημερομίσθια). Αυτό έχει δύο συνέπειες: α) Αντίθετα με την τιμή της βενζίνης, που διακυμαίνεται, η αμοιβή της εργασίας δε μπορεί να υποχωρήσει -παρά μόνο σε πολύ δύσκολες συνθήκες, όπως αυτή που βίωσε η χώρα την εποχή των μνημονίων. Άρα, η αύξηση στην αμοιβή της εργασίας, μονιμοποιείται. β) Η αύξηση στην αμοιβή της εργασίας, σε μία οικονομία που ο τομέας των “υπηρεσιών” είναι μεγάλος και συμμετέχει υψηλά στη σύνθεση του ΑΕΠ, οδηγεί σε νέες αυξήσεις στις τιμές των προϊόντων και έτσι, ο κύκλος των αυξήσεων ξεκινά. Και τελικά, ο κύκλος, καταλήγει σε ένα διαρκές ανοδικό “σπιράλ” αυξήσεων που καταλήγει να αποδιοργανώνει τα κόστη των εταιριών.

Όλο το παραπάνω, περιγράφει, σύντομα και με απλά λόγια, το πώς δημιουργείται ο “πληθωρισμός κόστους”, ο οποίος προκύπτει από την αύξηση του κόστους των παραγωγών και τη μεταφορά της αύξησης προς τους καταναλωτές. Κατά την άποψή μας, βρισκόμαστε στη φάση που, αυτού του τύπου ο πληθωρισμός, εισχωρεί στις οικονομίες, όλου του κόσμου. Τέτοιου είδους πληθωρισμός, σε ευρεία, διεθνή έκταση, έχει να εμφανιστεί από τη δεκαετία του 1970.

Ο “πληθωρισμός κόστους” έχει ένα σημαντικό πρόβλημα, σε σχέση με τον “πληθωρισμό ζήτησης”: αντιμετωπίζεται δύσκολα και ο χρόνος θεραπείας, είναι μακροχρόνιος. Για την καταπολέμησή του, απαιτούνται μέτρα που θα αντιμετωπίσουν τα αίτια της ανωμαλίας στις “εισροές της οικονομίας” (κανονική λειτουργία του τομέα της ενέργειας, της ροής πετρελαίου, μετάλλων κλπ προς τις οικονομίες), μέτρα που θα ρυθμίζουν την πιο αποτελεσματική λειτουργία της αγοράς και μέτρα περιορισμού της ζήτησης. Και συνήθως, ο περιορισμός της ζήτησης αντιμετωπίζεται με μέτρα που οδηγούν σε περιορισμό της οικονομικής δραστηριότητας, ή ακόμη και σε ύφεση. Αυτό είναι το σημείο που, σήμερα, θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους, οι κυβερνήσεις, οι κεντρικοί τραπεζίτες, οι επιχειρήσεις, οι αγορές και οι επενδυτές αγορές.

Επιστροφή στα περιεχόμενα, εδώ