Η ιστορία των επιτοκίων από το μεσαίωνα μέχρι σήμερα

Η άνοδος των επιτοκίων δανεισμού από την Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) αναστατώνει τους επενδυτές και τους οικονομικούς αναλυτές σχετικά με τις πιθανές επιδράσεις που μπορεί να έχει στην ευρύτερη οικονομία. Ωστόσο, τα επιτόκια των κεντρικών τραπεζών εξακολουθούν να βρίσκονται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, συγκριτικά με την μακροχρόνια τάση τους.

Είναι όμως τα χαμηλά επιτόκια νέο φαινόμενο; Σύμφωνα με μελέτη της Τράπεζας της Αγγλίας η τάση μείωσης των επιτοκίων έχει λάβει χώρα παγκοσμίως από τον ύστερο Μεσαίωνα. Η καθοδική κατεύθυνση των επιτοκίων άρχισε να εμφανίζεται ακόμη και πριν οι σύγχρονες κεντρικές τράπεζες εισέλθουν στο προσκήνιο. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι, η τάση για τη μείωση των επιτοκίων, προκλήθηκε από την ανάπτυξη των τραπεζών, τη διεύρυνση της τραπεζικής πίστης στις οικονομίες και τη σταδιακή αύξηση του δημοσίου χρέους, των κρατών, της περιόδου αυτής.

Ο δανεισμός χρημάτων, παλαιότερα, ήταν πιο ριψοκίνδυνος και αβέβαιος, όμως το παρακάτω διάγραμμα δείχνει ότι οι κυβερνήσεις δάνειζαν όλο και περισσότερα χρήματα με συνεχώς μειούμενα επιτόκια, τονώνοντας την οικονομική δραστηριότητα και την εμπιστοσύνη στις χρηματοπιστωτικές αγορές.
Ένα “ομόλογο στο διηνεκές” (perpetual bond), γνωστό και ως "consol bond" ή "perp" είναι ένας τίτλος σταθερού εισοδήματος χωρίς ημερομηνία λήξης. Οι επενδυτές θεωρούν αυτό το είδος ομολόγου ως είδος μετοχικού κεφαλαίου και όχι ως χρέος. Οι ολλανδοί πρωτοστάτησαν στην έκδοση ομολόγων στο διηνεκές. Το ολλανδικό διηνεκές ομόλογο, είναι το παλαιότερο στην κατηγορία του, που που εξακολουθεί να καταβάλει πληρωμές. Χρονολογείται από το 1624.
Κατά τον 16ο και 17ο αιώνα, οι τράπεζες της Δημοκρατίας της Γένοβας (οι κυριότερες κατά την περίοδο εκείνη), δάνειζαν για διάστημα 4 έως 5 ετών.
Το ομόλογο στο διηνεκές του Ηνωμένου Βασιλείου, εμφανίστηκε το 1751 και είχε σταθερό επιτόκιο 3%. Ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές στον 18ο και τον 19ο αιώνα. Τελικά, ανακλήθηκε από την κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου την 5 Ιουλίου 2015.
Από τη δεκαετία του 1920, το αμερικανικό 10ετές ομόλογο, απέκτησε τη μεγαλύτερη δημοφιλία, ενώ, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, προσδιόριζε τα επιτόκια σε μεγάλο μέρος του δυτικού κόσμου. Την ανοδική πορεία της οικονομίας, την δεκαετία του 1970, υποδέχθηκε η οικονομική κατάρρευση της δεκαετίας του 1980. Τα χαμηλά επιτόκια στις αρχές της δεκαετίας του 1970 ενθάρρυναν την πλήρη απασχόληση, αλλά προκάλεσαν επίσης υψηλό πληθωρισμό, τον οποίο η Fed προσπάθησε να καταπολεμήσει με υψηλότερα επιτόκια.

ΗΠΑ: Ποια είναι τα υψηλότερα και τα χαμηλότερα ποσοστά σε όλη την ιστορία;

Πριν από τα ιστορικά χαμηλά επίπεδα που σημειώθηκαν κατά την περίοδο της πανδημίας -Αύγουστος 2020- τα επιτόκια μειώθηκαν στο 1,7% κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς η κυβέρνηση των ΗΠΑ διοχέτευσε δισεκατομμύρια στην οικονομία για να βοηθήσει στη χρηματοδότηση του πολέμου. Την ίδια περίοδο, το δημόσιο χρέος εκτινάχθηκε σε ποσοστό μεγαλύτερο του 100% του ΑΕΠ.

