Η ανατομία δύο τραπεζικών κρίσεων: Γιατί το 2023 δεν είναι 2008

Ο κύριος λόγος του εκτροχιασμού το 2007 – 2008 ήταν τα επικίνδυνα τοξικά επενδυτικά προϊόντα που είχαν πουληθεί σε τράπεζες σε όλο τον κόσμο, με αποτέλεσμα η κατάρρευση της αγοράς των ενυπόθηκων δανείων των ΗΠΑ να μεταδοθεί στιγμιαία σε όλο το τραπεζικό σύστημα.

Είχε προηγηθεί μια μακρά περίοδος χαλαρής πιστωτικής επέκτασης με αποκορύφωμα τα περιβόητα δάνεια NINJA (No Income, No Job, No Asset), δηλαδή σε δανειολήπτες χωρίς δουλειά, εισοδήματα και περιουσία, τα οποία στη συνέχεια τιτλοποιήθηκαν και πουλήθηκαν σαν «ασφαλή» επενδυτικά προϊόντα σε τράπεζες, επενδυτές και συνταξιοδοτικά ταμεία σε όλο τον κόσμο. Πολύπλοκα δομημένα χρηματοοικονομικά προϊόντα τα CDOs, τα οποία δεν μπορούσαν να αποτιμήσουν λόγω της πολύπλοκης δομής τους ούτε οι τράπεζες που τα αγόραζαν, γέμισαν τους τραπεζικούς ισολογισμούς και έσπειραν την καταστροφή.

Παράλληλα, ειδικά στις ΗΠΑ, είχαμε εκτεταμένη χαλάρωση των εποπτικών κανόνων αλλά και σοβαρές συστημικές αστοχίες με τους οίκους αξιολόγησης να μοιράζουν ΑΑΑ αξιολογήσεις σε τίτλους δομημένων προϊόντων που αποδείχθηκαν «σκουπίδια». Τέλος, άπληστα τραπεζικά στελέχη επιδιώκοντας τη μεγιστοποίηση ων βραχυχρόνιων αποτελεσμάτων και των μπόνους που λάμβαναν προχώρησαν σε αλόγιστες κινήσεις αδιαφορώντας για τους μεγάλους κινδύνους που συσσωρεύονταν στους ισολογισμούς.

Το ξέσπασμα της κρίσης βρήκε τις τράπεζες, σε ΗΠΑ και Ευρώπη, με εξαιρετικά χαμηλούς δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας και χαμηλή ρευστότητα εξαιτίας της απορρύθμισης που προηγήθηκε. Το πιστωτικό γεγονός που σημειώθηκε ήταν το «σκάσιμο» των CDOs και άλλων πολύπλοκων επενδυτικών προϊόντων με τον πανικό να εξαπλώνεται σαν πυρκαγιά καθώς υπήρχε μεγάλη αβεβαιότητα για το ποιες τράπεζες και σε ποιο ύψος είχαν τοποθετήσεις στα επικίνδυνα αυτά επενδυτικά προϊόντα.

Για την επικίνδυνη κλιμάκωση της τραπεζικής κρίσης το 2007- 2008 μεγάλη ευθύνη φέρουν και οι διαμορφωτές πολιτικής στις ΗΠΑ. Η απόφαση να αφεθεί στη τύχη της και να χρεοκοπήσει η Lehman προκάλεσε αλυσιδωτές επιπτώσεις και βαθιά κρίση εμπιστοσύνης, διακινδυνεύοντας την ολική κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος στις ΗΠΑ αλλά και ευρύτερα στη Δύση. Οι μεγάλες αναταράξεις που προκάλεσε η χρεοκοπία της Lehman παραλίγο να οδηγήσουν σε αδιέξοδο και τις μεγάλες εμπορικές τράπεζες στις ΗΠΑ και εν τέλει πραγματοποιήθηκε μια χωρίς προηγούμενο κρατική παρέμβαση για τη σωτηρία των τραπεζών και την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης.

Δύο είναι οι κομβικές διαφορές που καθιστούν ανθεκτικότερο το τραπεζικό σύστημα και τους ειδικούς αισιόδοξους ότι η κατάσταση θα σταθεροποιηθεί και η εμπιστοσύνη θα αποκατασταθεί γρήγορα.

