Μ. Μπάιστερμπος (ΕΚΤ): Πιθανή αποδυνάμωση προοπτικών της ελληνικής οικονομίας από το β’ εξάμηνο

Οι εξωγενείς παράγοντες από τον πόλεμο στην Ουκρανία και την ενεργειακή κρίση θα αρχίσουν να αποτυπώνονται εντονότερα από το δεύτερο εξάμηνο του έτους, με αποτέλεσμα την αποδυνάμωση των προοπτικών της ελληνικής οικονομίας, προειδοποιεί ο Μάρτιν Μπάιστερμπος, επικεφαλής της ομάδας της ΕΚΤ για την Ελλάδα.

Για τις τράπεζες, οι κυριότερες προκλήσεις αποτελούν η δημιουργία εσωτερικού κεφαλαίου, η ποσοτική και η ποιοτική βελτίωση των κεφαλαίων λόγω των υψηλού αποθέματος κόκκινων δανείων και αναβαλλόμενων φορολογικών υποχρεώσεων. Επιπλέον, θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα η διευθέτηση του ιδιωτικού χρέους, καθώς τα κόκκινα δάνεια, μπορεί να έφυγαν από τον τραπεζικό τομέα, αλλά συνεχίζουν να επιβαρύνουν τους δανειολήπτες. Το γεγονός αυτό περιορίζει τα περιθώρια πιστωτικής επέκτασης και την ανάπτυξη.

Ο επικεφαλής της ομάδας της ΕΚΤ για την Ελλάδα αναφέρεται επίσης στην ανάγκη συνέχισης των μεταρρυθμίσεων και σε παρεμβάσεις σε βασικές διαρθρωτικές αλλαγές, όπως το εκπαιδευτικό σύστημα και η δικαιοσύνη που σχετίζονται άμεσα με την οικονομική ανάπτυξη. Το Ταμείο Ανάκαμψης συμβάλλει προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά η ελληνική οικονομία θα πρέπει να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις και πέραν του ΤΑΑ. Άλλη μία πρόκληση για την Ελλάδα αποτελεί το δημογραφικό που επηρεάζει το ασφαλιστικό και τα έσοδα, αλλά και τη βιωσιμότητα του χρέους.

Ο κ. Μπάιστερμπος υπογραμμίζει τη σημαντική πρόοδο που έχει επιτευχθεί στον μεταρρυθμιστικό τομέα και το τραπεζικό σύστημα μέχρι σήμερα, υποστηρίζοντας ότι η Ελλάδα διαθέτει τεράστια φυσικά πλεονεκτήματα, ξεκάθαρο δυναμικό για την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, γεωγραφική θέση που αποτελεί φυσική πύλη προς την Ευρώπη και επιχειρηματικότητα. Η Ελλάδα μπορεί να ωφεληθεί από όλα αυτά τα ευνοϊκά στοιχεία με τις κατάλληλες οικονομικές πολιτικές και θεσμικές παρεμβάσεις, σημειώνει.

Συνέντευξη στον Λεωνίδα Στεργίου

- Πόσο πιθανό είναι το ενδεχόμενο τεχνικής ύφεσης ή στασιμοπληθωρισμού στην Ελλάδα;

Μια ύφεση στην Ελλάδα δεν αποτελεί το βασικό σενάριο, σύμφωνα με τις διαθέσιμες προβλέψεις, αλλά δεν μπορούμε να αποκλείσουμε μια περίοδο ασθενέστερων μακροοικονομικών συνθηκών στο μέλλον. Η ελληνική οικονομία έχει ανακάμψει πολύ έντονα μετά το σοκ της πανδημίας το 2020, υποστηριζόμενη από την ιδιωτική κατανάλωση και τις επενδύσεις. Βασικός παράγοντας είναι, επίσης, η εντυπωσιακή ανάκαμψη του τουρισμού που παρέχει σημαντική στήριξη στην οικονομία κατά τους θερινούς μήνες. Ως αποτέλεσμα, η οικονομική δραστηριότητα βρίσκεται πλέον και πάλι πάνω από το προ της πανδημίας επίπεδό της.

Ταυτόχρονα, όμως, βλέπουμε ότι οι αντίθετοι άνεμοι εντείνονται. Υπάρχουν σημαντικές δυνάμεις στον ορίζοντα που ενδέχεται να αποδυναμώσουν την ανάκαμψη της συνολικής ζήτησης. Η επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και οι κίνδυνοι που περιβάλλουν τον μελλοντικό ενεργειακό εφοδιασμό δημιουργούν αβεβαιότητα και πιέζουν το οικονομικό κλίμα. Το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών έχει επηρεαστεί από την αύξηση των τιμών, ιδίως της ενέργειας και των τροφίμων, παρά τα κρατικά μέτρα στήριξης. Ο αντίκτυπος των υψηλών τιμών πολλών εισαγομένων αγαθών και της ενέργειας στην αγοραστική δύναμη, οι συνεχείς περιορισμοί από την πλευρά της προσφοράς και η μεγαλύτερη αβεβαιότητα επιδρούν ανασταλτικά στην οικονομία. Συνδυαστικά, οι παράγοντες αυτοί δείχνουν να αποδυναμώνουν τις προοπτικές για το δεύτερο εξάμηνο του 2022 και για τη συνέχεια.

