Γιατί οι μετοχές, πιθανότατα, έχουν ξεπεράσει το πιο χαμηλό σημείο τους

Επί σειρά ετών πριν από την ελληνική κρίση χρέους της φετινής άνοιξης επισημαίναμε τις ανισορροπίες που δημιουργούν στην ελληνική μακροοικονομική ισορροπία η διαρκής μείωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, η διατήρηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων σε υψηλά επίπεδα και η συσσώρευση χρέους. Παράλληλα, από το καλοκαίρι του 2009 αναφερόμασταν πολύ τακτικά στην επερχόμενη “κρίση χρέους” που θα αντιμετώπιζε η χώρα και για το λόγο αυτό, προετοιμάζαμε τους συνδρομητές των σελίδων μας για μία μαζική απομάκρυνση από τις ελληνικές μετοχές και εκμετάλλευση των ευκαιριών που πρόσφεραν οι αναπτυσσόμενες αγορές του εξωτερικού.

Στις αρχές του φετινού καλοκαιριού, μετά την προσφυγή της Ελλάδας στο μηχανισμό στήριξης (Μάιος 2010) και κυρίως μετά από τη δημιουργία του ευρύτερου ευρωπαϊκού μηχανισμού στήριξης για το σύνολο των μελών της ευρωζώνης (Ιούνιος 2010), διαφοροποιήσαμε τη θέση και εκφράσαμε την άποψη ότι, είναι πολύ πιθανό ότι, οι τιμές που σημειώθηκαν στις 7 Ιουνίου 2010, να αποτελούν και τις χαμηλότερες τιμές που θα σημειωθούν στο ελληνικό Χρηματιστήριο καθ’ όλη τη διάρκεια της παρούσας κρίσης.
Οι απόψεις αυτές εκφράστηκαν κατ’ επανάληψη στις συνδρομητικές σελίδες του site.

Κατ’ αρχάς, πριν αναφέρω τους λόγους για τους οποίους έχουμε σχηματίσει την παραπάνω θέση, πρέπει να διαχωρίσουμε κάτι πολύ σημαντικό: Η “χρηματοοικονομική κρίση” διαφέρει σημαντικά από την “κοινωνική κρίση”. Δηλαδή, η Ελλάδα βίωσε μία -όχι πρωτόγνωρη” χρηματοοικονομική κρίση που την έφερε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Όπως θα εξηγήσω και παρακάτω, σε μεγάλο βαθμό, την κρίση αυτή την έχει ξεπεράσει. Όμως, δεν έχει ξεπεράσει την κοινωνική της κρίση, η οποία -κατά τα φαινόμενα- βρίσκεται μόλις στα πρώτα της στάδια.

Οι λόγοι για τους οποίους θεωρώ ότι είναι πολύ πιθανό ότι ο Γενικός Δείκτης δε θα υποχωρήσει κάτω από το επίπεδο του “χαμηλού” της 7/6/2010 (1.403 μονάδες) είναι οι παρακάτω:

1) Η χώρα έχει εξασφαλίσει την αποπληρωμή των υποχρεώσεών της έως και το 2012.
Το βασικό αίτιο το οποίο πάντα συνδέεται με μία ξαφνική χρηματοοικονομική κρίση, η οποία συνήθως έχει εξαιρετικά δυσμενείς επιδράσεις στο χρηματιστήριο μίας χώρας είναι το ενδεχόμενο χρεοκοπίας της. Το ενδεχόμενο αυτό υπήρξε “ορατό” στη χώρα μας, ιδίως μεταξύ του περασμένου Μαρτίου και Μαίου. Σήμερα, η μεν κατάσταση είναι γνωστή και παρακολουθείται από τους αναλυτές (συνεπώς δε μπορεί να υπάρξει κάτι το “ξαφνικό”), ενώ παράλληλα, έχει αποκλεισθεί κάθε ενδεχόμενο αιφνίδιας χρεοκοπίας της. Παράλληλα, στο διάστημα μέχρι το 2012, η χώρα έχει τη δυνατότητα -και αυτό κάνει άλλωστε- να επεξεργασθεί και να βελτιώσει τη δημοσιονομική της κατάσταση, εικόνα και τάση.

