Το παρατηρητήριο της κρίσης: Πώς θα αντιληφθούμε την αλλαγή των συνθηκών;

Το παρατηρητήριο της κρίσης

Πώς θα αντιληφθούμε την αλλαγή των συνθηκών;

Υπό κανονικές συνθήκες, ο πληθωρισμός, δεν θα έπρεπε -για πολλές ακόμη δεκαετίες- να απασχολήσει ιδιαίτερα τις δυτικές οικονομίες, αφού οι συνθήκες που επικρατούσαν σ’ αυτές, φυσιολογικά, απέτρεπαν την εμφάνισή του: πτώση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας, δημογραφική γήρανση και εμφάνιση νέων και περισσότερο ανταγωνιστικών βιομηχανικών δυνάμεων στη διεθνή οικονομία.

Επί πολλά χρόνια, από την περίοδο της μεγάλης χρηματοοικονομικής κρίσης του 2008, οι δυτικές κεντρικές τράπεζες, προσπαθούσαν, ακόμη και με τη χρήση “αντισυμβατικών νομισματικών μέτρων”, να αυξήσουν τον πληθωρισμό σε επίπεδο κοντά στο 2,0%. Μέσα από τις ειδικές συνθήκες που προκάλεσε η πανδημία, το ποσοστό αυτό, όχι απλά επιτεύχθηκε, αλλά ξεπεράστηκε, σε βαθμό που, πλέον, συνιστά ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετώπισε η διεθνής οικονομία, κατά τις τελευταίες δεκαετίες.

Σήμερα, καθώς το ποσοστό του πληθωρισμού, στις περισσότερες δυτικές χώρες, αλλά και σε άλλες περιοχές της γης, φτάνει στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών, η κατάσταση δείχνει να ξεφεύγει από τον έλεγχο οικονομικών και των νομισματικών αρχών.

Ο πληθωρισμός, ως φαινόμενο, αργά ή γρήγορα, θα καμφεί, αφού θα επικρατήσει η φυσιολογική εξέλιξη των πραγμάτων, που, λόγω των χαρακτηριστικών των δυτικών χωρών, αποτρέπει τη διατήρηση και την περαιτέρω ανάπτυξή του. Όμως, όσο διάστημα τα ποσοστά των δεικτών τιμών καταναλωτή, παραμένουν στα πρόσφατα υψηλά επίπεδα, θα προκαλείται χάος στις οικονομίες και τις κοινωνίες. Και το χειρότερο είναι ότι, οι προσπάθειες που καταβάλλονται για να επανέλθουν τα ποσοστά πληθωρισμού σε “αποδεκτά” επίπεδα, είναι πολύ πιθανό, να οδηγήσουν τις οικονομίες σε ύφεση.

Μέσα στο απροσδόκητο σκηνικό που -σε ταχύτατο χρόνο- δημιουργήθηκε από το συνδυασμό της ανόδου του πληθωρισμού και την εμφάνιση σοβαρότατων γεωπολιτικών εντάσεων, οι χρηματιστηριακοί δείκτες, σε όλο το κόσμο, κατέρρευσαν και οι περισσότερες χρηματιστηριακές αγορές βυθίστηκαν σε πτωτική φάση, ή βρέθηκαν πολύ κοντά σ’ αυτή.

Κατά τις τελευταίες εβδομάδες, οι τιμές εμφανίζουν τάσεις ανάκαμψης. Όμως, δεν είναι ακόμη σαφές εάν η εξέλιξη αυτή συνιστά μία αντίδραση κατά τη διάρκεια μιας πτωτικής αγοράς (bear market rally), ή εάν πρόκειται για την έναρξη μίας νέας μακροχρόνιας ανοδικής φάσης.

Η λογική λέει ότι, είναι ακόμη πολύ νωρίς και ότι, το περιβάλλον παραμένει ασταθές και ασαφές, ώστε να ξεκινήσει μία νέα ανοδική φάση, όμως, συχνά, οι αγορές λειτουργούν με μία δική τους λογική, η οποία δε μπορεί να γίνει άμεσα αντιληπτή.

Θα μπορέσουν οι ανά τον κόσμο κεντρικές τράπεζες, μέσα από κατάλληλους χειρισμούς της πολιτικής των επιτοκίων και της ευρύτερης νομισματικής ρευστότητας, να πετύχουν την πτώση του πληθωρισμού, χωρίς να βυθίσουν τις οικονομίες τους σε ύφεση; Η προηγούμενη φορά -κατά τη δεκαετία του 1970- που επιχειρήθηκε αυτό, απέτυχε.

Κατά το τελευταίο διάστημα, οι χρηματιστηριακές αγορές εκτιμούν ότι, κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει.