- Ποια είναι η μεγαλύτερη αδυναμία ή πρόκληση για το ελληνικό τραπεζικό σύστημα;

Η περαιτέρω ενίσχυση των τραπεζικών ισολογισμών εξακολουθεί να αποτελεί τη βασική προτεραιότητα για το ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Όσον αφορά την εξάλειψη των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) από τους τραπεζικούς ισολογισμούς, έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος, αλλά δεν έχουμε φτάσει ακόμη στο επιθυμητό αποτέλεσμα – ο δείκτης των ΜΕΔ στην Ελλάδα παραμένει ο υψηλότερος στη ζώνη του ευρώ καθώς διαμορφώνεται στο 12% περίπου του συνολικού χαρτοφυλακίου δανείων (τέλος Μαρτίου 2022). Μια άλλη πτυχή των τραπεζικών ισολογισμών που χρήζει προσοχής στη συνέχεια είναι τα κεφάλαια των τραπεζών, όπου εξακολουθούν να υπάρχουν αδυναμίες, παρόλο που έχουμε διαπιστώσει πρόοδο και σε αυτό το μέτωπο. Όσον αφορά τις μελλοντικές εξελίξεις, προτεραιότητα αποτελεί η βελτίωση της ποιότητας των κεφαλαίων των τραπεζών, όπως επισημαίνεται άλλωστε και στη νομική γνώμη της ΕΚΤ σχετικά με τις αναβαλλόμενες φορολογικές υποχρεώσεις (DTC) των ελληνικών πιστωτικών ιδρυμάτων που εκδόθηκε πέρυσι. Επίσης, όσον αφορά τα κεφαλαιακά επίπεδα των τραπεζών, βασική προτεραιότητα είναι αυτές να δημιουργούν κεφάλαιο εκ των έσω, το οποίο θα προκύπτει από επαναλαμβανόμενα κέρδη. Αυτό όχι μόνο θα τις βοηθήσει να συσσωρεύσουν κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας, αλλά η υγιής κερδοφορία θα τις καταστήσει πιο ελκυστικές για τους ιδιώτες επενδυτές.

Η αντιμετώπιση προβλημάτων που προέρχονται από την προηγούμενη κρίση παραμένει επίσης βασική προτεραιότητα για τον ελληνικό τραπεζικό τομέα. Για παράδειγμα, η εκκαθάριση εκκρεμών υποθέσεων αφερεγγυότητας νοικοκυριών επιταχύνεται, εξακολουθεί όμως να υπολείπεται των προσδοκιών. Η αντιμετώπιση ενός άλλου ζητήματος που κληροδοτήθηκε από την προηγούμενη κρίση, της καθυστέρησης στην καταβολή ενεργοποιούμενων κρατικών εγγυήσεων, βρίσκεται επίσης υπό εξέλιξη, αλλά θα χρειαστεί περαιτέρω επιτάχυνση για την επίτευξη των στόχων.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η μείωση των ΜΕΔ στους ισολογισμούς των τραπεζών αποτελεί πολύ μεγάλο επίτευγμα, αλλά το πρόβλημα των επισφαλών δανείων στον ιδιωτικό τομέα δεν έχει ακόμη ξεπεραστεί. Ένα μεγάλο μέρος αυτού του χρέους του μη χρηματοπιστωτικού ιδιωτικού τομέα παραμένει "προβληματικό", καθώς μη εξυπηρετούμενο χρέος ύψους περίπου 100 δισ. (περίπου 55% του ΑΕΠ) εξακολουθεί να βρίσκεται στα βιβλία ιδιωτών δανειοληπτών. Η διαχείριση του μεγαλύτερου μέρους αυτού του χρέους γίνεται από εταιρείες διαχείρισης δανείων και όχι από τις ίδιες τις τράπεζες, υπάρχουν όμως ενδείξεις ότι η είσπραξη των εν λόγω δανείων εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση, καθώς παραμένουν εμπόδια στη διευθέτησή τους. Αυτή η δανειακή επιβάρυνση δημιουργεί πράγματι δυσκολίες και για την πραγματική οικονομία. Τα μη αναδιαρθρωμένα επισφαλή δάνεια, έστω και αν δεν βρίσκονται πλέον στο τραπεζικό σύστημα, αποτελούν φρένο για την οικονομική δραστηριότητα, καθώς εξακολουθούν να πρέπει να εξυπηρετούνται από τους δανειολήπτες. Περιπλέκουν επίσης την πρόσβαση σε τραπεζική χρηματοδότηση για τους εν λόγω οφειλέτες, οι οποίοι κινδυνεύουν να εγκλωβιστούν σε αυτήν την κατάσταση.