2) Η χώρα έχει επιτύχει τον περιορισμό του δημοσιονομικού της ελλείμματος, μία εξέλιξη η οποία μπορεί να συνεχισθεί και στα επόμενα χρόνια.
Έστω και μέσα από έναν έμμεσο ή άμεσο εξαναγκασμό, η χώρα οδηγείται, τόσο κατά το 2010, όσο και στα επόμενα χρόνια, σε μία μείωση του δημοσιονομικού της ελλείμματος. Ήδη, υπάρχουν ελπίδες ότι από το 2011 θα εμφανισθεί πρωτογενές πλεόνασμα (δηλαδή, το έλλειμμα που θα προκύπτει θα οφείλεται στις πληρωμές των τόκων του χρέους και όχι σε έλλειμμα για τη λειτουργία του Κράτους). Αυτό είναι ένα πρώτο βήμα για τον τερματισμό της αύξησης του χρέους. Είναι δε βέβαιο ότι, από το 2012 και μετά, ο Προϋπολογισμός θα εκτελείται με πρωτογενή πλεονάσματα, με απώτερο στόχο την εμφάνιση πλεονασμάτων που θα οδεύουν στη μείωση του συσσωρευμένου χρέους.

3) Η χώρα έχει ξεκινήσει ένα πρόγραμμα διαρθρωτικών αλλαγών στη λειτουργία του Κράτους, το οποίο εξορθολογίζει -σε αρκετό βαθμό- τους μηχανισμούς, τις διαδικασίες και το κόστος λειτουργίας.
Ίσως το μεγαλύτερο όφελος από την περιπέτεια στην οποία έχει εισέλθει η χώρα είναι ότι η Κυβέρνηση είναι εξαναγκασμένη να εκσυγχρονίσει τις δομές της λειτουργίας της Δημόσιας Διοίκησης (και το βλέπουμε να γίνεται ήδη), έτσι ώστε να μειωθεί η σπατάλη και η κακοδιαχείριση. Αυτή η διεργασία που γίνεται αυτό το διάστημα είναι πάρα πολύ σημαντική, αλλά και η μεγάλη ελπίδα της χώρας για γρήγορο τερματισμό της κρίσης. Ο λόγος είναι ότι, όπως γνωρίζαμε -και αποδεικνύεται σήμερα- το μέγεθος της σπατάλης (ή και της διαφθοράς) είναι τόσο μεγάλο, ώστε ακόμη και μικρές βελτιώσεις μπορούν να επιφέρουν σημαντικές οικονομίες.

4) Σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, δρομολογείται η “έμμεση” αναδιάρθρωση του χρέους.
Εκτιμώ ότι έχει ήδη συζητηθεί και συμφωνηθεί με τους συμμετέχοντες στο μηχανισμό στήριξης, μία διαδικασία υποβοήθησης της χώρας στην αντιμετώπιση του προβλήματος του χρέους και μετά το 2012. Άλλωστε, η διεθνής εμπειρία λέει ότι οι σχέσεις μίας χώρας με το ΔΝΤ είναι συνήθως μακροχρόνιες και συνεχίζονται και μετά τον τερματισμό των προγραμμάτων “έκτακτων μέτρων”.
Ήδη, πρόσφατα, το ΔΝΤ ανακοίνωσε ότι θα είχε την πρόθεση να επεξεργασθεί ένα σχέδιο “επιμήκυνσης” του χρέους της Ελλάδας προς αυτό (πρόκειται για μία μορφή “αναδιάρθρωσης”). Παράλληλα, εκτιμώ έχει υπάρξει σχεδιασμός για το χειρισμό του χρέους της χώρας που κατά τους μήνες αυτούς “μαζεύει” (σε ιδιαίτερα μειωμένες) τιμές η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, μέσω των παρεμβάσεών της στις αγορές συναλλάγματος. Η άποψή μου είναι ότι, καθώς η ΕΚΤ αγοράζει σήμερα κάτω από το άρτιο (δηλαδή, κάτω από την ονομαστική αξία του χρέους), το ποσό της διαφοράς μεταξύ του άρτιου και της τιμής αγοράς από τις διεθνείς αγορές (υπολογίζεται μεταξύ 18 και 20 δισεκατομμύρια ευρώ), θα “σβηστεί” από το χρέος της Ελλάδας, αφού διαφορετικά θα φαινόταν ότι η ΕΚΤ κερδοσκοπεί σε βάρος ενός μέλους της Ευρωζώνης. Παράλληλα, το υπόλοιπο του χρέους που κατέχει σήμερα η ΕΚΤ, εκτιμάται ότι θα επιμηκυνθεί.
Βεβαίως, για διάφορους (και συχνά ευνόητους λόγους) τα ζητήματα αυτά είναι πρόωρο να ανακοινωθούν. Όμως, θα μπορούσαμε να θεωρούμε ως βέβαιο ότι έχει ήδη καταστρωθεί ένα σχέδιο για την μετά το 2012 περίοδο.