Η δική μας άποψη είναι ότι, με βάση τις πιθανότητες που σχηματίζουν όσα είναι μέχρι σήμερα γνωστά, οι δυτικές οικονομίες δε θα αποφύγουν το μεγάλο “σοκ”. Σε κάθε περίπτωση όμως, η φύση του προβλήματος είναι τέτοια που θα δημιουργεί αβεβαιότητες και ασάφειες, για αρκετό ακόμη χρονικό διάστημα.

Η σημασία των ιστορικών αναλογιών και ομοιοτήτων

Σε σειρά αναλύσεων που δημοσιεύσαμε σε προηγούμενα τεύχη του περιοδικού ΧΡΗΜΑ & ΑΓΟΡΑ, ή σε άρθρα στο eurocapital.gr, έχουμε δει τις -εντυπωσιακές- ομοιότητες και αναλογίες, της σημερινής διεθνούς πληθωριστικής κρίσης και εκείνης που ξεκίνησε το 1973 και που κορυφώθηκε στην περίοδο 1979-1981. Από τις αναλύσεις αυτές είδαμε ότι:

Ο πληθωρισμός, σε όλο το κόσμο, είχε αρχίσει να αναπτύσσεται από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, ακολουθώντας μια πολυετή περίοδο πρωτόγνωρης ανάπτυξης, επιταχύνθηκε κατά το 1973, με αφορμή γεωπολιτικούς λόγους και διατηρήθηκε καθ’ όλη το υπόλοιπο της δεκαετίας του 1970, μέχρι και το 1982. Στην περίοδο αυτή προκάλεσε ύφεση στο σύνολο των δυτικών οικονομιών και κατάρρευση στους χρηματιστηριακούς δείκτες, όπου απαιτήθηκαν αρκετά χρόνια ώστε να ξαναβρεθούν στα προ της κρίσης επίπεδα.

Η πορεία των χρηματιστηριακών αγορών, ακολούθησε, σχεδόν απόλυτα, την πορεία των επιτοκίων. Οι δείκτες άρχισαν να υποχωρούν λίγο μετά την πρώτη αύξηση των επιτοκίων από τη FED (19/12/1972) και βρέθηκαν στο χαμηλότερο σημείο τους, στις 3/10/1974, λίγο πριν από την πρώτη απόφαση για μείωσή τους, στις 19/11/1974, η οποία άνοιξε έναν “πτωτικό” κύκλο για τα επιτόκια, κύκλος που οδήγησε τους χρηματιστηριακούς δείκτες σε μία αξιοσημείωτη ανάκαμψη.

Η κίνηση των χρηματιστηριακών δεικτών στην παρούσα φάση, συμπίπτει σχεδόν απόλυτα με την κίνηση των χρηματιστηριακών δεικτών, πριν από 5 περίπου δεκαετίες. Αυτό είναι φυσιολογικό. Παρά την εξέλιξη της τεχνολογίας, τη μεγέθυνση των αγορών και της αύξησης της πολυπλοκότητάς τους, τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά των επενδυτών, δεν αλλάζουν. Οι άνθρωποι, πάντα θα καθοδηγούνται από εναλλασσόμενες καταστάσεις απληστίας και φόβου.

Στο τεύχος 242, παρουσιάσαμε μία σειρά πινάκων, στους οποίους καταγράψαμε στοιχεία της εξέλιξης των βασικών μακροοικονομικών μεγεθών και των χρηματιστηριακών δεικτών, εκείνης της περιόδου (δείτε εδώ).

Αν σήμερα επανεξετάσουμε αυτούς τους πίνακες με τα στοιχεία του παρελθόντος, καθώς πλέον γνωρίζουμε την τελική εξέλιξη εκείνης της περιόδου, βρίσκουμε φυσιολογική την κίνηση των χρηματιστηρίων εκείνης της περιόδου, με βάση βέβαια, τον τρόπο που κινήθηκαν τα βασικά οικονομικά μεγέθη, τότε.

Δηλαδή, βρίσκουμε φυσιολογική την έναρξη της πτώσης των χρηματιστηριακών δεικτών, από τον Ιανουάριο του 1973, αφού ήταν σαφές ότι ο πληθωρισμός θα δημιουργούσε προβλήματα στην οικονομία, βρίσκουμε φυσιολογική την επιτάχυνση της πτώσης μετά τον Οκτώβριο του 1973 και -κυρίως- βρίσκουμε φυσιολογική την έναρξη της ανάκαμψης των τιμών, λίγο πριν το κλείσιμο του πρώτου εκείνου ανοδικού κύκλου των επιτοκίων.

