Τί σημαίνει να βρίσκονται τα επιτόκια στα χαμηλότερα επίπεδα όλων των εποχών;

Πώς θα νοιώθατε αν, διαβάζοντας ένα οικονομικό άρθρο, μαθαίνατε ότι, τα σημερινά επιτόκια των κρατικών ομολόγων (αυτά δηλαδή που προσδιορίζουν όλη τη σειρά των επιτοκίων σε μία οικονομία) δεν είναι απλά “ιδιαίτερα χαμηλά”, αλλά είναι τα χαμηλότερα στην ιστορία των αγορών χρήματος;

Είναι όμως αυτό καλό ή κακό; Το πιο λογικό για κάποιον, είναι να πει ότι “είναι καλό”. Ακριβώς όπως, με την ίδια λογική, κάποιος θεωρεί ότι καλό πράγμα η πτώση των τιμών και ο “αποπληθωρισμός” και ότι, αντίθετα, ο πληθωρισμός είναι κάτι κακό. Είναι όμως έτσι;

Είναι δυνατόν τα επιτόκια των 10ετών ομολόγων της καταχρεωμένης Ισπανίας να βρίσκονται σήμερα στο 2,20% και αυτό να το θεωρούμε είτε φυσιολογικό, είτε ως επιτυχία; Είναι δυνατό τα ιταλικά ομόλογα να βρίσκονται στο 2,4%; Ή ακόμη και τα ελληνικά, στο 5,80%, δηλαδή σε επίπεδα χαμηλότερα απ' ότι είχε δανεισθεί για τελευταία φορά πριν από την κρίση (6,2% - Μάρτιος 2010); Για δε τη Γερμανία, τα επιτόκια των 10ετών ομολόγων βρίσκονται κοντά στο 0,85%, ενώ τα επιτόκια των 3ετών ομολόγων, είναι ...αρνητικά!

Η πορεία των αμερικανικών επιτοκίων στα τελευταία 224 χρόνια

Η πορεία των επιτοκίων των 10ετών ομολόγων της Ολλανδίας στα τελευταία 500 χρόνια

Τα επιτόκια της Τράπεζας της Αγγλίας από την ίδρυσή της (1694) έως και σήμερα

Η πορεία των βασικών επιτοκίων των Κεντρικών Τραπεζών της Ευρώπης και των ΗΠΑ
(1998-2014)

Γιατί όμως πέφτουν τα επιτόκια στις διεθνείς αγορές; Για πολλούς λόγους: Επειδή το χρέος που κυκλοφορεί στις αγορές είναι τεράστιο. Επειδή η ρευστότητα που υπάρχει στο σύστημα -και η οποία έχει δημιουργηθεί από τις “ενέσεις ρευστότητας” στις υπερχρεωμένες οικονομίες- είναι επίσης τεράστια. Και επειδή η υπερχρέωση των οικονομιών περιορίζει σημαντικά τις προοπτικές ανάπτυξής τους. Και επειδή, όλα αυτά, τελικά προκαλούν την παραμονή του πληθωρισμού σε πρωτοφανή χαμηλά επίπεδα, ενώ μερικές οικονομίες έχουν ήδη διολισθήσει στην περιοχή του υφεσιακού “αποπληθωρισμού”.

Πρακτικά, τί σημαίνουν όλα αυτά; Ότι το παγκόσμιο σύστημα είναι υπερφορτωμένο με χρέος. Η διαδικασία “ξεφουσκώματος” των αξιών που πήγε να ξεκινήσει το 2008, ανακόπηκε με τις “ενέσεις χρήματος” σε όλες τις οικονομίες και κυρίως στην οικονομία των ΗΠΑ. Όμως, αυτό υπήρξε απλά μία αναβολή του προβλήματος. Το οποίο επιστρέφει ακόμη πιο απειλητικό.

Σε επίπεδο Ευρωζώνης, τα στοιχεία δείχνουν πλήρη στασιμότητα στο β' τρίμηνο του 2014, δηλαδή μηδενικός ρυθμός ανάπτυξης, γεγονός που προβληματίζει ιδιαίτερα οικονομικούς αναλυτές. Μάλιστα, η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης, η γερμανική, στο β' τρίμηνο του έτους πέρασε σε αρνητικό έδαφος (-0,2%).

Η ίδια εικόνα εμφανίζεται και στον πληθωρισμό, όπου κατά το μήνα Αύγουστο, ο δείκτης -για την Ευρωζώνη- υποχώρησε στο 0,3%, το οποίο είναι το πιο χαμηλό επίπεδο στην ιστορία της Ευρωζώνης και -αν εξετασθεί ανά κράτος μέλος- για πολλά κράτη, το πιο χαμηλό στη μεταπολεμική περίοδο.

