Η παραγραφή δεν είναι λύση για την αποσυμφόρηση των δικαστηρίων

Του Λέανδρου Τ. Ρακιντζή

Στα ΜΜΕ δημοσιεύτηκε η είδηση ότι για την αποσυμφόρηση των ποινικών δικαστηρίων που έχει επιταθεί από τη μη λειτουργία των δικαστηρίων λόγω της πανδημίας, η εισαγγελική αρχή εισηγήθηκε στον κ. Υπουργό Δικαιοσύνης την με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ) παραγραφή  του  αξιόποινου εκκρεμών ποινικών αδικημάτων, για τα οποία ο νόμος προβλέπει ότι τιμωρούνται με φυλάκιση μέχρις ενός έτους και ότι γίνεται επεξεργασία της σχετικής νομοθετικής  ρυθμίσεως, της οποίας  το περιεχόμενο  δεν γνωρίζω, καθώς δεν έχει ακόμη δημοσιοποιηθεί.

Θεωρώ όμως ότι η ρύθμιση αυτή δεν πρέπει να γίνει με ΠΝΠ, γιατί δεν συντρέχουν για την έκδοσή της οι απαιτούμενες από το άρθρο 44πρ.1 του Συντάγματος προϋποθέσεις.

Συνεπώς είμαι υποχρεωμένος να κάνω μόνο γενικές παρατηρήσεις περί της καθυστέρησης απονομής της ποινικής, αλλά και της πολιτικής δικαιοσύνης, που παλαιότεροι Υπουργοί Δικαιοσύνης χαρακτήρισαν, και όχι αδίκως, ότι είχε φτάσει σχεδόν στα όρια της αρνησιδικίας.

Είναι γεγονός ότι πάντοτε και παντού υπήρχε καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης, ακόμα και ο Shakespeare στο μονόλογο του Άμλετ λέει ότι ένα από τα τρία μεγαλύτερα κακά του κόσμου είναι  "the laws delays" και ο Εμμανουήλ Ροΐδης πριν το 1900 έγραφε πως "όταν γίνεται ένα  έγκλημα όλοι ρωτούν γιατί δεν εκτελούν τον κακούργο. Όταν κάποτε τον εκτελούν, όλοι ρωτούν τι έκανε ο ανθρωπάκος και τον εκτελούν"

Η Πολιτεία θα μπορούσε με κατάλληλες νομοθετικές ρυθμίσεις και σωστές επιλογές προσώπων να περιστείλει το φαινόμενο αυτό, όλες όμως οι προσπάθειες  προσέκρουσαν στα οργανωμένα συντεχνιακά συμφέροντα.

Στο Πρωτοδικείο Αθηνών συνεδριάζουν καθημερινά αρκετά Μονομελή Πλημμελειοδικεία, που δικάζουν ποικιλία υποθέσεων, που για κάποιες προβλέπεται ποινή φυλάκισης μεγαλύτερης του έτους. Συνήθως στο πινάκιο εγγράφονται άνω των 30-35 υποθέσεων. Στην αρχή αυτές που έχουν αναβληθεί πολλές φορές, μετά αυτές που έχουν αναβληθεί λιγότερες φορές και στο τέλος οι  πρωτοείσακτες.  Το ωράριο συνεδρίασης του δικαστηρίου αρχίζει στις 9 π.μ. και τελειώνει στις 3 μ.μ.  και στην καλύτερη περίπτωση εκδικάζονται το πολύ 25 υποθέσεις, οι δε υπόλοιπες  αναβάλλονται λόγω λήξεως του ωραρίου σε ρητή δικάσιμο ή αορίστως με αποτέλεσμα να εκδικαστούν στην καλύτερη περίπτωση την τρίτη φορά.

Συνήθως η διαδικασία για τα περισσότερα αδικήματα είναι σύντομη πλην των υποθέσεων συκοφαντικής δυσφήμησης, που μία υπόθεση μπορεί να αναλώσει όλη τη δικάσιμο.

Το φαινόμενο της παραγραφής των αδικημάτων δια νόμου δεν είναι καινούργιο.  Μετά την κατοχή εκδόθηκαν κάποιοι σχετικοί νόμοι στην αρχή για λόγους πολιτικούς, από το 1968 και μετά για αποσυμφόρηση των δικαστηρίων και φυλακών, αλλά κατά αραιά χρονικά διαστήματα μεγαλύτερα της δεκαετίας, αλλά από το 2005 η τάση επιταχύνθηκε.