- Εξετάζοντας την ελληνική οικονομία, ποια είναι η σημαντικότερη πρόοδος που σημειώθηκε τα τελευταία χρόνια; Ποιο είναι το μεγαλύτερο πλεονέκτημά της και ποια είναι η πιο μεγάλη αδυναμία που αντιμετωπίζει;

Τα σημαντικότερα βήματα κατά την άποψή μου ήταν τα μέτρα που οδηγούν σε διαρθρωτικές βελτιώσεις της ελληνικής οικονομίας. Το επιχειρηματικό περιβάλλον, για παράδειγμα, έχει γίνει πολύ πιο φιλικό προς τις επιχειρήσεις, η δημοσιονομική διαχείριση στον δημόσιο τομέα έχει βελτιωθεί και ο ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας έχει προχωρήσει. Όλες αυτές είναι διαρθρωτικές αλλαγές που ενισχύουν τα θεμέλια της οικονομικής ανάπτυξης στην Ελλάδα. Στον χρηματοπιστωτικό τομέα, μια βασική διαρθρωτική μεταρρύθμιση ήταν η εισαγωγή ενός μοναδικού, ενοποιημένου πλαισίου για την αφερεγγυότητα, το οποίο αναμένεται να συμβάλει στην αποδοτικότερη και ταχύτερη αναδιάρθρωση του ιδιωτικού χρέους και να δώσει την ευκαιρία σε υπερχρεωμένα νοικοκυριά και επιχειρήσεις να κάνουν μια νέα αρχή βγάζοντας από πάνω τους τα βάρη του παρελθόντος.

Η ελληνική οικονομία έχει πολλά δυνατά σημεία και η πρόκληση είναι να μπορέσουν αυτά να αξιοποιηθούν στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό. Η Ελλάδα διαθέτει τεράστια φυσικά πλεονεκτήματα, ξεκάθαρο δυναμικό για την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, γεωγραφική θέση που αποτελεί φυσική πύλη προς την Ευρώπη και επιχειρηματικότητα. Η Ελλάδα μπορεί να ωφεληθεί από όλα αυτά τα ευνοϊκά στοιχεία με τις κατάλληλες οικονομικές πολιτικές και θεσμικές παρεμβάσεις.

Το ελληνικό Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας - ΤΑΑ ή Ελλάδα 2.0 - περιλαμβάνει ευρύ φάσμα πολιτικών που αντιμετωπίζουν τις πιο περίπλοκες αδυναμίες. Οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να συνεχίσουν να ενισχύουν την παραγωγικότητα και τις επενδύσεις, που είναι σταθερά χαμηλότερες από ό,τι σε άλλες χώρες της ζώνης του ευρώ, καθιστώντας την οικονομία πιο ανοικτή, ευέλικτη και ανταγωνιστική. Η δημογραφική πρόκληση που αντιμετωπίζει η Ελλάδα θα περιορίσει τη βάση για φορολογικά έσοδα, θα ασκήσει ανοδικές πιέσεις στις δαπάνες για συντάξεις και περίθαλψη, και θα επιτείνει τις ελλείψεις εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού στο μέλλον. Το τελευταίο ζήτημα ενισχύεται και από την απουσία πολλών γυναικών από την αγορά εργασίας, όπως καταδεικνύει το χαμηλό ποσοστό συμμετοχής τους στο εργατικό δυναμικό στην Ελλάδα. Τέλος, η διασφάλιση της βιωσιμότητας του δημόσιου χρέους εξακολουθεί να έχει ζωτική σημασία, δεδομένου επιπλέον του στόχου για ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας.

- Τα θεμελιώδη μεγέθη της Ελλάδας εμφανίζουν κάποια αντιφατικά στοιχεία: υψηλός ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης χωρίς να παράγεται πλούτος και εισόδημα για τους πολίτες, αν εξαιρέσουμε τις κεφαλαιακές μεταβιβάσεις, τις παροχές και τις προκαταβολές, σχετικά υψηλά ποσοστά ανεργίας, χαμηλές εξαγωγές υψηλής προστιθέμενης αξίας και χαμηλή παραγωγική βάση που αντικατοπτρίζονται στο αυξανόμενο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, και εξαιρετικά υψηλό δημόσιο χρέος. Θα μπορούσε αυτό να θεωρηθεί βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και θα μπορούσε το ΤΑΑ να εξαλείψει τα παραπάνω διαρθρωτικά προβλήματα;