Βασισμένοι στη λογική αυτή, σχηματίζουμε την εκτίμηση ότι, με βάση τη μακροχρόνια πείρα που διαθέτουμε στην παρακολούθηση των οικονομιών και των χρηματιστηριακών πραγμάτων, θα μπορούσαμε να ανιχνεύσουμε, έγκυρα και έγκαιρα, την πορεία των χρηματιστηριακών δεικτών, τόσο των ΗΠΑ, όσο και της Ευρώπης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την κατάρτιση παρόμοιων -και εμπλουτισμένων με περισσότερα στοιχεία- πινάκων με μακροοικονομικά και χρηματιστηριακά στοιχεία των ΗΠΑ, της Ευρωζώνης και άλλων οικονομιών. Η παρακολούθηση αυτή, παράλληλα με την καθημερινή, στενή παρακολούθηση των χρηματιστηριακών δεικτών και τη διερεύνηση της σημασίας και των επιπτώσεων κάθε δείκτη, άμεσα μετά την ανακοίνωσή του, θα μας δώσει τη δυνατότητα να αντιληφθούμε, έγκαιρα, το χρονικό σημείο της αντιστροφής των χρηματιστηριακών δεικτών, αφού σχηματίσουν τα χαμηλότερα σημεία (τον “πάτο”) της παρούσας πτωτικής περιόδου.

Στην ουσία όμως, πρόκειται για ένα εργαλείο και μία μεθοδολογία που, στο εξής, θα χρησιμοποιείται σε μόνιμη βάση. Ακόμη και όταν η παρούσα κρίση ξεπεραστεί, οι οικονομίες θα βρίσκονται σε μία νέα φάση, η οποία θα προσδιορίζεται από πιο έντονες διακυμάνσεις και πιο συχνές καταστάσεις ανησυχίας. Η, χωρίς πολλά προβλήματα, περίοδος που ζήσαμε κατά την προηγούμενη δεκαετία, πιθανότατα έχει απομακρυνθεί οριστικά από το προσκήνιο.

Τί εμφανίζουν οι πίνακες οικονομικών και χρηματιστηριακών στοιχείων;

Στους πίνακες των επόμενων σελίδων, θα δείτε τη μηνιαία εξέλιξη βασικών μακροοικονομικών και χρηματιστηριακών στοιχείων, κατά την προηγούμενη τριετία για τις ΗΠΑ, την Ευρωζώνη και τη Γερμανία.

Τα στοιχεία που εμφανίζονται, είναι:

ΗΠΑ (11 οικονομικοί δείκτες και τέσσερις χρηματιστηριακοί δείκτες): Πληθωρισμός, Επιτόκιο FED, Αλλαγή επιτοκίου (κατά πόσο μεταβλήθηκε σε σχέση με το προηγούμενο), Ανεργία, Misery Index, Μεταβολή ΑΕΠ (Τριμηνιαία), Ύφεση -  Ανάπτυξη (κατά πόσο η οικονομία βρίσκεται σε ύφεση ή σε ανάπτυξη), Τιμή Χαλκού (μηνιαία μεταβολή της τιμής), Φάση της χρηματιστηριακής αγοράς (ανοδική ή πτωτική φάση) Dow Jones  (κλείσιμο τέλους μήνα και μηνιαία μεταβολή), S&P (κλείσιμο τέλους μήνα και μηνιαία μεταβολή), NASDAQ (κλείσιμο τέλους μήνα και μηνιαία μεταβολή).

Παράλληλα όμως, χρησιμοποιούμε μερικούς επιπλέον δείκτες, που για λόγους χώρου, δε μπορούν να συμπεριληφθούν στους πίνακες:

Διαφορά επιτοκίων 2ετούς και 10ετούς ομολόγων ΗΠΑ, Leading Indicator (πρόδρομοι δείκτες οικονομικής κατάστασης), PMI (Purchasing Managers Index), Καταναλωτική Εμπιστοσύνη και Δείκτης οικονομικού κλίματος. Δείτε τον Πίνακα 1, εδώ.

Ευρωζώνη (10 οικονομικοί δείκτες και ένας χρηματιστηριακός): Πληθωρισμός, Επιτόκιο, Ανεργία, Misery Index, Μεταβολή ΑΕΠ (Τριμηνιαία), ΑΕΠ - Gross Domestic Product, Δείκτης Stoxx 50 (κλείσιμο τέλους μήνα και μηνιαία μεταβολή), Leading Indicator, PMI, Καταναλωτική Εμπιστοσύνη, Δείκτης οικονομικού κλίματος. Δείτε τον Πίνακα 2, εδώ.

Γερμανία (10 οικονομικοί δείκτες και ένας χρηματιστηριακός): Πληθωρισμός, Επιτόκιο, Ανεργία, Misery Index, Μεταβολή ΑΕΠ (Τριμηνιαία), ΑΕΠ - Gross Domestic Product, Δείκτης Dax (κλείσιμο τέλους μήνα και μηνιαία μεταβολή), Leading Indicator, PMI, Καταναλωτική Εμπιστοσύνη, Δείκτης οικονομικού κλίματος, Δείκτης IFO. Δείτε τον Πίνακα 3, εδώ.