Η αντίθετη εικόνα παρατηρήθηκε το 1981, όταν τα επιτόκια έφτασαν σε ιστορικά υψηλά επίπεδα, της τάξεως του 15,8%. Ο αυξανόμενος πληθωρισμός αποτελούσε το κύριο οικονομικό ζήτημα της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Για αυτόν τον λόγο, ο τότε πρόεδρος της Fed, Paul Volcker, άρχισε να αυξάνει τα επιτόκια με στόχο να περιορίσει την ζήτηση και έτσι να μειώσει τις πληθωριστικές πιέσεις. Η συσταλτική αυτή νομισματική πολιτική οδήγησε σε χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και αύξηση του ποσοστού ανεργίας, το οποίο έφτασε έως και 8%.

Τα επιτόκια κατά τον 18ου και τον 19ου αιώνα

Μετά από πτώση για τρεις δεκαετίες στις αρχές του 19ου αιώνα, τα επιτόκια διαμορφώθηκαν στο 4% το 1835. Εκείνο το έτος, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Andrew Jackson, εξόφλησε το εθνικό χρέος των ΗΠΑ για πρώτη και μοναδική φορά στην ιστορία, καθώς το χρέος θεωρήθηκε ως «ηθική αποτυχία» στα μάτια του. Η κυβέρνηση πούλησε εκτάσεις γης για να χρηματοδοτήσει τον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό, αποφεύγοντας έτσι τη συσσώρευση χρέους. Όμως αυτό δεν κράτησε για πολύ, οδήγησε σε φούσκα την αγορά ακινήτων και η οικονομία εισήλθε σε ύφεση. Τελικά, η κυβέρνηση χρειάστηκε να δανειστεί ξανά και τα επιτόκια αυξήθηκαν τα επόμενα χρόνια.

Παρόμοια κατάσταση εμφανίστηκε και μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου το 1865, όπου τα επιτόκια παρουσίασαν επίσης μια μακροπρόθεσμη, αρνητική τάση, η οποία έληξε το 1945. Στη συνέχεια χρειάστηκαν 100 χρόνια για να υπερβούν τα υψηλά της εποχής του εμφυλίου πολέμου.

Γιατί όμως τα επιτόκια ήταν τόσο χαμηλά;

Οι παράγοντες που οδήγησαν στην τρέχουσα περίοδο χαμηλών επιτοκίων είναι αρκετοί. Αρχικά, η υψηλότερη συσσώρευση κεφαλαίου έκανε πιο εύκολο τον δανεισμό. Οι αυξημένες δημόσιες δαπάνες των σύγχρονων κρατών πρόνοιας, κατά τα φαινόμενα συνέβαλλαν στην ενίσχυση της τάσης αυτής. Οι μέσες κρατικές δαπάνες, του Ηνωμένου Βασιλείου, ήταν κατά μέσο όρο 35% επί του συνολικού ΑΕΠ, μεταξύ 1981 και 1960, σε σύγκριση με 8% μεταξύ 1700 και 1750.

Κατά την περίοδο 2010 έως και 2021, τα επιτόκια των μεγάλων οικονομιών, βρέθηκαν στα χαμηλότερα επίπεδα της ιστορίας τους, ως αποτέλεσμα της αθρόας κυκλοφορίας χρήματος, από τις κεντρικές τράπεζες. Θα μπορούσε αυτή η κατάσταση να είναι βιώσιμη; Θα μπορούσε να συνεχίζεται στο διηνεκές; Η ιστορία διδάσκει ότι, οι ακρότητες οδηγούν σε παραμορφώσεις, η διόγκωση των οποίων, αναγκάζει τα συστήματα να επανέλθουν στην ομαλότητα.

Ήδη, τα επιτόκια κινούνται ανοδικά, με στόχο την επαναφορά της νομισματικής ισορροπίας και την τιθάσευση του πληθωρισμού. Όμως, με δεδομένα τα προβλήματα ανάπτυξης των “αναπτυγμένων” οικονομιών, αλλά και τη δημογραφική συρρίκνωσή τους, είναι ζήτημα χρόνου, το πότε, τα επιτόκια, θα επανέλθουν σε πτωτική τροχιά.

(Με στοιχεία από το advisor.visualcapitalist.com)

Γιάννης Σιάτρας - Κωνσταντίνος Καρατζάς