Η οικονομική ανάπτυξη ήταν πολύ ισχυρή τα τελευταία τρίμηνα, αλλά αυτό αντανακλά σε μεγάλο βαθμό την ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας μετά τη συρρίκνωση λόγω της πανδημίας το 2020. Αν ανατρέξουμε στις τελευταίες δεκαετίες, ένα επαναλαμβανόμενο χαρακτηριστικό της διαδικασίας οικονομικής ανάπτυξης στην Ελλάδα ήταν ο σχετικά υψηλός βαθμός μεταβλητότητας με ισχυρή εξάρτηση από τις εξωτερικές ροές κεφαλαίων. Οι περίοδοι έντονης οικονομικής ανάπτυξης συχνά επηρεάζονταν από την έξαρση των εισροών κεφαλαίων που οδηγούσαν σε υπεραισιόδοξες προσδοκίες και σε μη βιώσιμες οικονομικές εξελίξεις. Μετά από αυτές τις περιόδους ακολουθούσε ύφεση, η οποία συχνά επιδεινωνόταν από την εκροή κεφαλαίων. Ένας παράγοντας που θα μπορούσε να στηρίξει τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη είναι η ενίσχυση του ρόλου του ελληνικού τραπεζικού συστήματος για τη χρηματοδότηση της οικονομικής ανάπτυξης και τη μείωση της εξάρτησης της Ελλάδας από ασταθείς, ορισμένες φορές, πηγές εξωτερικής χρηματοδότησης.

Προϋπόθεση για τη βιώσιμη ανάπτυξη είναι οι προβλέψιμες, προσανατολισμένες στη σταθερότητα οικονομικές πολιτικές που παρέχουν τα θεμέλια για την ανάπτυξη και σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Το ΤΑΑ συμβάλλει σίγουρα πολύ σημαντικά προς αυτή την κατεύθυνση, αντιμετωπίζοντας τις διαρθρωτικές προκλήσεις που ανέφερα προηγουμένως. Ενώ το ΤΑΑ αποτελεί βασικό εργαλείο για τις προκλήσεις αυτές, δεν αποτελεί ωστόσο πανάκεια για όλες τις αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας. Θα απαιτηθούν συνεχείς μεταρρυθμιστικές προσπάθειες των οποίων το πεδίο θα εκτείνεται πέραν του ΤΑΑ. Επίσης, είναι σημαντικό να εφαρμοστούν οικονομικές πολιτικές εκτός του ΤΑΑ που υποστηρίζουν τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, όπως σε σχέση με τις δημόσιες δαπάνες και τη φορολογία. Η μείωση του υψηλού λόγου του δημόσιου χρέους είναι απαραίτητη για να διασφαλιστούν βιώσιμα δημόσια οικονομικά και να δημιουργηθεί περιθώριο ελιγμών σε περίπτωση κάμψης της οικονομικής δραστηριότητας.

- Πιστεύετε ότι οι μεταρρυθμίσεις στην εκπαίδευση και τη δικαιοσύνη είναι επαρκείς και ευθυγραμμίζονται με το νέο οικονομικό μοντέλο της Ελλάδας;

Η αξιολόγηση των μεταρρυθμίσεων στην εκπαίδευση και τη δικαιοσύνη υπερβαίνει τις αρμοδιότητές μας ως κεντρικής τράπεζας, οπότε μπορώ να κάνω μόνο κάποιες γενικές παρατηρήσεις. Δεν θα σας εκπλήξω αν σας πω ότι και οι δύο τομείς είναι ζωτικής σημασίας για το αναπτυξιακό δυναμικό της Ελλάδας. Η δουλειά μας στην ΕΚΤ σχετικά με τον ρόλο των ψηφιακών δεξιοτήτων, για παράδειγμα, καταδεικνύει τη σημασία τους για την οικονομική ανάπτυξη και την ανθεκτικότητα (βλ. την έκδοση ECB Occasional Paper 266). Επίσης, ένα δικαστικό σύστημα που να λειτουργεί εύρυθμα είναι σημαντικό από κάθε άποψη καθώς επιτρέπει στο τραπεζικό σύστημα να επιτελεί το ρόλο του στη χρηματοδότηση της οικονομικής δραστηριότητας. Ο μηχανισμός χορήγησης πιστώσεων μπορεί να λειτουργήσει μόνον εάν το δικαστικό σύστημα δίνει τη δυνατότητα  στις τράπεζες να μπορούν να εισπράξουν τις εξασφαλίσεις με αποδοτικό τρόπο, εφόσον χρειαστεί. Η αποδοτική είσπραξη των οφειλών είναι ζωτικής σημασίας για την παροχή πιστώσεων στην οικονομία και για τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη.

Πηγή:capital.gr