Η αδυναμία της Ευρωζώνης ακόμη και να επανέλθει στα επίπεδα ανάπτυξης του 2008 (το ΑΕΠ της Ευρωζώνης σαν σύνολο εξακολουθεί να βρίσκεται περίπου 1,5% απ' αυτό το 2008) παρά τον πακτωλό του χρήματος που ρέει από την ΕΚΤ για τη στήριξη των οικονομιών της, προσδιορίζει το μέγεθος του προβλήματος. Αλήθεια, ποιό στοιχείο, ποιά δύναμη θα μπορούσε να επαναφέρει σε ανάπτυξη τα κράτη αυτά;

Τα χαμηλά επιτόκια της περιόδου 2008-2013 στην Ευρωζώνη, στη Μεγάλη Βρετανία και τις ΗΠΑ, έδωσαν κέρδη άνω των 1,9 τρισεκατομμυρίων δολαρίων στις κυβερνήσεις των χωρών αυτών, λόγω της μειωμένης δαπάνης για την εξυπηρέτηση του (αυξανόμενου) χρέους. Για τον ίδιο λόγο, οι (μη χρηματοοικονομικές) επιχειρήσεις κέρδισαν περισσότερα από 800 δισεκατομμύρια δολάρια. Και όμως, ενώ τα επιχειρηματικά κέρδη αυξήθηκαν θεαματικά, το επίπεδο των νέων επενδύσεων έχει υποχωρήσει, ενώ τα κεφάλαια ανακυκλώνονται στις αγορές ομολόγων και μετοχών, οδηγώντας τις αποτιμήσεις των τελευταίων σε θεαματικά υψηλά επίπεδα. Γιατί υποχώρησαν οι επενδύσεις; Μα, λόγω της αβεβαιότητας για το μέλλον των οικονομιών φυσικά...

Μπορεί όμως να επανέλθει η ανάπτυξη στην Ευρωζώνη; Κατά την άποψή μας, ανάπτυξη με τον τρόπο που τη γνωρίσαμε στις ωραίες μεταπολεμικές δεκαετίες, όχι, δε μπορεί να υπάρξει ξανά. Όσο οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν αποθέματα φθηνού εργατικού δυναμικού για να ρίχνουν στην παραγωγή και να κρατούν τις τιμές χαμηλές, η ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης θα υστερεί. Όσο τα δημογραφικά της Ευρώπης βρίσκονται στο τραγικό επίπεδο που βρίσκονται σήμερα, το οποίο καταλήγει να δημιουργεί στρατιές καλοπληρωμένων συνταξιούχων και χρεοκοπημένα κρατικά συνταξιοδοτικά συστήματα, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα πνίγονται στον αγώνα τους κατά του χρέους. Και βεβαίως, όσο κυριαρχεί στην Ευρώπη η γερμανική πολιτική λιτότητας (που σήμερα ευνοεί τη Γερμανία και άλλα βόρεια κράτη), η Ευρώπη θα βουλιάζει όλο και περισσότερο στην ύφεση και στην καταστροφική παγίδα του αποπληθωρισμού.

Και πώς θα τελειώσει αυτή η ιστορία; Επειδή βεβαίως, κανείς δεν πιστεύει ότι τα επιτόκια μπορούν να παραμένουν για πάντα χαμηλά, αφού κάτι τέτοιο θα προκαλούσε εξαιρετικές ανισορροπίες στους διάφορους τομείς των οικονομιών. Και τί θα γινόταν εάν αύριο αποφασίζονταν να αυξηθούν τα επιτόκια; Ποιά θα ήταν η αντίδραση των αγορών; Πόσο μεγάλη θα ήταν η πτώση των αξιών που θα ακολουθούσε; Η κατάσταση αυτή είναι πρωτοφανής. Και μόνον υποθέσεις μπορεί να κάνει κάποιος. Έτσι, κανείς δε μπορεί να πει με σιγουριά για το τί θα μπορούσε να συμβεί. Ένα μόνον μπορεί να είναι βέβαιο. Ότι το τέλος αυτής της ιστορίας, δε θα είναι καλό.

Στο καταπληκτικό βιβλίο του “The Great Wave: Price Revolutions and the Rhythm of History” ο David Hackett Fischer, περιγράφει τα τέσσερα μεγάλα “κύματα” πληθωρισμού που γνώρισε η Ευρώπη μεταξύ των ετών 1180 και 1996 καθώς και τα μεταξύ τους διαστήματα. Όλα τα “κύματα πληθωρισμού” είχαν τα ίδια χαρακτηριστικά: δημογραφική ανάπτυξη, ευνοϊκή παραγωγή, αύξηση της προσφοράς χρήματος, αύξηση της αμοιβής της εργασίας και αύξηση των επιτοκίων. Ίδια χαρακτηριστικά είχαν και τα διαστήματα της ισορροπίας ή της πτώσης των τιμών: ανακοπή της δημογραφικής ανάπτυξης ή και μείωση του πληθυσμού, προβλήματα στην παραγωγή, μείωση της αμοιβής της εργασίας, αύξηση της ανισότητας στις κοινωνίες και πτώση των επιτοκίων, πριν ακόμη εμφανισθεί η ύφεση που θα ακολουθούσε.

Όταν ολοκλήρωνε τη συγγραφή του βιβλίου του ο David Fischer στα μέσα του 1996 σημείωνε ότι, “τα σημάδια ήταν ολοφάνερα”. Το μεγάλο “κύμα” πληθωρισμού (το μεγαλύτερο που γνώρισε η ανθρωπότητα) το οποίο ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1890, ολοκληρωνόταν. Φυσιολογικά θα ακολουθούσε μία περίοδος αρχικής στασιμότητας και -στη συνέχεια- πτώσης των τιμών. Με όλα τα αρνητικά χαρακτηριστικά που κάθε φορά, συνοδεύει ένα τέτοιο περιβάλλον.

Εάν οι αρνητικές ενδείξεις που καταγράφονται σήμερα από τις ανισορροπίες στις αγορές των ομολόγων επιβεβαιωθούν, τότε το ζήτημα δεν θα έχει να κάνει μόνον με τις επενδυτικές μας επιλογές. Αλλά με τις επιλογές σε κάθε βασικό τομέα της ζωής μας.