Με τους ν. 3346/2005, 4043/2012, 4198/2013 παραγράφονται τα μέχρι τότε  τελεσθέντα αδικήματα  για τα οποία προβλέπεται ποινή φυλάκισης ενός έτους.  Με το ν.4411/2016  παραγράφηκαν όλα τα αδικήματα που προβλεπόταν φυλάκιση μέχρι δύο ετών και τελέστηκαν μέχρι 31.3.2016, και  με το ν.4671 /2018 παραγράφηκαν ελαφρά αδικήματα κατά τροποποίηση  του άρθρου 88 Κ.Π.Δ. Με το ν.4619/2019 κυρώθηκε ο νέος Ποινικός  Κώδικας, που ισχύει από 1-7-2019 με τον οποίο πολλά άλλαξαν: πράξεις σε βαθμό κακουργήματος χαρακτηρίστηκαν ως πλημμελήματα και παραγράφηκαν, πολλά αδικήματα έπαψαν να είναι αξιόποινα, για πολλά απαιτείται πλέον έγκληση και για πράξεις που τελέστηκαν πριν την 1-7-2019, για κάποιες διατάξεις  του νέου Π.Κ. ανεστάλη η ισχύς τους, και με τους  ν.4623 και 4637/ 2019 διορθώθηκαν  πολλά άρθρα  του Π.Κ. ως εσφαλμένα, αλλά για το διάστημα μέχρι τη διόρθωση τους τα άρθρα αυτά  εξακολουθούν να ισχύουν  για τα μέχρι τότε αδικήματα ως ηπιότερος ποινικός νόμος.

Σε αυτά τα κουλουβάχατα, που είναι η υπάρχουσα νομοθεσία,  ήλθε και η πανδημία που επέβαλε το κλείσιμο των δικαστηρίων  για  αόριστο χρονικό διάστημα και τη ματαίωση της εκδικάσεως των υποθέσεων, που είχαν προσδιορισθεί και έτσι έδεσε το πράγμα. Η Εισαγγελία  πρέπει να  προσδιορίσει εκ νέου τις υποθέσεις, που ματαιώθηκαν, αλλά φαίνεται ότι τα πινάκια των δικασίμων είναι πλήρη για μεγάλο χρονικό διάστημα και για την  αποσυμφόρηση των πινακίων εισηγήθηκε την παραπάνω παραγραφή των ελαφρών ποινικών υποθέσεων, κάτι σαν "πονάει κεφάλι κόψει κεφάλι". Δεν γνωρίζω τον αριθμό των υποθέσεων που θα παραγραφούν ούτε τον δικαστικό χρόνο, που θα εξοικονομηθεί, αλλά δεν νομίζω να είναι υπερβολικός, επειδή αφορά μόνο τα αδικήματα που διαπραχθήκαν μετά την τελευταία  παραγραφή. Κατά δικαστική πρακτική, οι υποθέσεις εκδικάζονται τελεσίδικα λίγο πριν τη συμπλήρωση του χρόνου παραγραφής, δηλαδή η οκταετία, η δε δια νόμου παραγραφή καταλαμβάνει τις υποθέσεις σε όλα τα στάδια διαδικασίας και τουλάχιστον τρεις φορές με τους παραπάνω νόμους παρεγραφήκαν οι επιβληθείσες  ποινές μέχρι έξη μηνών.

Συνεπώς, εάν  θεσπισθεί η προτεινόμενη  παραγραφή, κατά πάσα πιθανότητα  για το  πλείστον  των αδικημάτων που τελέστηκαν κατά την περίοδο 2000-2020,  έχει παραγραφεί το αξιόποινό τους κατά το στάδιο της διαδικασίας ή ως καταγνωσθείσες  ποινές. Είναι δε βέβαιο πως, εάν δεν ληφθούν  ριζικά μέτρα επιλύσεως του προβλήματος,  σε δύο-τρία χρόνια πάλι η εισαγγελική αρχή  θα ζητήσει την παραγραφή των μέχρι τότε ελαφρών αδικημάτων.

