Οι έξι χρηματιστηριακές κρίσεις κατά τη διάρκεια των τελευταίων 50 ετών
Μέγεθος γραμμάτων:
Το παρόν άρθρο, είναι τμήμα της ύλης του τεύχους 242 (Ιούλιος 2022) του περιοδικού ΧΡΗΜΑ & ΑΓΟΡΑ. Δείτε τα πλήρη περιεχόμενα του τεύχους 242, εδώ.
Οι έξι χρηματιστηριακές κρίσεις κατά τη διάρκεια των τελευταίων 50 ετών
Κατά τα τελευταία 50 χρόνια, σημειώθηκαν έξι σοβαρές χρηματιστηριακές κρίσεις. Ξεκίνησαν από τις ΗΠΑ, ή είχαν ως επίκεντρο τις αμερικανικές αγορές, όμως, λόγω της δομής του διεθνούς χρηματοοικονομικού συστήματος, εξαπλώθηκαν σε όλο το κόσμο.
Οι κρίσεις αυτές, δε μοιάζουν όλες μεταξύ τους. Και ούτε είχαν τα ίδια χαρακτηριστικά, αλλά ούτε και τα ίδια αποτελέσματα. Είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε τα βασικά αίτια και τα βασικά χαρακτηριστικά της κάθε μιας, έτσι ώστε να αντλήσουμε εμπειρίες και γνώσεις, που θα μας βοηθήσουν να αντιληφθούμε καλύτερα, όσα συμβαίνουν σήμερα.
Η κρίση του 1973
Η πρώτη χρηματιστηριακή κρίση της περιόδου, εμφανίστηκε κατά το έτος 1973, κορυφώθηκε στο έτος 1974. Υπήρξε μια καθαρά οικονομική κρίση, η οποία επέδρασε στις χρηματιστηριακές και τις ευρύτερες χρηματοοικονομικές αγορές. Το βασικό αίτιό της ήταν η μεγάλη αύξηση του πληθωρισμού στις ΗΠΑ και σε όλο το κόσμο.
Ο πληθωρισμός, είχε εμφανίσει σημάδια ανόδου, μετά από μία μακρά περίοδο “νομισματικής ηρεμίας”, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Εντάθηκε μετά την κατάρρευση του νομισματικού συστήματος του Bretton Woods και “εκτοξεύθηκε” μετά την πετρελαϊκή κρίση, που ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1973.
Οι αμερικανικοί χρηματιστηριακοί δείκτες, μετά από μία πτωτική φάση, που διήρκεσε από το 1966 έως το τα τέλη του 1971, από τις αρχές του 1972, είχαν αρχίσει να ανακάμπτουν. Κατέγραψαν το υψηλότερο σημείο τους τον Ιανουάριο του 1973 και στη συνέχεια, επηρεαζόμενοι από το αρνητικό μακροοικονομικό περιβάλλον, εισήλθαν σε πτωτική τροχιά, η οποία διήρκεσε μέχρι το φθινόπωρο του 1974. Η μεγάλη ένταση της πτώσης, σημειώθηκε μεταξύ του Οκτωβρίου του 1973 και του Οκτωβρίου του 1974.
Από τα υψηλότερα επίπεδα του Ιανουαρίου 1973, έως και τα χαμηλότερα του Οκτωβρίου 1974, οι απώλειες των δεικτών ήταν μεγάλες -οι μεγαλύτερες μετά τη χρηματιστηριακή κρίση της περιόδου 1929 - 1932. Ο δείκτης Dow Jones κατέγραψε απώλειες -44,2%, ο S&P 500 -48,2% και ο Nasdaq, -59,9%.
Χρειάστηκαν περισσότερα από 8 χρόνια, από την ημέρα του “χαμηλότερου σημείου” για να ξαναβρεθεί ο δείκτης Dow Jones, στα επίπεδα που είχε τον Ιανουάριο του 1973, στο ξεκίνημα της κρίσης. Για τον δείκτη S&P 500 χρειάστηκαν 5 χρόνια και 8 μήνες, ενώ ο (“επιθετικότερος”) δείκτης Nasdaq, ανάκαμψε μετά από 4 χρόνια και 2 μήνες. (Δείτε πίνακα).
(Σημείωση: Ως "ημερομηνία επαναφοράς", στους πίνακες του άρθρου, νοείται το χρονικό διάστημα (αριθμός συνεδριάσεων) από το "χαμηλό" της περιόδου, έως την επαναφορά των δεικτών στο αρχικό "υψηλό" της περιόδου, πριν από την εκδήλωση της κρίσης.)