5) Η προηγούμενη διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι οι διάφορες μορφές “διεθνούς ελέγχου” έχουν αποτελεσματικότητα στη βελτίωση της δημοσιονομικής λειτουργίας της χώρας και στον έλεγχο του χρέους.
Η πορεία της κοινωνίας είναι συχνά διάφορη (και για πολλούς, αδιάφορη) από την πορεία των χρηματοοικονομικών μίας χώρας. Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι, παρά τις βλάβες που προκαλεί στην κοινωνία, οι παρεμβάσεις του ΔΝΤ σε διάφορες χώρες, τελικά κατορθώνουν να έχουν (χρηματοοικονομικά) αποτελέσματα. Βεβαίως, για το ζήτημα αυτό γίνεται πολύς διάλογος, αναφορικά με τα αποτελέσματα στη μακροχρόνια ανάπτυξη, την κοινωνική και την πολιτική ισορροπία, αλλά θα αποφύγουμε να επεκταθούμε. Η ουσία, η οποία κυρίως ενδιαφέρει τις αγορές (επειδή το πρόβλημά μας είναι με τις αγορές) είναι η ικανότητα της χώρας να αποπληρώσει τα δάνειά της και να μην αναστατώσει το διεθνές σύστημα. Και είτε μας αρέσει ή όχι, αυτό είναι το πρωτεύον που πρέπει να αποδείξει η χώρας μας προς τις αγορές.

Η Ελλάδα αντιμετώπισε το ίδιο ακριβώς πρόβλημα και το 1898. Μάλιστα, το πρόβλημα τότε ήταν πολύ οξύτερο, όχι μόνο λόγω του μεγέθους των χρεών, αλλά και λόγω του μεγέθους ή των δυνατοτήτων της χώρας. Και όμως, οι ασχολούμενοι με την οικονομική ιστορία (και ίσως και με την πολιτική ιστορία) απερίφραστα θα χαρακτηρίσουν την έλευση του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου, ως ένα από τα καλύτερα πράγματα που συνέβησαν στη χώρα την περίοδο εκείνη (με δεδομένο το χάος στο οποίο είχε περιέλθει η χώρα τότε). Αφού ο Δ.Ο.Ε. επέβαλε (με τον ίδιο περίπου τρόπο που επιχειρεί σήμερα και το ΔΝΤ) τον εξορθολογισμό στη λειτουργία του Κράτους και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. Αποτέλεσμα ήταν να μπορέσει η Ελλάδα να ετοιμασθεί για τους πολέμους της δεκαετίας του 1910, μέσα από τους οποίους διπλασίασε το μέγεθός της, ενώ παράλληλα μπήκαν οι βάσεις της βιομηχανικής της ανάπτυξης.

6) Η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι οι τιμές των μετοχών σημειώνουν τα χαμηλότερα σημεία τους πριν από την ανάληψη “δράσης” από τους μηχανισμούς διεθνούς ελέγχου.
Σε προσεχές άρθρο θα το αποδείξουμε και με συγκεκριμένα παραδείγματα και διαγράμματα. Από τη μελέτη που κάνω στα πλαίσια της συγγραφής του βιβλίου μου “Η Ιστορία του Χρηματιστηρίου της Αθήνας”, προκύπτει ότι, στην πτώχευση του 1893, οι τιμές των μετοχών είχαν εισέλθει σε πτωτική πορεία δύο χρόνια πριν από την επίσημη κήρυξη της χρεοκοπίας. Πέτυχαν μάλιστα τις χαμηλότερες τιμές τους το Σεπτέμβριο του 1893 (ενώ η δήλωση της πτώχευσης έγινε στα μέσα Δεκεμβρίου). Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι, το 1898, δηλαδή τη χρονιά που ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος εγκαταστάθηκε στη χώρα μας, ήταν μία ιδιαίτερα ανοδική χρονιά.
Το ίδιο παρατηρείται και σε αγορές άλλων χωρών που χρεοκόπησαν και που κατέφυγαν σε διεθνείς οργανισμούς. Οι κατώτερες τιμές των μετοχών συνήθως επιτυγχάνονται πριν ή αμέσως μετά την πτώχευση. Στη συνέχεια, μετά την εφαρμογή “διορθωτικών μέτρων”, οι τιμές των μετοχών ανακάμπτουν.

