Η "κατάρα του πετρελαίου"

Πώς είναι δυνατό, μία χώρα σαν τη Βενεζουέλα, που κατέχει μερικά από τα πιο πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου στον κόσμο, να περνά μία τόσο μεγάλη χρόνια κρίση, με ανύπαρκτους δημοκρατικούς θεσμούς, μία διαλυμένη οικονομία και μία κοινωνία που μαστίζεται από ανθρωπιστική κρίση; Η απάντηση είναι απλή. Η Βενεζουέλα, εδώ και πολλά χρόνια είναι ένα ακόμη θύμα του φαινομένου που ο πολιτικός επιστήμονας Michael Ross περιέγραψε ως “η κατάρα του πετρελαίου” στο βιβλίο του “The Oil Curse How Petroleum Wealth Shapes the Development of Nations” (2013) (δείτε εδώ).

Το πετρέλαιο παρέχει στους κυβερνήτες μια πηγή ασύδοτης εξουσίας, ίσως την μεγαλύτερη τέτοια πηγή στον κόσμο. Εκτός από τις δημοκρατίες, τα έσοδα από το πετρέλαιο ρέουν σε όποιο καθεστώς ή ένοπλη ομάδα ελέγχει τις πετρελαιοπηγές με την βία. Στο βιβλίο του, ο Ross εκτιμά ότι, τα πετρελαϊκά κράτη έχουν 50% περισσότερες πιθανότητες να είναι αυταρχικά από ό, τι είναι τα μη-πετρελαϊκά κράτη, και μεταξύ του 1980 και του 2013, οι πετρελαιοπαραγωγές απολυταρχίες ήταν τέσσερις φορές λιγότερο πιθανό να μεταβούν προς την δημοκρατία από όσο οι μη-πετρελαιοπαραγωγοί ομόλογοί τους. Τα πετρελαϊκά κράτη στον αναπτυσσόμενο κόσμο έχουν επίσης πάνω από 200% περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από εμφύλιους πολέμους˙ Το 25% των πετρελαϊκών κρατών σήμερα εμπλέκεται σε έναν τέτοιον (σε σύγκριση με το 11% των μη-πετρελαιοπαραγωγικών κρατών). Σύμφωνα με τον Ross [8], τα κράτη του πετρελαίου σήμερα δεν είναι πλουσιότερα, ούτε πιο ελεύθερα και ούτε πιο ειρηνικά από όσο ήταν το 1980 -σε έντονη αντίθεση με τα περισσότερα κράτη του αναπτυσσόμενου κόσμου, τα οποία έχουν σημειώσει σημαντική οικονομική και πολιτική πρόοδο από τότε. Περισσότερο από το 50% του εμπορευόμενου πετρελαίου σήμερα στον κόσμο προέρχεται από αυταρχικά ή αποτυχημένα κράτη (δείτε εδώ).

Και πώς είναι δυνατό να ξεφύγει μία χώρα από την κατάρα αυτή; Πρόκειται για ένα δύσκολο εγχείρημα αφού απαιτεί ισχυρούς δημοκρατικούς θεσμούς,  μία συγκεκριμένη κοινωνική κουλτούρα και ένα άρτιο εκπαιδευτικό σύστημα. Η Νορβηγία αποτελεί το κυριότερο παράδειγμα μίας τέτοιας χώρας. Η Νορβηγία απέφυγε την “κατάρα του πετρελαίου”, διότι υπάρχει μία κουλτούρα εμπιστοσύνης στο κράτος, σε συνδυασμό με την έλλειψη διαφθοράς και την βαθιά ριζωμένη κοινωνική απέχθεια στην επίδειξη του πλούτου. Η πολιτική των νορβηγών βασίστηκε στη λειτουργία του “Δημόσιου Επενδυτικού Ταμείου της Νορβηγίας” (GPFG), που κατέχει την πρώτη θέση ανάμεσα στα μεγαλύτερα κρατικά επενδυτικά ταμεία (funds) στον πλανήτη. Η περιουσία του Ταμείου (που σήμερα υπερβαίνει τα 800 δισεκατομμύρια ευρώ) ανήκει στο σύνολο των κατοίκων και υποστηρίζει το συνταξιοδοτικό σύστημα και την κοινωνική πολιτική της χώρας. Όμως, το σύστημα προϋποθέτει τεράστια εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση εκ μέρους του νορβηγικού λαού. (δείτε εδώ).

Μπορούν όμως οι πρακτικές που φέρνουν την ευημερία στη Νορβηγία να εφαρμοστούν σε χώρες της Μέσης Ανατολής, της Αφρικής ή -όπως στην περίπτωση της Βενεζουέλας- της Λατινικής Αμερικής; Όχι βεβαίως, τουλάχιστον κάτω από τα σημερινά δεδομένα. Δυστυχώς, οι χώρες με πλούσιους φυσικούς πόρους και φτωχούς δημοκρατικούς θεσμούς, είναι καταδικασμένες να βιώνουν χαμηλά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας σε κοινωνίες περιορισμένων δημοκρατικών ελευθεριών.

Δείτε επίσης: “The paradox of plenty”, ένα από τα πρώτα άρθρα που αναφέρθηκαν στην “κατάρα του πετρελαίου”, του περιοδικού “The Economist” (2005).

ΧΡΗΜΑ & ΑΓΟΡΑ
Τεύχος 204 - 4/3/2019
Περιεχόμενα τεύχους 204