Η πτώση του 1987 (“Black Monday”)
Μια σειρά από λειτουργικές και τεχνικές ανεπάρκειες στη χρηματιστηριακή αγορά της Νέας Υόρκης και στα συστήματα αυτοματοποιημένων συναλλαγών, που εκείνα τα χρόνια είχαν κάνει την εμφάνισή τους στα διεθνή χρηματιστήρια, σε συνδυασμό με την παρατεταμένη άνοδο των τιμών των μετοχών κατά τα προηγούμενα έτη, προκάλεσαν μία “τεχνική” χρηματιστηριακή κρίση, τον Οκτώβριο του 1987, η οποία, δεν είχε μεγάλη διάρκεια, αλλά ούτε και σημαντικές επιδράσεις στην περαιτέρω πορεία των αγορών και των οικονομιών.
Οι υψηλότερες τιμές των δεικτών, την περίοδο εκείνη, καταγράφηκαν στις 25/8/1987. Οι μεγάλες πτώσεις σημειώθηκαν στις συνεδριάσεις της 16/10/1987 και -κυρίως- της 19/10/1987. Κατά τη συνεδρίαση εκείνη, ο δείκτης Dow Jones κατέγραψε υποχώρησε κατά -22,6%, η οποία παραμένει ως η μεγαλύτερη ημερήσια απώλεια, στην ιστορία του αμερικανικού δείκτη.
Παρά το ότι η πτώση των αμερικανικών αγορών εξαπλώθηκε σε όλο τον πλανήτη, η τελική επίδραση είχε περιορισμένη χρονική διάρκεια.
Από το υψηλότερο κλείσιμό τους (25/8/1987), οι δείκτες βρέθηκαν στο χαμηλότερο, στις 4/12/1987, δηλαδή σε 71 συνεδριάσεις, ενώ στη συνέχεια άρχισαν να ανακάμπτουν. Κατά τη διάρκεια αυτής της σύντομης κρίσης, ο δείκτης Dow Jones κατέγραψε απώλειες -35,1%, ο S&P-500 -33,5% και ο Nasdaq -35,6%. Μετά το “χαμηλό” της 4/12/1987, χρειάστηκαν 435 μέρες για τον Dow Jones, 414 για τον S&P-500 και 420 για τον Nasdaq, για να ξαναβρεθούν στα προ της κρίσης επίπεδα.
Η πτώση των ετών 2000-2003
Πρόκειται για μία χρηματιστηριακή πτώση που προήλθε, περισσότερο λόγω της ακραίας ανόδου των τιμών των μετοχών συγκεκριμένων κατηγοριών (κυρίως των μετοχών του δείκτη Nasdaq) και λιγότερο από οικονομικούς ή μη οικονομικούς λόγους (πχ η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, το Σεπτέμβριο του 2001 κλπ). Αυτός είναι και ο λόγος που, στη συγκεκριμένη περίπτωση, υπάρχει μία σημαντική διαφοροποίηση στις ημερομηνίες που επιτεύχθηκαν τα “υψηλότερα κλεισίματα” πριν την πτώση και τα “χαμηλότερα”, μετά την πτώση. Παράλληλα, διαφοροποιημένα είναι τα χρονικά διαστήματα που απαιτήθηκαν, ώστε, ο κάθε δείκτης, να επανέλθει στα προ της πτώσης του επίπεδα. Για παράδειγμα, ο δείκτης Dow Jones, επανήλθε στο προ της πτώσης του επίπεδο, σε διάστημα 3 ετών και 3 μηνών από την καταγραφή του “χαμηλού” της περιόδου, ενώ ο δείκτης Nasdaq, επανήλθε σε 12 χρόνια και 6 μήνες (δείτε στον πίνακα), ενώ στο ενδιάμεσο αντιμετώπισε και τη χρηματοοικονομική κρίση του 2008.
Η διεθνής χρηματοοικονομική κρίση του 2008
Πρόκειται για μία κλασική περίπτωση χρηματοοικονομικής κρίσης, η οποία ξεκίνησε από την ανισορροπία που επικράτησε σε ένα συγκεκριμένο τομέα (δάνεια της αγοράς ακινήτων) του τραπεζικού συστήματος των ΗΠΑ, η οποία, καθώς εξαπλώθηκε, προκάλεσε προβλήματα σε ολόκληρο τον τραπεζικό τομέα των ΗΠΑ, ενώ στη συνέχεια, μέσω των συνδέσεων και των αλληλοεπιδράσεων του διεθνούς τραπεζικού συστήματος, διαχύθηκε σε όλο το κόσμο και προκάλεσε μία σοβαρή, αλλά ευτυχώς όχι εκτεταμένης χρονικής διάρκειας, διεθνή οικονομική κρίση.
