Επισημάνσεις - Δεκέμβριος 2022

Όταν ξέσπασε η κρίση στην Ουκρανία, η αντίδραση της ελληνικής χρηματιστηριακής αγοράς θύμισε κάτι, από τη φοβισμένη αγορά, που βλέπαμε επί περισσότερο από μια δεκαετία. Ξαφνική κατάρρευση από τις 949,22 μονάδες, προς τις 789,66 μονάδες (-16,8%), μέσα σε μόλις 8 συνεδριάσεις, χωρίς διάκριση καλών ή κακών, κερδοφόρων ή ζημιογόνων μετοχών. Το είχαμε δει, ακριβώς δύο χρόνια νωρίτερα, όταν ξέσπασε η κρίση της πανδημίας.

Όμως, στη συνέχεια, η αγορά άρχισε να αλλάζει πρόσωπο. Έδειξε ότι είναι πιο ανθεκτική και ότι, αποστασιοποιείται από την πορεία των μεγάλων διεθνών αγορών, οι οποίες άλλωστε είχαν συσσωρευμένα κέρδη πολλών ετών και αρκετές “φούσκες” να σπάσουν, ενώ οι οικονομίες στις αγορές αυτές, έδειχναν να αντιμετωπίζουν μεγαλύτερα προβλήματα από την ελληνική, που, μετά από 12 χρόνια κρίσης, είχε αποκτήσει ισχυρά “αντισώματα” απέναντι σε παρόμοια φαινόμενα.

Σήμερα και κυρίως μετά από την έναρξη της δημοσίευσης των αποτελεσμάτων του 9μήνου -οπότε ολοκληρώνονται και αποκρυσταλλώνονται οι προβλέψεις για το σύνολο του έτους- διαπιστώνουμε ότι, η κινητήρια δύναμη της ελληνικής χρηματιστηριακής αγοράς και ο λόγος της αντοχής που επέδειξε κατά τους τελευταίους μήνες, είναι η πολύ ικανοποιητική κερδοφορία που εμφανίζουν οι εισηγμένες επιχειρήσεις.

Για το σύνολο της χρήσης του 2022, προβλέπουμε ότι, οι πωλήσεις των εισηγμένων εταιριών, θα καταγράψουν αύξηση κατά 41,9%, ενώ τα καθαρά κέρδη, θα αυξηθούν κατά 54,4%. Η επίδοση αυτή είναι εντυπωσιακή και πλέον, δημιουργεί μία σχέση “Τιμής προς Κέρδη” (P/E) για το σύνολο της αγοράς, στο 8,2 (με τιμές της 1/12/2022).

Για τεχνικούς λόγους, στη σχέση αυτή, δε συμπεριλαμβάνουμε τα μεγέθη των τραπεζών. Επί σειρά ετών, οι τράπεζες εμφάνιζαν ζημιογόνα αποτελέσματα, που όμως δεν οφείλονταν στις τρέχουσες δραστηριότητές τους, αλλά σε ζητήματα του παρελθόντος (προβλέψεις και ζημιές από “κόκκινα δάνεια” κλπ). Εάν συμπεριλαμβάναμε τα μεγέθη του 2022, στους πίνακες των προβλέψεων που καταρτίζουμε, τότε το αποτέλεσμα θα ήταν παραπλανητικό.

Οι τράπεζες, επιστρέφουν στην κανονικότητα και θα μπορούν να συμπεριλαμβάνονται στους συγκεντρωτικούς πίνακες προβλέψεων της αγοράς, από την αρχή του επόμενου έτους, με βάση τις προβλέψεις για την κερδοφορία του 2022 και τις προβλέψεις για το 2023. Μάλιστα, καθώς οι εκτιμήσεις συγκλίνουν ότι, κατά το 2023, τα κέρδη των τεσσάρων βασικών τραπεζών θα είναι βελτιωμένα, σημαίνει ότι, θα ενισχυθεί η συνολική κερδοφορία των εισηγμένων εταιριών και θα βελτιωθεί η γενικότερη αποτίμηση και εικόνα της αγοράς.