1. Δεν υπάρχει πιστωτικό γεγονός. Αυτή τη φορά η αναταραχή έχει προκληθεί από κάποιες μεσαίες και μικρές τράπεζες στις ΗΠΑ. Η χρεοκοπία της SVB δεν ήταν αποτέλεσμα αλόγιστων επενδύσεων σε υψηλού ρίσκου επενδυτικά προϊόντα αλλά της κακής διαχείρισης του επιτοκιακού κινδύνου. Η SVB είχε επενδύσει σε ομόλογα του αμερικανικού Δημοσίου, και έχοντας πολλούς πελάτες εταιρείες υψηλής τεχνολογίας που προχώρησαν σε μαζικές αναλήψεις καταθέσεων, υποχρεώθηκε σε πωλήσεις των ομολόγων με ζημιά λόγω της ανόδου των επιτοκίων. Οι ζημιές δημιούργησαν ανησυχία για τη βιωσιμότητά της και πυροδότησαν νέο κύμα εκροών καταθέσεων, με αποτέλεσμα η τράπεζα να χάσει τη φερεγγυότητά της και να καταστεί μη βιώσιμη, καθώς δεν κατάφερε να υλοποιήσει αύξηση κεφαλαίου. Το συμβάν στην SVB θορύβησε τους καταθέτες και άλλων μικρών τραπεζών που προχώρησαν σε μεταφορά των καταθέσεών τους σε άλλες μεγαλύτερες τράπεζες, τροφοδοτώντας νέες πιέσεις και αβεβαιότητα για τις μη συστημικές τράπεζες. Πρόκειται δηλαδή για μια κρίση που οφείλεται σε συγκεκριμένους και ειδικούς λόγους και όχι σε κάποιο μεγάλο πιστωτικό γεγονός που επηρεάζει συνολικά μεγάλο αριθμό τραπεζών, αποσταθεροποιώντας ευρύτερα το σύστημα.

2. Ισχυρότερη εποπτεία - άμεση πολιτική αντίδραση. Αν και στις ΗΠΑ υπήρξε μια επικίνδυνη χαλάρωση, το 2018, των εποπτικών κανόνων για τις μη συστημικές τράπεζες, με τελικό αποτέλεσμα την κρίση που ξέσπασε, ωστόσο οι μεγάλες συστημικές τράπεζες στις ΗΠΑ παραμένουν σε πολύ ισχυρή θέση.

Και ενώ οι ΗΠΑ βρίσκονται υπό την πίεση μιας κρίσης στις μη συστημικές τράπεζες, στην Ευρώπη η κατάσταση είναι θεαματικά καλύτερη και αυτό χάρη στην αυστηρότερη εποπτείας.

Οι εποπτικοί κανόνες τόσο σε ότι αφορά τις ελάχιστες κεφαλαιακές απαιτήσεις των ευρωπαϊκών τραπεζών όσο και την ρευστότητά τους είναι κατά πολύ αυστηρότεροι σε σχέση με τις ΗΠΑ και θεαματικά ενισχυμένοι σε σχέση με το 2008. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2008 η κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών ήταν στο 8% και σήμερα αν συνυπολογιστούν όλα τα κεφαλαιακά εργαλεία ξεπερνά το 20%.

Επιπλέον το αυστηρό εποπτικό πλαίσιο στην Ευρώπη δεν αφορά μόνο τις συστημικές τράπεζες αλλά και τις μικρότερες τράπεζες που ελαχιστοποιεί τους κινδύνους για περιστατικά ανάλογα αυτών που έχουμε στις ΗΠΑ.

Πρόσθετη εμπιστοσύνη δημιουργεί το γεγονός ότι η εποπτεία δεν ασκείται από μεμονωμένους εθνικούς επόπτες αλλά από έναν ενιαίο πανίσχυρο οργανισμό, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που εφαρμόζει τους ίδιους κανόνες και τις ίδιες μεθοδολογίες για όλες τις τράπεζες στα κράτη μέλη της ευρωζώνης. Έτσι, δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος αρνητικών εκπλήξεων από διαφοροποιήσεις λόγω εθνικών κανόνων.

Αλλά και στην ακραία περίπτωση που κάποια ευρωπαϊκή τράπεζα βρεθεί υπό πίεση η Ευρώπη, μετά την εμπειρία της κρίσης χρέους και της διαχείρισης την ελληνικής «χρεοκοπίας» έχει δημιουργήσει μηχανισμούς και όργανα που θα αντιδράσουν άμεσα και θα αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά κάθε τέτοια περίπτωση. Εδώ στην Ελλάδα όλοι θυμόμαστε την έκτακτη ρευστότητα του ELA, που κράτησε τις τράπεζες όρθιες ακόμα και στις χειρότερες στιγμές της κρίσης και τις τεράστιες εκροές καταθέσεων.