Θεωρώ ότι η λύση της παραγραφής των αδικημάτων αδικεί τον πολίτη που προσφεύγει στη Δικαιοσύνη για να βρει το δίκιο του, γιατί υποβάλλεται σε δαπάνες, ταλαιπωρείται αυτός και οι μάρτυρες το σχηματίζεται ένας ογκώδης φάκελος με σπατάλη δικαστικής εργασίας και κοινοποιήσεις και στο τέλος ο πολίτης κοινώς τρώει... πόρτα καθότι η Πολιτεία δεν μπορεί να τον προστατεύσει. Έτσι χάνεται σταδιακά η εμπιστοσύνη του πολίτη  για την αποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης και οι θεσμοί, που δεν αποδίδουν πλήρως στο έργο τους, αυτοαναιρούνται.

Οι πιθανές λύσεις του προβλήματος μπορεί να είναι, α) η επιμήκυνση του ωραρίου συνεδριάσεως των δικαστηρίων κατά δύο ώρες ήτοι μέχρι 5 μ.μ. , λύση που είχε προταθεί και στο παρελθόν, αλλά δεν έγινε δεκτή λόγω αντιδράσεως των συντεχνιών, β) αποποινικοποίηση και άλλων ελαφρών αδικημάτων, αλλά αυτό  πρέπει να γίνει με μέγιστη προσοχή, επειδή η ατιμωρησία ενέχει κινδύνους για την κοινωνική συνοχή και συμβίωση, αλλά και για τη δημόσια τάξη, γ) χρησιμοποίηση φίλτρων για την εξέταση και παραπομπή των υποθέσεων στο ακροατήριο, που γίνεται για τα βαριά αδικήματα δια των βουλευμάτων, αλλά για τα ελαφρά αδικήματα είναι δύσκολο να γίνει, διότι απαιτεί  χρόνο και ειδικευμένο προσωπικό, δ) με τον νέο Π.Κ. καταργήθηκε το πταίσμα ως αδίκημα και έτσι ένας πολύ μεγάλος αριθμός  εμπείρων πταισματοδικών, που τώρα ασχολείται μόνο με προανακριτική εργασία θα μπορούσε με μία απλή νομοθετική ρύθμιση να εκδικάζει τα ελαφρά αδικήματα, ώστε να  απελευθερωθούν δικαστές και εισαγγελείς για να ασχοληθούν για τη διερεύνηση  και εκδίκαση βαρύτερων αδικημάτων και κακουργημάτων.

Είναι γεγονός ότι η απόδοση της πολιτικής και ποινικής Δικαιοσύνης είναι προβληματική τόσο κατά την προδικασία, όσο και κατά την κυρία διαδικασία. Δεν γνωρίζω συγκεκριμένα περιστατικά, αλλά γράφτηκε ότι στα ανακριτικά γραφεία ακόμη  και αυτά της διαφθοράς καρκινοβατούν υποθέσεις πέραν της δεκαετίας. Εκείνο όμως, που προκύπτει από την ειδησεογραφία,  είναι ότι η διαδικασία σε πολύ μεγάλες ποινικές υποθέσεις σε πρώτο βαθμό διαρκεί μεγάλο χρονικό διάστημα παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των δικαστών, σε σημείο που για αυτούς τους ίδιους τους δικαστές χάνεται η αμεσότητα των καταθέσεων των μαρτύρων και φοβάμαι ότι έτσι επαληθεύεται η παραπάνω ρήση του Ροΐδη. Το ζήτημα είναι  πολύπλοκο  συνυφασμένο πλήρως με το υπάρχον δικαιϊκό σύστημα και τις συντεχνίες του. Συνεπώς για την επίλυσή του απαιτείται εκτός από ισχυρά πολιτική βούληση, και εισηγήσεις από πεπειραμένα πρόσωπα,  που  να μη λαμβάνουν υπόψη συντεχνιακές απόψεις και να μην έχουν βαρίδια, γιατί πρέπει να ανατραπούν σχεδόν τα πάντα..

Και κάτι πρακτικό. Εάν αποφασισθεί η παραγραφή και οι υποθέσεις μπουν στο αρχείο, οι μάρτυρες  να πληροφορούνται εγκαίρως δια κοινοποιήσεως τη ματαίωση της δικασίμου, ώστε να αποφύγουν την ταλαιπωρία  να προσέρχονται ματαίως στο δικαστήριο.

* Ο κ. Ρακιντζής είναι Αρεοπαγίτης ε.τ.