Τα πρώτα “συμπτώματα” της κρίσης, εμφανίστηκαν το φθινόπωρο του 2007, όταν και, στις περισσότερες χρηματιστηριακές αγορές, καταγράφηκαν οι ανώτερες τιμές της περιόδου. Η κρίση κορυφώθηκε το φθινόπωρο του 2008, ενώ η πτώση των αγορών συνεχίστηκε μέχρι και το Μάρτιο του 2009, οπότε και καταγράφηκαν τα χαμηλότερα σημεία της φάσης. Οι απώλειες των δεικτών Dow Jones (-53,8%) και S&P-500 (-56,8%), ήταν οι μεγαλύτερες που έχουν καταγραφεί σε χρηματιστηριακή κρίση, μετά από την κρίση του 1929-1932. Για την ανάκαμψη των δεικτών, απαιτήθηκε ένα διάστημα, περίπου 3 ετών, μετά από την καταγραφή των “χαμηλών” και τη λήξη της κρίσης.
2020: Η κρίση του Covid-19
Η κρίση που εκδηλώθηκε, λόγω της πανδημίας της Covid-19, κατά τη διάρκεια του 2020, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως ένα “σύντομο χρηματοοικονομικό επεισόδιο” που προκλήθηκε ως αντίδραση σε κάτι “άγνωστο” και ίσως υπερμεγεθυμένο. Η αντίδραση των αγορών υπήρξε ταχύτατη (από το ξέσπασμα της κρίσης, έως και τα χαμηλότερα σημεία τιμών των δεικτών, δε χρειάστηκε παρά μόνον ένας περίπου μήνας) και ιδιαίτερα βίαιη (απώλειες Dow Jones: -37,1%, S&P-500: -33,9% και Nasdaq: -30,1%). Οι τιμές των δεικτών ανέκαμψαν με, επίσης, μεγάλη ταχύτητα και βρέθηκαν στα προ της κρίσης επίπεδα, κατά το διάστημα από τον Ιούνιο, έως το Νοέμβριο του 2020. Η δε ύφεση της αμερικανικής οικονομίας που συνόδεψε την κρίση, διήρκησε ελάχιστα -μόλις δύο μήνες.
Μετά την κρίση, οι τιμές των μετοχών συνέχισαν, με μεγαλύτερη ταχύτητα, την ανοδική πορεία, στην οποία είχαν βρεθεί από τη δεκαετία του 2010, προετοιμάζοντας με τον τρόπο αυτό, την κρίση που ακολούθησε.
Η πληθωριστική κρίση του 2022
Μέχρι και το 2020, οι κρίσεις που σημειώθηκαν στις χρηματοοικονομικές αγορές, κατά τα τελευταία 50 χρόνια, δεν είχαν μεγάλες ομοιότητες, ούτε ως προς τα αίτια που τις προκάλεσαν, ούτε ως προς τον τρόπο που εκδηλώθηκαν, ή τη διάρκειά τους. Δε συμβαίνει όμως το ίδιο, με την τρέχουσα πληθωριστική κρίση.
Η κρίση του 2022 εκδηλώθηκε σε μία χρονική συγκυρία, όπου, οι τιμές των μετοχών βρίσκονταν σε υψηλά επίπεδα, μετά από μία άνοδο 13 ετών. Πρόκειται για μία κρίση με καθαρά και σοβαρά οικονομικά αίτια. Προκλήθηκε από την επανεμφάνιση του πληθωρισμού στη διεθνή οικονομία, μετά από απουσία δύο έως τριών δεκαετιών, κάτι που σημαίνει ότι, το σύστημα των -ανα το κόσμο- κεντρικών τραπεζών, που επί μία δεκαετία προσπαθούσε να καταπολεμήσει τον “αντιπληθωρισμό”, διοχετεύοντας τεράστιες ποσότητες “δωρεάν χρήματος” στις οικονομίες, είχε αποσυντονιστεί ως προς την αντιμετώπιση πληθωριστικών φαινομένων. Διογκώθηκε μέσα από μία ενεργειακή κρίση, η οποία δεν προκλήθηκε από μία ανισορροπία στην προσφορά και τη ζήτηση, αλλά από γεωπολιτικά αίτια, τα οποία δεν υπακούουν στη λογική των αγορών. Και το χειρότερο απ’ όλα, εκδηλώνεται πλέον ως “κρίση πληθωρισμού κόστους” για την οποία, τα νομισματικά εργαλεία θεωρούνται ως ανεπαρκή και η οποία, για να ξεπεραστεί, θα απαιτηθεί πολύς χρόνος και πολιτικές που θα οδηγήσουν σε ύφεση.