7) Βασική και παλαιά αρχή στην “αγορά” του δανεισμού κρατών είναι ότι: Το κράτος πρέπει να διασωθεί έτσι ώστε ο “πελάτης” να μπορεί να ξαναδανιστεί στο μέλλον.
Ο τελευταίος -και για πολλούς με ιστορικές γνώσεις, ο πιο σημαντικός- λόγος που μας διαβεβαιώνει τόσο για τη “χρηματοοικονομική σωτηρία” της χώρας, όσο και για το ότι θα είναι δύσκολο να υπάρξουν χειρότερες μέρες στο Χρηματιστήριο, έχει να κάνει με την κυνική άποψη ότι, η χώρα πρέπει να σωθεί, τόσο για να πάρουν οι δανειστές τα χρήματά τους πίσω, αλλά και για να μην αποθάνει ο “πελάτης”. Ο “πελάτης”, που όπως δείχνει η ιστορία των 185 ετών, από τότε που οι πρόγονοί μας συνομολόγησαν τα “Δάνεια της Ανεξαρτησίας” έως σήμερα, έχουν θρέψει πλουσιοπάροχα το διεθνές τραπεζικό σύστημα, πάντα -λόγω των κάθε φορά αναγκών- σε βάρος των συμφερόντων της χώρας. Και δεν το έκανε μόνον η Ελλάδα αυτό. Μία σειρά από χώρες, σχεδόν οι περισσότερες, έχουν εμπλακεί στα γρανάζια του συστήματος του “κρατικού δανεισμού” που τόσο επιδέξια έχει στήσει και που εκμεταλλεύεται το διεθνές τραπεζικό κεφάλαιο. Ο “πελάτης” πρέπει να διασωθεί, για να συνεχίσει να “ταϊζει” (πλουσιοπάροχα) το σύστημα.

Πολλοί βέβαια θα αναφερθούν στα κοινωνικά προβλήματα, στην ανεργία, στην έλλειψη της ανάπτυξης και στην κοινωνική αναλγησία που προκαλείται από την εφαρμογή του μνημονίου στη χώρα μας. Θα συμφωνήσω σε πολλά, όμως, η οπτική αυτού του άρθρου έχει να κάνει με την πορεία των μετοχών. Και η πορεία των μετοχών, σε πολύ μεγάλο βαθμό εξαρτάται από το εάν θα κατορθώσει η χώρα να αποπληρώσει τα χρέη της και να ξαναβγεί στις αγορές.

Καλώς ή κακώς, εκούσια ή ακούσια, με καλή διάθεση ή με το πιστόλι στον κρόταφο, η ελληνική Κυβέρνηση θα αναγκαστεί να πάρει κάθε μέτρο που θα μειώσει τα ελλείμματα και που θα σιγουρέψει την αποπληρωμή των χρεών. Δεν υπάρχουν άλλες λύσεις. Όμως -και αυτό είναι βέβαιο- μέσα από την πολιτική αυτή και τις μεταρρυθμίσεις που ήδη γίνονται, θα βελτιωθεί η χρηματοοικονομική κατάσταση της χώρας, ενώ βεβαίως, μεσοχρόνια η εξέλιξη αυτή θα έχει θετικές επιδράσεις και στην ανταγωνιστικότητα του ιδιωτικού τομέα.

Η δυσκολότερη περίοδος που βίωσε η χώρα (σε χρηματοοικονομικό επίπεδο) κατά τη φάση της παρούσας κρίσης της, ήταν αυτή από τον Ιανουάριο, έως και τις αρχές Ιουνίου. Από την αποκάλυψη του μεγέθους του προβλήματος (αλλά και του μεγέθους της αναξιοπιστίας των επίσημων ελληνικών αρχών), έως τη δημιουργία του μηχανισμού στήριξης του συνόλου των “προβληματικών” χωρών της Ευρωζώνης.
Τα προβλήματα δεν έχουν ξεπερασθεί. Όμως, η χώρα έχει επιτύχει πρόοδο. Και αυτό έχει ήδη αρχίσει να γίνεται εμφανές σε ευρύτερα επίπεδα. Μετά το κρίσιμο “τεστ” της αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου της Εθνικής Τράπεζας, το επόμενο κρίσιμο στάδιο είναι οι αξιολογήσεις των διεθνών οίκων, οι οποίες δημοσιεύονται στα τέλη του έτους. Αυτό που θα πρέπει να επιθυμούμε είναι η μετατροπή της θεωρούμενης προοπτικής της χώρας από “επιδεινούμενη”, τουλάχιστον σε σταθερή. Εάν συμβεί και αυτό, τα spreads θα υποχωρήσουν ακόμη περισσότερο, ενώ ο Γενικός Δείκτης του Χρηματιστηρίου θα μπορέσει να ανέβει ένα επίπεδο, στη δύσκολη “σκάλα” της ανάκαμψής του.