Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης και το εισιτήριο του θανάτου

Η Γερμανία αρνείται να αποδώσει έστωκαι το «ματωμένο χρήμα» που πλήρωσαν 48.000 Θεσσαλονικείς για να μεταφερθούν από τους Γερμανούς στο Αουσβιτς

Εκτός από τα γνωστά ελληνικά αιτήματα προς τη Γερμανία για αποζημιώσεις και επανορθώσεις υπάρχει και ένα άγνωστο: εκείνο των ελλήνων Εβραίων της Θεσσαλονίκης για την επιστροφή του «ματωμένου χρήματος», του αντιτίμου των εισιτήριων που αναγκάστηκαν να πληρώσουν οι ίδιοι για να μεταφερθούν στους θαλάμους αερίων του Αουσβιτς. Το αίτημα αυτό θα το θέσουν και επίσημα την ερχόμενη εβδομάδα στο Βερολίνο.  

Το ταξίδι προς τον εφιάλτη

Ηταν μακρινή διαδρομή: Θεσσαλονίκη - Αουσβιτς 1.985 χιλιόμετρα. Αυτή την τεράστια απόσταση έπρεπε να διασχίσουν το 1943 τα τρένα που μετέφεραν τους έλληνες Εβραίους στη «μητέρα» των στρατοπέδων συγκέντρωσης της ναζιστικής Γερμανίας.

Ταξίδι χωρίς επιστροφή. Φτάνοντας στο Αουσβιτς, οι επιβάτες οδηγούνταν αμέσως γυμνοί στους θαλάμους αερίων. Οι μόνοι επιζήσαντες ήταν οι σκλάβοι εργασίας, εκείνοι δηλαδή που μετέφεραν τα πτώματα στα κρεματόρια. Και αυτοί ήταν ελάχιστοι.

Ο θάνατος ήταν ανέξοδος, όχι όμως και το ταξίδι σε αυτόν. Οι μελλοθάνατοι έπρεπε να πληρώσουν κανονικό εισιτήριο - 33 ράιχσμαρκ το άτομο. Οι υπάλληλοι της κρατικής εταιρείας σιδηροδρόμων Deutsche Reichsbahn καταχώριζαν σχολαστικά στα βιβλία τους κάθε μετακίνηση. Μεγάλο μέρος των καταχωρίσεων, σύμφωνα με την Bundesbahn, τη σημερινή ομοσπονδιακή εταιρεία σιδηροδρόμων, που είναι ο νομικός διάδοχος της Reichsbahn, έχει ενδιάμεσα καταστραφεί. Ομως και αυτές που έχουν μείνει φτάνουν για να δώσουν σαφή εικόνα για το «ματωμένο χρήμα», όπως ονομάστηκε αργότερα το αντίτιμο των εισιτηρίων.

Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, ο αριθμός των εβραϊκού θρησκεύματος Σαλονικιών, που μεταφέρθηκαν από τον Μάρτιο ως τον Αύγουστο του 1943 στο Αουσβιτς, ανέρχεται στους 48.000. Η μεταφορά τους έγινε με 30 τρένα που κανονικά μετέφεραν εμπορεύματα ή ζώα. Ολα μαζί τα εισιτήρια στοίχισαν, σε σημερινές τιμές, 64 εκατομμύρια ευρώ. Σε αυτά πρέπει να προστεθούν 11 εκατομμύρια ευρώ, που προέρχονται από τον τοκισμό του ποσού αυτού με επιτόκιο 2,5% από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ως σήμερα.

Αλλα 11 εκατομμύρια ευρώ (συμπεριλαμβανομένων των τόκων) στοίχισε το 1944 η αντίστοιχη μεταφορά των Εβραίων της Ρόδου, της Κέρκυρας και των Ιωαννίνων.

Συνολικά λοιπόν οι έλληνες Εβραίοι αναγκάστηκαν να πληρώσουν για την αποστολή τους στον θάνατο 86 εκατομμύρια ευρώ. Και από αυτά δεν θέλει να τους επιστρέψει σήμερα ούτε δεκάρα το γερμανικό κράτος, που είναι ο κύριος μέτοχος της Bundesbahn. 