Η αντίδραση των αγορών, μέχρι σήμερα, μοιάζει εκπληκτικά με την αντίδραση του 1973. Η κατάρρευση των τιμών ξεκίνησε με την εκκίνηση του ανοδικού κύκλου των επιτοκίων (ξεκίνησε από 6,00% τον Ιανουάριο του 1973, σε 13,00% το Νοέμβριο του 1974) και δε σταμάτησε μόνον μετά την πρώτη μείωση του επιτοκίου (από το 13,00% στο 9,25% το Νοέμβριο του 1974).
Αν η τρέχουσα χρηματιστηριακή κρίση, θεωρηθεί ότι έχει κοινά στοιχεία με αυτή του 1973, τότε, θα πρέπει να αναμένουμε την πτώση των τιμών των μετοχών, για αρκετούς ακόμη μήνες, σε αρκετό ακόμη βάθος.
Σημειώσεις: α) Ως "ημερομηνία επαναφοράς" νοείται το χρονικό διάστημα (αριθμός συνεδριάσεων) από το "χαμηλό" της περιόδου, έως την επαναφορά των δεικτών στο αρχικό "υψηλό" της περιόδου, πριν από την εκδήλωση της κρίσης. β) Καθώς το φαινόμενο της παρούσας “κρίσης” εξακολουθεί να εξελίσσεται, ο παραπάνω πίνακας, δεν έχει συμπληρωθεί πλήρως.
Οι χρηματιστηριακές κρίσεις, είναι εγγενή φαινόμενα στη λειτουργία των χρηματιστηριακών αγορών. Ακριβώς όπως και οι υφέσεις, είναι φυσιολογικά εγγενή φαινόμενα μέσα στη λειτουργία των οικονομιών.
Είναι σημαντικό -και χρήσιμο- να γνωρίζουμε τις κρίσεις που εκδηλώθηκαν στο, έστω πρόσφατο, παρελθόν και τα χαρακτηριστικά τους. Να γνωρίζουμε τη χρονική διάρκεια που μπορεί να λάβουν, το “βάθος” που μπορεί να υποχωρήσουν οι χρηματιστηριακοί δείκτες και οι τιμές των μετοχών, αλλά και τα χαρακτηριστικά των “χαμηλών σημείων” (σημείων αντιστροφής), ώστε να παρακολουθούμε τις εξελίξεις με επίγνωση του τί συμβαίνει και χωρίς άγχος και να σχεδιάζουμε και να προσαρμόζουμε την επενδυτική μας στρατηγική.
Από τους παραπάνω πίνακες, πρέπει να συγκρατήσουμε ορισμένα σημεία:
- Οι χρηματιστηριακές κρίσεις με καθαρά οικονομικά αίτια, όπως αυτή του 1973, απαιτούν μεγάλο διάστημα για να σημειωθεί το “χαμηλότερο σημείο”. Και αυτό συμβαίνει επειδή τα οικονομικά φαινόμενα εκδηλώνονται με αργό ρυθμό. Βέβαια, κατά την εξεταζόμενη 50ετία, καταγράφεται μόλις μία χρηματιστηριακή κρίση με οικονομικά αίτια, όμως, το συμπέρασμα αυτό το βασίζουμε και στη γνώση μας από προηγούμενες αντίστοιχες κρίσεις -για παράδειγμα, η κρίση του 1929 εκδηλώθηκε τον Οκτώβριο του 1929 και το “χαμηλότερο σημείο” καταγράφηκε τον Ιούλιο του 1932. Συνεπώς, αν η παρούσα κρίση, όντως οφείλεται σε οικονομικά αίτια (όπως υποστηρίζουμε), τότε θα απαιτηθούν, αρκετοί ακόμη μήνες για να καταγραφεί το χαμηλότερο σημείο της περιόδου.
- Οι χρηματιστηριακές κρίσεις είναι έντονες, με την έννοια ότι καταγράφουν υψηλότατες απώλειες. Αν στην παρούσα φάση, το φαινόμενο εξελιχθεί σε μία συνήθη χρηματιστηριακή κρίση, με οικονομικά αίτια, τότε οι τελικές απώλειες θα είναι πολύ μεγαλύτερες από τις σήμερα υφιστάμενες.