Βεβαίως, η επιστροφή των τραπεζών στην κανονικότητα, υπήρξε ένα από τα βασικά στοιχεία της συμπεριφοράς της αγοράς κατά το τρέχον έτος και ένας από τους κύριους λόγους αισιοδοξίας για τις χρηματιστηριακές εξελίξεις κατά το 2023. Οι τραπεζικές μετοχές, πάντα αποτελούσαν την “ατμομηχανή” της ελληνικής χρηματιστηριακής αγοράς. Για όσο διάστημα δεν είχαν αυτό το ρόλο (2009-2020), όλη η αγορά, λειτούργησε αναποτελεσματικά.

Όπως αναφέρουμε και στις σχετικές σελίδες του τεύχους (σελ. 17 και 46), ένα μεγάλο μέρος των κερδών των εισηγμένων εταιριών, οφείλεται σε συγκυριακούς λόγους, που έχουν να κάνουν με την τιμή των εμπορευμάτων και της ενέργειας στις διεθνείς αγορές. Καθώς υπάρχουν πιθανότητες να εξομαλυνθούν οι ειδικές συνθήκες τιμολόγησης διαφόρων εμπορευμάτων, ή να υπάρξουν αναταράξεις στις τιμές, λόγω του ενδεχόμενου της επιβράδυνσης της διεθνούς οικονομικής δραστηριότητας, είναι πιθανό να μην επαναληφθούν οι ίδιες θετικές συγκυρίες. Όμως, εκτίμησή μας είναι ότι, ακόμη και αν υπάρξει τέτοια εξέλιξη, οι πτωτικές μεταβολές των τιμών θα συμβούν με μειωμένο ρυθμό, σε σχέση με το ρυθμό που αυξήθηκαν.

Σε κάθε περίπτωση, δεν αναμένουμε την επανάληψη μιας τόσο μεγάλης αύξησης της κερδοφορίας των εισηγμένων (ως σύνολο) στον ίδιο βαθμό, με αυτόν του 2022. Προς το παρόν, η εκτίμησή μας αναφέρει ότι, κατά το 2023, η αύξηση του συνόλου των κερδών, θα κυμανθεί μεταξύ 5% και (υπό πολύ ευνοϊκές συνθήκες) 17%.

Από την άλλη πλευρά, οι αναλυτές της Citi, αναμένουν πτώση το 2023 στα κέρδη ανά μετοχή των ελληνικών εταιριών. Για το 2022 εκτιμούν ότι αυτά θα αυξηθούν κατά 57%, αλλά προβλέπουν ότι θα κινηθούν περίπου 13% χαμηλότερα το 2023. Ταυτόχρονα, αναφέρουν ότι, η μερισματική απόδοση των ελληνικών μετοχών διαμορφώνεται στο 4,3%, ενώ ο δείκτης τιμής προς λογιστική αξία (P/BV) διαμορφώνεται σε 0,87 φορές, αρκετά χαμηλά σε σχέση με τις διεθνείς αγορές μετοχών.

Η πιστοληπτική αξιολόγηση της Ελλάδας, βαθμολογείται χαμηλότερα από την “επενδυτική βαθμίδα”. Όμως, στην πράξη, τα επιτόκια των ελληνικών ομολόγων, δεν απέχουν σημαντικά από τις τα επιτόκια ομολόγων κρατών που αξιολογούνται στην “επενδυτική βαθμίδα”. Αυτό οφείλεται στα βελτιωμένα θεμελιώδη μεγέθη της οικονομίας, στην αντοχή που επέδειξε κατά το “δύσκολο” 2022 και στην πρόοδο των ελληνικών τραπεζών, στο μέτωπο των κόκκινων δανείων. Οι επενδυτικοί οίκοι, προβάλλουν τη μακροοικονομική αβεβαιότητα, ως δικαιολογία για τη στάση αναμονής που τηρούν. Βέβαια, στο βάθος, το πρόβλημα που βλέπουν οι οίκοι -αλλά που όμως δε μπορούν να αναγνωρίσουν δημοσίως- είναι το ζήτημα της πολιτικής αβεβαιότητας, που προβάλλει από τις εκλογές που θα πραγματοποιηθούν κατά το πρώτο εξάμηνο του έτους. Και, κατά την άποψή μας, σε ακόμη μεγαλύτερο βάθος, το πρόβλημα έρχεται από παλιά, όταν η χώρα, μέσα από τα “greek statistics” (την πρακτική της αναφοράς ψευδών μακροοικονομικών στοιχείων, που ακολουθούσαν κυβερνήσεις πριν από τη χρεοκοπία της χώρας), μια ιστορία που εξέθεσε την αξιοπιστία των οίκων, στη διεθνή επενδυτική κοινότητα, κάτι που δεν ξεχνιέται εύκολα και που, σήμερα, ενδεχομένως πληρώνουμε.