Μια πρώτη απόπειρα διεκδίκησης της επιστροφής με δικαστικό τρόπο που έγινε πριν από λίγα χρόνια απέτυχε. Το Ευρωπαϊκό Συνταγματικό Δικαστήριο, στο οποίο είχε προσφύγει η ισραηλιτική κοινότητα της Θεσσαλονίκης, απέρριψε τον Δεκέμβριο του 2014 την προσφυγή με την αιτιολογία ότι είναι «αναρμόδιο».

Η δεύτερη απόπειρα θα γίνει την ερχόμενη εβδομάδα: η κοινότητα της Θεσσαλονίκης, όπως δήλωσε στο «Βήμα» ο πρόεδρός της Δαβίδ Σαλτιέλ, θα κάνει νέο διάβημα στις γερμανικές Αρχές σε συνεργασία με τη γερμανική οργάνωση «Τρένο μνήμης».

Το τρένο αυτό είναι κατά τα άλλα πραγματικό - τα βαγόνια του είχαν χρησιμοποιηθεί την εποχή του πολέμου για μεταφορές Εβραίων. Το τρένο ξεκινά από τις πόλεις που συγκεντρώνονταν προς μεταφορά τα θύματα στη Γερμανία και την Πολωνία και κατευθύνεται στα «στρατόπεδα εξόντωσης».

Η απάντηση των γερμανικών Αρχών στο διάβημα είναι βέβαια προεξοφλημένη: «Nein», «όχι» σε κάθε μορφή επιστροφής του «ματωμένου χρήματος».

Χαρακτηριστικό για αυτό είναι η τοποθέτηση του εκπροσώπου της Bundesbahn τον Οκτώβριο του 2014. «Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι οι επιβάτες των τρένων πλήρωσαν εισιτήριο» είπε. Οι κατάλογοι εισιτηρίων, πρόσθεσε, κάηκαν μετά την Κατοχή και από τους διασωθέντες γενικούς λογαριασμούς προκύπτει ότι οι αποδείξεις ήταν μόνο εικονικές.

Παραλογισμός και υποκρισία

Ο ίδιος δήλωσε επίσης ότι το κακό που έκαναν οι ναζιστές στους Εβραίους ήταν τόσο μεγάλο που δεν πληρώνεται πια με τίποτε - δημιουργώντας έτσι ένα νέο είδος λογικής που λέει ότι όσο χειρότερο είναι ένα έγκλημα τόσο αδύνατη η εξιλέωση. 

Παρόμοια λογική εκπροσωπεί και ο πολιτικός προϊστάμενος της Bundesbahn, το γερμανικό υπουργείο Μεταφορών, που αποφεύγει όμως να πάρει θέση στο θέμα. «Αρμόδιο για αυτό είναι το υπουργείο Οικονομικών» ήταν η απάντησή του σε γραπτό ερώτημα του «Βήματος». Η πάγια θέση του τελευταίου είναι όμως γνωστή: το θέμα των αποζημιώσεων έχει κλείσει οριστικά μέσω της διμερούς συμφωνίας Γερμανίας - Ελλάδας του 1961, καθώς και μέσω της τελεσίδικης απόφασης του Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαστηρίου της Χάγης το 2012.

Το πρόβλημα δεν είναι όμως μόνο ελληνικό. Οι γερμανικοί σιδηρόδρομοι ήταν το αποκλειστικό σχεδόν μέσο μεταφοράς των Εβραίων όλης της Ευρώπης στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο αριθμός τους αγγίζει τα 6 εκατομμύρια, τα κόμιστρα κινούνται ανάμεσα σε 445.000.000 και 1.865.000.000 ευρώ χωρίς τόκους και επιτόκια. 