Η άμεση δράση των διαμορφωτών πολιτικής φάνηκε στην περίπτωση της Credit Suisse. Η CS αν και κεφαλαιακά εύρωστη, βρέθηκε υπό ισχυρότατες πιέσεις λόγω της αβεβαιότητας που εκδηλώθηκε για τις τράπεζες και τις αποτυχίας της διοίκησης και των μετόχων να αντιμετωπίσουν τα χρόνια προβλήματα και το έλλειμμα εμπιστοσύνης. Η CS βρίσκονταν σε φθίνουσα πορεία εδώ και πάρα πολλά χρόνια ωστόσο δεν είχε κανένα πρόβλημα κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητας.

Αποτελούσε όμως έναν αδύναμο κρίκο στον οποίο επικεντρώθηκαν πολλά hedge funds προκαλώντας βύθιση της μετοχής της τράπεζας, πτώση που άρχισε να δημιουργεί ανησυχία για τη βιωσιμότητά της, προκαλώντας μεγάλες εκροές καταθέσεων. Από τη στιγμή που η κατάσταση δεν σταθεροποιούνταν, οι ελβετικές αρχές, υπό την πίεση και πολλών κυβερνήσεων άλλων χωρών, επέβαλαν γρήγορα την εξαγορά της από την UBS προκειμένου να ανακτηθεί οριστικά η εμπιστοσύνη.

Το φάσμα μιας νέας τραπεζικής κρίσης επανάφερε κάποιες ανησυχίες και στη χώρα μας καθώς η μεγάλη τραπεζική κρίση του 2007 – 2008 θεωρείται ως η απαρχή για την αποκάλυψη της κακής δημοσιονομικής κατάστασης της χώρα, που οδήγησε σε αδιέξοδο και πολυετή ύφεση που δεν έχει προηγούμενο σε καιρό ειρήνης.

Σημειώνεται ότι η κρίση στην Ελλάδα το 2010 δεν ήταν τραπεζική αλλά δημοσιονομική που μεταδόθηκε στις τράπεζες. Αρχικά με το κούρεμα των ομολόγων του ελληνικού δημοσίου και εν συνεχεία από την «βύθιση» του ΑΕΠ, όπου χάθηκε σε λίγα χρόνια το 25% του ΑΕΠ, και είχε ως αποτέλεσμα την εκτόξευση των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Οι τράπεζες είχαν προβλήματα διοίκησης και κανόνων εταιρικής διακυβέρνησης ωστόσο η απελευθέρωση της τραπεζικής αγοράς ήταν σχετικά πρόσφατη και δεν είχαν σημειωθεί οι υπερβολές που είχαν σημειωθεί στις τράπεζες άλλων χωρών τη δεκαετία του 2000.

Σήμερα, μετά από μια δεκαετία ατελείωτων προβλημάτων και διαρκών ανακεφαλαιοποιήσεων, οι τράπεζες βρίσκονται στο καλύτερο σημείου που έχουν βρεθεί πότε, όπως τόνισε ο διοικητής της ΤτΕ, Γιάννης Στουρνάρας.

Κομβικό σημείο αποτέλεσε η δραστική μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων, με τη βοήθεια του Σχεδίου Ηρακλής, απελευθερώνοντας τους τραπεζικούς ισολογισμούς από τη μεγαλύτερη εστία αβεβαιότητας.

Με την οικονομία να «τρέχει» με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης οι ελληνικές τράπεζες αναπτύσσουν δυναμικά τις εργασίες τους, πετυχαίνουν υψηλή κερδοφορία ενώ οι καταθέσεις βρίσκονται σε πολύ υψηλά επίπεδα.

Πέραν όμως του ισχυρού ευρωπαϊκού εποπτικού πλαισίου, της δυναμικής ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας και των ισχυρών θεμελιωδών των εγχωρίων τραπεζών υπάρχει ένας ακόμα ζωτικής σημασίας λόγος που καθιστά ανθεκτική την Ελλάδα σε τραπεζικούς πανικούς.

Αυτό έχει εδραιώσει μια ισχυρότατη εμπιστοσύνη προς το τραπεζικό σύστημα, εμπιστοσύνη που αποτελεί το θεμέλιο της τραπεζικής.