Ο Νοέμβριος υπήρξε ένας συναρπαστικός μήνες για τις αμερικανικές αγορές. Μετά από την ανακοίνωση της πτώσης του πληθωρισμού για το μήνα Οκτώβριο (υποχώρησε στο 7,7%) και τη δήλωση του προέδρου της FED κ. J. Powell (στις 30/11/2022) για πιθανό περιορισμό στο ρυθμό αύξησης των επιτοκίων, οι αγορές αντέδρασαν ανοδικά, με μεγάλο ενθουσιασμό. Ήδη, μετά από τις πολύ μεγάλες διακυμάνσεις καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς, ο δείκτης Dow Jones, έχει φτάσει να υποχωρεί μόλις κατά -5,3% από την αρχή του έτους. Οι απώλειες του S&P-500 έχουν περιοριστεί στο -14,6% και του Nasdaq στο -26,7%. (Δείτε εδώ).

Όμως, πολλοί υποστηρίζουν ότι, οι αγορές θα πρέπει να αποβάλλουν την εμμονή τους σχετικά με το ρυθμό αύξησης των επιτοκίων και να επικεντρωθούν στο τελικό ύψος που αυτά θα λάβουν, όταν ο κύκλος αύξησης ολοκληρωθεί. Και κυρίως, ποιό θα είναι το διάστημα που θα παραμείνουν σε εκείνα τα υψηλά επίπεδα, πριν αρχίσει η φάση μείωσής τους. Αυτό που ενδιαφέρει είναι το μέγεθος της ζημιάς που θα προκαλέσουν στην αμερικανική οικονομία και τα κέρδη των επιχειρήσεων, όσο διάστημα παραμένουν υψηλά.

Από την πλευρά μας, διατηρούμε την άποψη που είχαμε εκφράσει κατά τους προηγούμενους μήνες, αναφορικά με το ύψος που θα φτάσουν τα επιτόκια της FED, στο 5,25% έως 5,50% και ότι αυτό θα συμβεί περί το Φεβρουάριο ή το Μάρτιο του 2023. Το διάστημα που θα παραμείνουν στο ύψος αυτό, ή στο ύψος που τελικά θα φτάσουν, θα εξαρτηθεί από την πορεία της εξέλιξης του πληθωρισμού, πορεία που δεν αναμένεται να είναι ομαλή, ή σύντομη.

Παράλληλα, τόσον εμείς, όσο και πολλοί άλλοι (όπως διαβάζουμε σε διεθνή ΜΜΕ) δεν έχουμε ακόμη πειστεί ότι, η περίοδος πτώσης των αμερικανικών δεικτών έχει ολοκληρωθεί. Μας ανησυχεί το ενδεχόμενο ύφεσης, το οποίο -κατά το τελευταίο διάστημα- υποβαθμίζεται από πολλούς αναλυτές.

Έχει πολλά χρόνια να εμφανιστεί, μεγάλη ύφεση που να οφείλεται σε καθαρά νομισματικούς λόγους, στην οικονομία των ΗΠΑ και ενδεχομένως, τα χαρακτηριστικά της, να έχουν απομακρυνθεί από τη μνήμη των αναλυτών ή των αρθρογράφων των ΜΜΕ, κάτι φυσιολογικό, αφού οι περισσότεροι απ’ αυτούς, δεν έζησαν την τελευταία μεγάλη πληθωριστική κρίση της δεκαετίας του 1970.