Στις σελίδες του τεύχους (έκδοση flipbook), λόγω περιορισμού του χώρου, εμφανίζονται ο μεγαλύτερος αριθμός των παρακολουθούμενων δεικτών των ΗΠΑ και της Ευρωζώνης. Οι πίνακες με τους πλήρεις παρακολουθούμενους δείκτες και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, εμφανίζονται σε περιβάλλον excel, σε συνδέσμους (links), ως εξής:

Στοιχεία ΗΠΑ (εδώ), στοιχεία Ευρωζώνης (εδώ), στοιχεία Γερμανίας (εδώ).

Οι δείκτες παρακολουθούνται καθημερινά, με βάση το πρόγραμμα ανακοινώσεών τους (δείτε το πρόγραμμα εδώ) και θα σχολιάζονται, την ημέρα της ανακοίνωσής τους. Στο σχολιασμό, πέραν από την επισήμανση της σημασίας που έχει ο κάθε δείκτης για την κάθε οικονομία, θα υπάρχει επεξήγηση για τη μεταβολή που ανακοινώθηκε και κυρίως, για το τί σημαίνει η νέα τιμή του δείκτη για την πορεία ανάπτυξης της οικονομίας, αλλά και το πώς επηρεάζει ή θα επηρεάσει, την πορεία της χρηματιστηριακής αγοράς της χώρας.

Ο σχολιασμός θα γίνεται στις σελίδες του “απόλυτου συστήματος”, οι οποίες θα είναι ανοιχτές μόνον για τους συνδρομητές. Παράλληλα, ο σχολιασμός θα συνοδεύεται από διαγράμματα και συνδέσμους με άλλες πληροφορίες και υλικό περαιτέρω ανάλυσης.

Η σημασία του “παρατηρητηρίου”

Η παρακολούθηση των βασικών οικονομικών δεικτών, θα μας επιτρέπει να γνωρίζουμε, ανά πάσα στιγμή, τη φάση που βρίσκεται η κάθε μία από τις “παρακολουθούμενες” οικονομίες. Παράλληλα, μέσα από το συσχετισμό των δεικτών, αλλά και με βάση την εμπειρία από το παρελθόν, θα μπορούμε, με αρκετά μεγάλη εγκυρότητα και ασφάλεια, να διατυπώνουμε εκτιμήσεις για τη μελλοντική εξέλιξη της οικονομικής κατάστασης της κάθε οικονομίας.

Πρέπει βέβαια να αποσαφηνίσουμε ότι, η μελέτη του παρελθόντος, σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπει την “πρόβλεψη” του μέλλοντος. Η μελέτη και η σωστή αντίληψη των όσων έγιναν στο παρελθόν, βοηθά στην καλύτερη αντίληψη και επεξήγηση των όσων γίνονται στο παρόν. Όμως, καθώς η κάθε περίπτωση και η κάθε χρονική περίοδος είναι διαφορετική, για τη διατύπωση εκτιμήσεων για το πώς θα εξελιχθούν οι καταστάσεις στο μέλλον, πρέπει να υπάρχει πολύ “στενή” παρακολούθηση των όσων συμβαίνουν σήμερα και ορθή επεξήγησή τους.

Το “παρατηρητήριο της κρίσης”, ή το “παρατηρητήριο των εξελίξεων”, όπως θα ονομαστεί όταν η παρούσα κρίση τελειώσει, θα μας βοηθήσει να αντιληφθούμε καλύτερα τις τρέχουσες κρίσιμες εξελίξεις. Παράλληλα όμως -και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό- θα βοηθήσει τον κάθε επενδυτή που το παρακολουθεί, να συνδέσει τις κινήσεις της χρηματιστηριακής αγοράς, με τις εξελίξεις των οικονομικών μεγεθών και της ψυχολογίας των καταναλωτών (ή των οικονομικών μονάδων γενικότερα) και έτσι, να μπορεί στο μέλλον να αντιλαμβάνεται ευκολότερα και πληρέστερα, τα γεγονότα που θέτουν σε κίνηση του μηχανισμούς των χρηματιστηριακών αγορών. Και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό.

Επιμέλεια: Γιάννης Σιάτρας - Κωνσταντίνα Ρομοσού

Το παρόν άρθρο, είναι τμήμα της ύλης του τεύχους 243 (Αύγουστος 2022) του περιοδικού ΧΡΗΜΑ & ΑΓΟΡΑ. Δείτε τα πλήρη περιεχόμενα του τεύχους 243, εδώ.