- Τα χρηματοοικονομικά μέσα και οι χρηματιστηριακοί δείκτες που εμπεριέχουν μεγαλύτερο ρίσκο, καταγράφουν μεγαλύτερες απώλειες κατά τη διάρκεια των χρηματιστηριακών κρίσεων και ιδίως κατά τη διάρκεια των κρίσεων με οικονομικά αίτια. Για παράδειγμα, τα “κρυπτονομίσματα” καταγράφουν υψηλότερες απώλειες σε σχέση με τις “επιθετικές μετοχές” (όπως είναι αυτές του Nasdaq και οι επιθετικές μετοχές καταγράφουν υψηλότερες απώλειες σε σχέση με τα “blue chips” που περιλαμβάνονται στον δείκτη Dow Jones. Αντίστοιχα, σε επίπεδο χρηματιστηριακών δεικτών, ο δείκτης Nasdaq, πάντα καταγράφει υψηλότερες απώλειες από τον S&P-500 και ο S&P-500 καταγράφει υψηλότερες απώλειες από τον Dow Jones. Το αντίστροφο φαινόμενο εκδηλώνεται στις ανοδικές φάσεις και στις φάσεις ανάκαμψης.
- Στις χρηματιστηριακές κρίσεις που προκαλούνται από οικονομικά αίτια, οι αγορές προεξοφλούν την επερχόμενη ανάκαμψη -και τότε η πτώση παύει και η πορεία των δεικτών αντιστρέφεται- λίγο πριν το τέλος ή κατά το τέλος, της επιδείνωσης των οικονομικών δεικτών (π.χ. ποσοστό πληθωρισμού, επίπεδο επιτοκίων κλπ) που συνετέλεσαν στο να εμφανιστεί η κρίση. Συνήθως, στα σημεία αυτά, καταγράφονται αξιοσημείωτα γεγονότα και μαζική “αντίστροφη” (δηλαδή, ανοδική) αντίδραση των αγορών, με επιταχυνόμενη ταχύτητα και αυξανόμενους όγκους συναλλαγών, κατά τις πρώτες μέρες της αντιστροφής. Όμως, στη συνέχεια, η ταχύτητα ανόδου μειώνεται και οι δείκτες αποκτούν μία ήπια ανοδική κλίση. Συνήθως, οι επενδυτές που αντιλαμβάνονται σωστά τις εξελίξεις, έχουν την ευχέρεια να εισέλθουν στην αγορά, όχι πολύ ψηλότερα από τα “χαμηλά σημεία” της περιόδου.
-----
Δείτε το σύνολο των άρθρων του παρόντος αφιερώματος:
- Οι χρηματιστηριακές κρίσεις, τα χαρακτηριστικά τους και η αντιμετώπισή τους (εδώ)
- Οι έξι χρηματιστηριακές κρίσεις κατά τη διάρκεια των τελευταίων 50 ετών
- Ο πληθωρισμός, τα επιτόκια και οι χρηματιστηριακές αγορές: Οι περιπτώσεις των κρίσεων του 1973 και του 1979 (εδώ)
- Η αντιμετώπιση της κρίσης - Η αναζήτηση του “πάτου” (εδώ)
Αποστολή άρθρου
Εμφάνιση εκτύπωσης
Προβολή ώς Plain Text
- Η αγορά χρειάζεται ακόμη μία ανοδική συνεδρίαση για να ισορροπήσει η ψυχολογία της
- Το επενδυτικό σχόλιο του κ. Γιάννη Σιάτρα, θα δημοσιευθεί, αύριο το πρωί, στις 9:00 πμ.
- Data centers: Ποιες εταιρείες πρωταγωνιστούν – Ο χάρτης της ελληνικής αγοράς
- Βιομηχανία: Βουτιά 7,4% στις τιμές παραγωγού στην Ελλάδα τον Δεκέμβριο
- Δεύτερο «μέτωπο» στη ναυτιλία ο Ινδικός Ωκεανός μετά την Ερυθρά Θάλασσα - Η αύξηση περιστατικών πειρατείας προκαλεί ανησυχία
- Γιώργος Μυλωνάς (Alumil): Είμαι σε ομηρία από τους servicers- Πνίγουν τις υγιείς επιχειρήσεις
- Η αγορά χρειάζεται ακόμη μία ανοδική συνεδρίαση για να ισορροπήσει η ψυχολογία της
- Data centers: Ποιες εταιρείες πρωταγωνιστούν – Ο χάρτης της ελληνικής αγοράς
- Βιομηχανία: Βουτιά 7,4% στις τιμές παραγωγού στην Ελλάδα τον Δεκέμβριο
- Δεύτερο «μέτωπο» στη ναυτιλία ο Ινδικός Ωκεανός μετά την Ερυθρά Θάλασσα - Η αύξηση περιστατικών πειρατείας προκαλεί ανησυχία
Σχολιάστε το άρθρο