Όμως, παρά την υποχώρηση των επιτοκίων  των ομολόγων, κατά τις τελευταίες εβδομάδες, η διαφορά μεταξύ των επιτοκίων του 2ετούς και του 10ετούς ομολόγου, έχει αυξηθεί στο υψηλότερο σημείο, από το έτος 1981. Το φαινόμενο της εμφάνισης υψηλότερων επιτοκίων στα βραχυχρόνια (2ετή) ομόλογα και χαμηλότερων στα μακροχρόνια (10ετή), ονομάζεται “αντιστροφή των καμπυλών των αποδόσεων” (interest rate curve inversion) και αποτελεί ένα αδιάψευστο πρόδρομο φαινόμενο μιας επερχόμενης ύφεσης. Η διαφορά μεταξύ των δύο επιτοκίων, φτάνει σήμερα στο 0,73%  (δείτε εδώ και εδώ).

Όταν αναφερόμαστε στις “διπλές” εκλογές του 2023, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα, τελικά αυτές να μην είναι διπλές, αφού η πιθανότητα μιας συνεργασίας πολλών κομμάτων, για το σχηματισμό κυβέρνησης, στον οποίο δε θα συμμετέχει το πρώτο κόμμα, είναι αρκετά μεγάλες. Δύο είναι τα στοιχεία που θα πρέπει να έχουμε υπόψη. Πρώτο ότι, τα μικρότερα κόμματα θα θελήσουν να αποφύγουν δεύτερες εκλογές, αφού είναι βέβαιο ότι, στην περίπτωση δεύτερων εκλογών, θα υπάρξει μεγάλη πόλωση και η εκλογική τους δύναμη και ο αριθμός των βουλευτών τους, θα μειωθεί  -κάτι που είχε συμβεί και στις δεύτερες εκλογές του 2012. Δεύτερο, στις δεύτερες εκλογές, ο αριθμός των βουλευτών τους θα μειωθεί περαιτέρω, επειδή, με τον εκλογικό νόμο που θα ισχύσει σ’ αυτές, το πρώτο κόμμα, θα κερδίσει, σε βάρος των υπολοίπων, 40 βουλευτικές έδρες. Η λογική λέει ότι, τα κόμματα και οι βουλευτές που θα κινδυνεύουν να χάσουν τις έδρες τους, θα παλέψουν, όσο μπορούν, για να μην υπάρξει δεύτερη αναμέτρηση. Παράλληλα, υπάρχει και το στοιχείο της λίστας (αφού σε δεύτερες εκλογές δε θα ισχύσει ο σταυρός προτίμησης). Η λίστα, καθιστά αβέβαιη την εκλογή πολλών βουλευτών, ενώ μειώνει τις προσπάθειες των υποψηφίων για προσέλκυση ψηφοφόρων.

Και τί θα γίνει αν δεν υπάρξουν δεύτερες εκλογές; Τότε, η χώρα θα εισέλθει σε μία ασταθή περίοδο, κάτι που θα έχει επιπτώσεις στην οικονομία, αλλά και το Χρηματιστήριο.

Με βάση την από 9/11/2022, επιστολή της διοίκησης της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς προς τις εισηγμένες εταιρίες, αυτές, λόγω της αναστάτωσης της οικονομίας από την πανδημία, την αύξηση του πληθωρισμού και τον πόλεμο στην Ουκρανία, κλήθηκαν να δημοσιεύσουν στοιχεία για την πορεία των εργασιών τους κατά το γ’ τρίμηνο της χρήσης και για το 9μηνο, συνολικά. Τα στοιχεία που οφείλουν να δημοσιεύσουν είναι: πωλήσεις, κέρδη EBIT και κέρδη προ φόρων. Η προθεσμία δημοσίευσης, λήγει την 15η Δεκεμβρίου 2022.

Καθώς ήδη πρόκειται για την 3η συνεχόμενη χρονιά που οι εταιρίες καλούνται, εκτάκτως, να δημοσιεύσουν στοιχεία 9μήνου (ενώ κλήθηκαν να δημοσιεύσουν και στοιχεία α’ τριμήνου κατά τις χρήσεις 2020 και 2021), θα ήταν χρήσιμο, να τροποποιηθεί ο σχετικός νόμος, ο οποίος περιορίζει την υποχρέωση δημοσίευσης στοιχείων, από τις εισηγμένες εταιρίες, σε τρίμηνη βάση -έστω και περιορισμένων και μη -υποχρεωτικά- ελεγμένων, από ορκωτούς ελεγκτές, για το α’ και γ’ τρίμηνο.