Κανένα από αυτά τα θύματα δεν έχει αποζημιωθεί ως τώρα από το γερμανικό κράτος. Οι έλληνες Εβραίοι αναλαμβάνουν έτσι την πρωτοπορία σε αυτόν τον τομέα. Οι πιθανότητες της επιτυχίας τους φαίνονται βέβαια σήμερα μικρές - θα αυξάνονται όμως στον βαθμό που θα τους ακολουθήσουν και άλλοι ομοιοπαθείς τους στην Ευρώπη.

Τι λέει ο ιστορικός και δημοσιογράφος Εμπερχαρτ Ρόντχολτς

«Οι γραφειοκράτες στο Βερολίνο μένουν αδιάφοροι»

Ο ιστορικός και δημοσιογράφος Εμπερχαρτ Ρόντχολτς (Eberhard Rondholz) είναι ειδικός στις ελληνογερμανικές σχέσεις.

Θα αποζημιώσει η γερμανική κυβέρνηση τους έλληνες εβραίους για τα εισιτήρια που πλήρωσαν για τη μεταφορά τους στο Αουσβιτς;

«Προς το παρόν όχι. Το Βερολίνο είναι άκαρδο σε τέτοια θέματα. Δεν τους έχει επιστρέψει καν τα ΧΡΗΜΑΤΑ που τους πήρε εκβιαστικά η Βέρμαχτ ως αντίτιμο για την απελευθέρωση των ομήρων εργασίας στη βάση παράκλησης της εβραϊκής κοινότητας προς τον γερμανό διοικητή της Θεσσαλονίκης Μαξ Μέρτεν. "Απελευθέρωση" που τελείωσε αμέσως μετά την πληρωμή των λύτρων με τη μεταφορά τους στο Αουσβιτς. Μια πραγματική κακοβουλία, που αφήνει όμως τους γερμανούς οικονομικούς γραφειοκράτες στη Γερμανία παγερά αδιάφορους».

Ορισμένα μέσα ενημέρωσης έχουν γίνει τελευταία πιο αντικειμενικά στο θέμα των επανορθώσεων. Πού οφείλεται αυτή η στροφή;

«Μερικά από αυτά έχουν κάνει τελευταία μεθοδικότερες έρευνες σε αυτόν τον τομέα και δεν αναμασούν πλέον τα ψεύδη που διαδίδουν οι εκπρόσωποι της ομοσπονδιακής κυβέρνησης περί δήθεν νομικού κλεισίματος του θέματος. Το μίσος το οποίο έβγαλαν όμως τις τελευταίες ημέρες ύστερα από τη γνωστοποίηση του ποσού των 278 δισ. ευρώ που ζητεί από το Βερολίνο η Αθήνα δείχνει ότι η στροφή τους δεν είναι ακόμη μόνιμη».

Τι επιπτώσεις έχει το θέμα των επανορθώσεων στις ελληνογερμανικές σχέσεις;

«Το θέμα αυτό επιβάρυνε ανέκαθεν τις σχέσεις τους, αλλά θα μπορούσε να είχε κλείσει ήδη αν η Γερμανία δήλωνε πρόθυμη για διαπραγματεύσεις. Είναι πάντως λάθος να επιρρίπτει κανείς την ευθύνη για την ένταση στη νέα ελληνική κυβέρνηση, δεδομένου ότι η Επιτροπή Ερευνας και η Διακοινοβουλευτική Επιτροπή για τις επανορθώσεις σχηματίστηκαν επί κυβερνήσεως Σαμαρά. Κατά τα άλλα ήταν πάλι ο Σαμαράς που ως υπουργός Εξωτερικών επί κυβερνήσεως Μητσοτάκη είχε διατρανώσει τις ελληνικές αξιώσεις έναντι του γερμανού ομολόγου του Γκένσερ».

Υπάρχουν ενδείξεις για μια στροφή στη γερμανική πολιτική;

«Η απάντηση είναι: "Οχι". Οχι ακόμη. Παρ' όλο που αυτό ισοδυναμεί ήδη τώρα με  απώλεια του διεθνούς γοήτρου του Βερολίνου».

Χειλάς Νίκος

Πηγή: tovima.gr

16