Η οικονομία, έχει ανάγκη την αναβάθμιση της χρηματιστηριακής μας αγοράς. Και δε μπορεί να υπάρξει αναβάθμιση -ουσιαστική και όχι στους τύπους και τα χαρτιά- αν δεν υπάρχει επαρκής, έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση προς το επενδυτικό κοινό.

Τα “κρυπτονομίσματα” δείχνουν ότι έχουν την κατάληξη που είχε κάθε περιπέτεια κερδοσκοπικής “φούσκας” που εμφανίστηκε στους τελευταίους αιώνες. Και θα γίνουν και αυτά, ένα ενδιαφέρον κεφάλαιο στα εγχειρίδια ιστορίας των χρηματοοικονομικών αγορών και της ψυχολογίας του πλήθους. Όμως, παρά την αντίθεσή μας προς αυτά, θα είμαστε άδικοι εάν υποστηρίξουμε ότι, δεν προσέφεραν στις νομισματικές εξελίξεις ή στην τεχνολογία.

Η ίδια η ιστορία των αγορών, μας δείχνει ότι, πολλές μεγάλες εξελίξεις στο χώρο της οικονομίας, συνέβησαν μετά από αποτυχημένες επενδυτικές ή κερδοσκοπικές προσπάθειες.

Το σπάσιμο των κερδοσκοπικών “φουσκών” των εταιριών του Μισισιπή και της Νότιας Θάλασσας (South Sea Company), κατά το 18ο αιώνα, δε σήμαιναν το τέλος της μετοχικής ιδέας και των χρηματιστηρίων. Αλλά ούτε και οι αλλεπάλληλες τραπεζικές κρίσεις του 19ου αιώνα, σήμαιναν το τέλος των τραπεζικών σχημάτων πολυμετοχικού χαρακτήρα. Αντίθετα, τόσο τα χρηματιστήρια όσο και οι τράπεζες συνέχισαν να διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στη χρηματοδότηση των μεταγενέστερων φάσεων της βιομηχανικής επανάστασης.

Όπως το έθεσε ο Antonio Garcia Martinez, συγγραφέας και επιχειρηματίας του κλάδου της τεχνολογίας, “η καινοτομία, ξεκινά από μερικούς ιδιοφυείς τρελούς, περνά από τη φάση της φούσκας και καταλήγει στην καθιέρωσή της”. Και επισημαίνει ότι, “κάθε σημερινός τιτάνας του ίντερνετ, ξεκίνησε ή μεγάλωσε τη δραστηριότητά του, μετά από το σπάσιμο μιας φούσκας και μια κρίση πανικού στις αγορές, για να καταλήξουμε σήμερα να έχουμε τη μεγαλύτερη τεχνολογική έκρηξη μιας ολόκληρης γενιάς, μια έκρηξη που αλλάζει τον κόσμο μας”.

Η εμφάνιση των κρυπτονομισμάτων και η απειλή που αυτά αποτέλεσαν για το διεθνές νομισματικό και τραπεζικό σύστημα, “αφύπνισε” και ώθησε τις κυβερνήσεις και τις κεντρικές τράπεζες, να αναζητήσουν λύσεις στο ζήτημα της ηλεκτρονικής υπόστασης του χρήματος, στον περιορισμό των δαπανών και των χρόνων μεταφοράς και στην παροχή δυνατότητας σε κάθε άνθρωπο, που σήμερα δεν έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει έναν τραπεζικό λογαριασμό, να μπορεί να διαχειρίζεται και να μεταφέρει χρήματα. Την εξέλιξη στον τομέα των ψηφιακών νομισμάτων, ίσως τη δούμε πιο γρήγορα απ’ ότι νομίζουμε.

Το παρόν άρθρο, είναι τμήμα της ύλης του τεύχους 247 (Δεκέμβριος 2022) του περιοδικού ΧΡΗΜΑ & ΑΓΟΡΑ. Δείτε τα πλήρη περιεχόμενα του τεύχους 247, εδώ.